Аўтакефальная праваслаўная царква Албаніі

Аўтакефальная праваслаўная царква Албаніі (алб.: Kisha Ortodokse Autoqefale e Shqipërisë) — аўтакефальная праваслаўная царква, створаная ў 1922 годзе, прызнаная канстанцінопальскім патрыярхам у 1937 годзе.

Аўтакефальная праваслаўная царква Албаніі
Kisha Ortodokse Autoqefale e Shqipërisë
Праваслаўны манастыр у Апалоніі
Асноўная інфармацыя
Аўтакефалія	з 1922
Прызнанне аўтакефаліі	1937
Цэнтр	Тырана
Юрысдыкцыя (тэрыторыя)	Албанія
Царква-маці	Сусветны Канстанцінопальскі патрыярхат
Мова набажэнстваў	албанская
Колькасць
Епархій	8
Сайт	http://orthodoxalbania.org

Гісторыя

Хрысціянства распаўсюджвалася на тэрыторыі Албаніі ад часоў сваіх пачаткаў. Першым місіянерам лічаць апостала Паўла. Пазней хрысціянства зацверджалася дзейнасцю вучняў святых Кірылы і Мяфодзія — святых Клімента і Навума. У канцы IX — пачатку Х стагоддзя албанскія гарады Дэвол (сучасная Корча) і Главеніца (побач з сучаснай Аўлонай) былі вядомы як хрысціянскія цэнтры. У Х стагоддзі епіскапам Дэвола быў вучань святога Клімента — Марк. На пачатку ХI стагоддзя існавала Драцкая мітраполія і яшчэ некалькі епархій на тэрыторыі сучаснай Албаніі.

З утварэннем Балгарскай праваслаўнай царквы (870) албанскія епархіі знаходзіліся пад яе кіраўніцтвам. Пасля заваёвы Балгарыі візантыйскім імператарам Васілём II Балгарабойцам Балгарская царква страціла самастойнасць, і албанскія епархіі ўвайшлі ў склад Ахрыдскай архіепіскопіі. Разам з падпарадкаваннем у 1767 годзе Ахрыдскай архіепіскопіі Канстанцінопалю албанскія епархіі аўтаматычна трапілі пад уладу Канстанцінопальскага патрыярхату. У іх, як і ва ўсіх праваслаўных цэрквах на Балканах, усталяваўся грэка-фанарыёцкі рэжым. Туркі ставіліся да албанцаў, як і да іншых падпарадкаваных народаў — насаджалі іслам, устанаўлівалі свае парадкі, уводзілі абцяжлівыя падаткі.

У ХIX стагоддзі на Балканах распачалася хваля шырокага нацыянальна-вызваленчага руху. У гэты час у Албаніі таксама абуджаюцца і хутка растуць сярод простага народу ідэі ліквідацыі асманскага рэжыму і стварэння незалежнай дзяржавы. Вялікую ролю ў духоўным адраджэнні свайго народу сыгралі праваслаўныя албанцы, якія эмігравалі ў Балгарыю, Румынію і ЗША, хоць іх было і не шмат. Адным з найбольш актыўных прыхільнікаў стварэння асобнай албанскай царквы быў Феафан Нолі (1882—1965), грамадзянін ЗША. У 1907 годзе ў Масачусетсе святары праваслаўнай царквы, якая падпарадкоўвалася Канстанцінопальскай патрыярхіі, забаранілі хаваць на могілках албанскага нацыяналіста Крыштафа Дысніцу, што прывяло да канфлікту паміж вернікамі-албанцамі і грэкамі. У 1908 годзе Феафан Нолі пасвечаны як святар Рускай праваслаўнай царквы і пад яе юрысдыкцыяй стварыў асобны албанскі прыход Святога Мікалая у Нью-Ёрку. Пасля абвяшчэння незалежнасці Албаніі ён пераехаў у Тырану, дзе займаўся актыўнай палітычнай і культурнай дзейнасцю.

