Гаспар-Гюстаў дэ Карыяліс

Гаспар-Гюстаў дэ Карыялі́с (фр.: Gaspard-Gustave de Coriolis; 21 мая 1792— 19 верасня 1843) — французскі матэматык, інжынер і навуковец. Больш за ўсё вядомы працай, прысвечанай вывучэнню эфекту Карыяліса. Таксама вядомы тэарэмай аб паскарэннях у абсалютным і адносным рухах, званай тэарэма Карыяліса.

Гаспар-Гюстаў Карыяліс
Gaspard-Gustave de Coriolis
Дата нараджэння	21 мая 1792(1792-05-21)[1][2][…]
Месца нараджэння	Парыж, Першая французская рэспубліка[3][4]
Дата смерці	19 верасня 1843(1843-09-19)[1][2][…] (51 год)
Месца смерці	Парыж, Ліпеньская манархія[3][4]
Месца пахавання	могілкі Манпарнас[5]
Грамадзянства	Францыя
Род дзейнасці	матэматык, фізік, інжынер, выкладчык універсітэта
Навуковая сфера	матэматыка, фізіка
Месца працы	Вышэйшая політэхнічная школа[d][6] Нацыянальная школа мастоў і дарог[d] Цэнтральная школа Парыжа[d][4] Вышэйшая політэхнічная школа[d][7][4]
Альма-матар	Нацыянальная школа мастоў і дарог[d] (красавік 1811) Вышэйшая політэхнічная школа[d] (1810)
Вядомы як	сіла Карыяліса, тэарэма Карыяліса
Член у	Парыжскае філаматычнае таварыства[d][8] Французская акадэмія навук Турынская акадэмія навук[d][3] Акадэмія Станіслава[d][9]
Узнагароды	Французская акадэмія навук (28 студзеня 1836) 72 names on the Eiffel Tower[d]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Скончыўшы Політэхнічную школу (1808), а затым (1812) Школу мастоў і дарог (фр.),ён некаторы час працаваў на будоўлях.

З 1816 года пачаў выкладаць у Політэхнічнай школе, дзе неўзабаве стаў прафесарам, а затым дырэктарам вучэбнай часткі школы. У 1829 годзе Гаспар-Гюстаў Карыяліс стаў прафесарам Школы мастацтваў (фр.).

28 студзеня 1836 года становіцца членам Парыжскай Акадэміі Навук.

Публікацыі

З яго твораў найбольш вядомыя:

• «Calcul de l'effets des machines»,
• «Traité de mécanique des corps solides»
• «Théorie mathématique du jeu de billard»

Памяць

• Спіс найвялікшых вучоных Францыі, змешчаны на першым паверсе Эйфелевай вежы;
• Кратар на Месяцы
• Канадскае навукова-даследчае судна (англ.)

Гл. таксама

• Сіла Карыяліса
• Параметр Карыяліса
• Карыялісавы расходамеры

Зноскі

1. MacTutor History of Mathematics archive — 1994. Праверана 22 жніўня 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q547473'></a>
2. Gaspard Gustave de Coriolis // Brockhaus Enzyklopädie

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227'></a>
3. www.accademiadellescienze.it Праверана 1 снежня 2020.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q107212659'></a>
4. MacTutor History of Mathematics archive — 1994.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q547473'></a>
5. Find a Grave — 1996.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q63056'></a>
6. Annuaire prosopographique : la France savante / пад рэд. B. Delmas, R. Mathis — 2009.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q673718'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2926731'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q55740543'></a>
7. Encyclopædia Universalis — Encyclopædia Britannica Inc., 1968.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2743906'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1340194'></a>
8. https://philomathique.paris/
9. https://www.academie-stanislas.org/wp-content/uploads/2023/02/coriolis.pdf