У XVIII—XIX стагоддзях элінізатарскія тэндэнцыі, якія распаўсюджваліся грэцкім духавенствам сярод албанцаў, былі настолькі вялікія, што напрыканцы XIX стагоддзя ўсё настойлівей сталі гучаць заклікі да ўвядзення роднай албанскай мовы за богаслужэннем і аднаўлення мясцовых царкоўных традыцый.

На пачатку XX стагоддзя пасля паражэння Турцыі ў Першай балканскай вайне (1912—1913) на Балканах з’явілася новая незалежная дзяржава Албанія. На гэтым панаванне туркаў тут закончылася. Суверэнітэт Албаніі быў пацверджаны ў 1920-м годзе.

У верасні 1922 года ў Бераце адбыўся першы агульнанацыянальны праваслаўны сход, падчас якога 17 верасня была абвешчана аўтакефальная царква Албаніі, прыняты яе статут. У 1923 годзе Феафан Нолі быў абраны яе кіраўніком. Патрыярх Канстанцінопальскі прызнаў Албанскую праваслаўную царкву толькі ў 1937 годзе пасля ад’езду Феафана Нолі з Албаніі і доўгай чаргі перагавораў з прадстаўнікамі албанскага кліра.

 У часы Другой Сусветнай вайны Албанія была акупавана фашысцкай Італіяй, а затым нацысцкай Германіяй. Многія святары Албанскай Царквы бралі ўдзел у барацьбе з захопнікамі. Адным з яскравых прадстаўнікоў вызваленчага руху ў Албаніі ў гады акупацыі быў архімандрыт Паісій (Вадзіца). Гарачы патрыёт свайго народу, які без ваганняў паўстаў за свабоду і незалежнасць Албаніі, ён у 1942 годзе быў абраны членам Нацыянальна-вызваленчай рады горада Калёні, а ў 1943 годзе — членам Антыфашысцкай рады і Генеральнай Нацыянальна-вызваленчай рады Албаніі. У 1948 годзе архімандрыт Паісій быў узведзены ў сан епіскапа Корчынскага, а ў жніўні 1949 года стаў прадстаяцелем Албанскай Праваслаўнай Царквы і ўзначальваў яе да 1966 года.

Адразу пасля заканчэння Другой Сусветнай вайны і вызвалення Албаніі, у 1946 годзе, тут усталяваўся камуністычны рэжым на чале з Энверам Ходжам і была абвешчана Народная Рэспубліка Албанія. Урад узяў курс на прапаганду абсалютнага атэізму. Жыццё Праваслаўнай Царквы ў Албаніі апынулася на мяжы катастрофы. Асабліва гэтая тэндэнцыя праявілася ў гады, калі прадстаяцелем Албанскай царквы быў архіепіскап Даміян (1966—1973)

У 1967 годзе камуністычны урад абвясціў Албанію атэістычнай дзяржавай. Царква апынулася пад забаронай. Па ініцыятыве Энвера Ходжы пачалася кампанія па знішчэнню «ўсіх рэлігійных звычаяў і ўстаноў» — быў выдадзены дакумент «Супраць міфаў і рэлігійных устаноў», паводле якога афіцыйна забаранялася ўсякая рэлігія, разгарнуліся рэпрэсіі ў дачыненні да вернікаў. 1608 цэркваў і манастыроў былі разбураны, многія святары і манахі сталі ахвярамі палітычных рэпрэсій. Дзеянням ураду быў уласцівы надзвычайны фанатызм: за публічны крыжовы знак чалавек мог трапіць на 10 гадоў у турму, за захаванне дома абразоў — на 25 гадоў^[1].

 З другой паловы 1960-х гадоў не было аніякіх звестак пра лёс Албанскай Праваслаўнай Царквы. І толькі ў кастрычніку 1971 года ў Пасланні Другога ўсеамерыканскага памеснага сабору Праваслаўнай царквы ў Амерыцы згадвалася пра тое, што ў Албаніі закрыты ўсе храмы і скасаваны ўсе царкоўныя абшчыны. У 1971 годзе епархія Албанскай Праваслаўнай Царквы ў ЗША, якая налічвала 13 прыходаў, паводле свайго прашэння была прынятая ў склад Праваслаўнай Царквы ў Амерыцы (з-за цяжкага становішча ў самой Албаніі).

У 1973 годзе памёр Архіепіскап Даміян, зрэшты, хутчэй за ўсё, ён загінуў за кратамі. С пачатку 1970-х гадоў пра Праваслаўе ўвогуле нічога не стала чутна. У 1970-1980-я гады ў краіне не засталося ніводнага праваслаўнага епіскапа. Урад афіцыйна заяўляў, што Албанія — першая краіна ў свеце, дзе цалкам ліквідаваны ўсе рэлігійныя абрады. Праваслаўная Царква была змушана сысці ў катакомбы. Рэлігійныя абрады (каталіцкія і праваслаўныя) праводзіліся ўпотай на кватэрах, сярод вузкага кола сям’і.

Каб надаць законнасць пераследам вернікаў у Албаніі, у 1974 годзе была прынята Канстытуцыя, дзе ў дачыненні да рэлігіі гаварылася пра тое, што «дзяржава не прызнае аніякай рэлігіі і вядзе атэістычную прапаганду, каб пераканаць людзей у навукова-матэрыяльным разуменні свету» (арт. 36), «забараняецца ствараць якія-небудзь арганізацыі рэлігійнага характару» (арт. 54)^[2].

Дзейнасць прыходаў узнавілася толькі ў 1990 годзе. У 1991 годзе (упершыню з 1967) на Вялікдзень каля трох тысяч албанцаў сабраліся на велікодныя набажэнствы ў адзіны дзеючы праваслаўны храм Тыраны. У тым самым 1991 годзе канстанцінопальскі патрыярх прызначыў сваім экзархам у Албаніі грамадзяніна Грэцыі, што прывяло да канфлікту паміж дзяржавай і часткай вернікаў з аднаго боку і прадстаўнікамі Канстанцінопальскай патрыярхіі з другога. Пасля перагавораў у 1998 года Аўтакефальная праваслаўная царква Албаніі зноў набыла свой афіцыйны прававы статус. Паводле пагаднення 1998 года два кіраўніка царквы павінны быць грэкамі, два — албанцамі.

У лістападзе 2006 года царкоўная асамблея ў Дурэсе, што складалася з 250 удзельнікаў — святароў і парафіян, — прыняла новы статут. У 2009 годзе было заключана новае пагадненне паміж Аўтакефальнай праваслаўнай царквой Албаніі і ўрадам гэтай краіны, якое рэгулюе ўзаемаадносіны і супрацоўніцтва паміж дзяржавай і царкоўнай арганізацыяй. Яно прадугледжвае права царквы арганізоўваць і здзейсняць сваю місію незалежна ад дзяржавы. У сваю чаргу дзяржава гарантуе павагу і прызнае прадстаўнікамі царквы толькі асоб, упаўнаважаных Найсвяцейшым Сінодам.

Кіраванне

Вышэйшым органам кіравання аўтакефальнай праваслаўнай царквы Албаніі з’яўляецца Найсвяцейшы Сінод, у які ўваходзяць 8 епіскапаў, у тым ліку архіепіскап Тыраны і Дурэса, а таксама генеральны сакратар. Кіраўніком Найсвяцейшага Сінода з’яўляецца архіепіскап Тыраны і Дурэса, першасвятар усёй царквы. Паводле статуту 2006 года, дазваляецца арганізацыя царкоўнай асамблеі для абмеркавання найбольш надзённых пытанняў.

Міжнародныя сувязі

Аўтакефальнай праваслаўная царква Албаніі з’яўляецца адзіным прадстаўніком гэтай краіны ў Сусветнай радзе цэркваў.