Францыя

Фра́нцыя (фр.: France, МФА (фр.): [fʁɑ̃s]), Францу́зская Рэспу́бліка (фр.: République française, МФА (фр.): [ʁe.py.blik fʁɑ̃.sɛz]) — краіна ў Заходняй Еўропе, што ўключае ў сябе таксама некалькі заморскіх рэгіёнаў і тэрыторый. Метрапольная Францыя мяжуе з Бельгіяй, Люксембургам, Германіяй, Швейцарыяй, Італіяй і Манака на ўсходзе, Андорай і Іспаніяй на поўдні, і аддзеленая пралівам Ла-Манш ад Вялікабрытаніі на поўначы. Таксама ў Францыю ўваходзяць тэрыторыі, размешчаныя ў розных частках свету.

Французская Рэспубліка
фр.: République française

Сцяг Францыі Герб Францыі
Дэвіз: «Liberté, Égalité, Fraternité» «Свабода, роўнасць, братэрства»
Гімн: «Марсельеза»
Заснавана	843 (Вердэнскі дагавор) 1958 (Пятая рэспубліка)
Афіцыйныя мовы	французская[1][2]
Сталіца	Парыж
Найбуйнейшыя гарады	Парыж, Марсель, Ліён, Тулуза, Бардо, Ліль
Форма кіравання	Прэзідэнцка-парламенцкая рэспубліка
Прэзідэнт Прэм'ер-міністр Старшыня Сената Старшыня Нацыянальнай Асамблеі	Эмануэль Макрон Элізабет Борн Жэрар Ларшэ Клод Барталон
Плошча • Агулам • % воднай паверхні	47-я ў свеце 674 843[3] км²/547 030[4] км² 0,26 %
Насельніцтва • Ацэнка (2022) • Шчыльнасць	68 038 тыс. чал. (20-я) 116 чал./км²
ВУП   • Разам (2019)   • На душу насельніцтва	$3,081  (10-ы) $47,113
ІРЧП (2017)	▲ 0,901 (вельмі высокі) (24-ы)
Этнахаронім	француз, францужанка, французы
Валюта	еўра і французскі ціхаакіянскі франк
Інтэрнэт-дамен	.fr
Код ISO (Alpha-2)	FR
Код ISO (Alpha-3)	FRA
Код МАК	FRA
Тэлефонны код	+33
Часавыя паясы	UTC+1[5]
article 2 of the French Constitution of the Fifth Republic <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q832508'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2865548'></a> french constitutional law of 25 June 1992 <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q3258275'></a> Для ўсёй Францыі. Для еўрапейскай часткі Францыі. Journal officiel de la République française, Journal officiel de la République française. Document administratif — 1979. — ISSN 0242-6773 <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1815103'></a>

Францыя з’яўляецца ўнітарнай паўпрэзідэнцкай рэспублікай са сталіцай у Парыжы, найбуйнейшым горадзе краіны і галоўным культурным і эканамічным цэнтры. Падзяляецца на 18 рэгіёнаў, 5 з якіх адносяцца да заморскіх.^[1] Найбуйнейшая заморская тэрыторыя — Французская Гвіяна — знаходзіцца ў Паўднёвай Амерыцы.

Увесь жалезны век тэрыторыю сучаснай Францыі насялялі кельцкія плямёны галаў. Пад уладу Рыму Галія трапіла ў 51 годзе да н.э. У 476—843 з’яўлялася асновай дзяржавы Франкаў, з заходняга кавалка якой — Заходне-Франкскага каралеўства — у 987 годзе паўстала каралеўства Францыя. Усё наступнае Сярэднявечча, асабліва пасля перамогі ў Стогадовай вайне, Францыя была магутнай рэгіянальнай сілай. Эпоха Адраджэння прынесла росквіт французскай культуры, а таксама падаравала дзяржаве багатыя калоніі па ўсім свеце. Падчас праўлення караля-сонца Людовіка XIV Францыя была самай магутнай дзяржавай Еўропы. Рэвалюцыя канца XVIII стагоддзя зрынула абсалютную манархію і ўпершыню ў свеце дэкларавала правы чалавека і грамадзяніна на дзяржаўным узроўні. У XIX стагоддзі Францыя была двойчы імперыяй (Напалеон I і Напалеон III), аднойчы каралеўствам і двойчы рэспублікай. У XX стагоддзі Францыя стала арэнай дзвюх сусветных войн, падчас другой зведала чатырохгадовую фашысцкую акупацыю. З 1958 Французская дзяржава вядома як Пятая Рэспубліка.

Па памерах тэрыторыі Францыя з’яўляецца 42-й краінай у свеце, пры тым самай вялікай у Заходняй Еўропе і Еўрапейскім саюзе і трэцяй у Еўропе ў цэлым. Насельніцтва краіны складае 67 млн чалавек, гэта 21-ы паказчык паводле колькасці насельніцтва ў свеце і 2-і ў ЕС. Для Францыі характэрны высокі па еўрапейскіх мерках натуральны прырост насельніцтва, гэтаксама краіна з’яўляецца магнітам для мігрантаў. Этнічны склад стракаты. Дзяржаўная мова — французская, самая распаўсюджаная рэлігія — каталіцтва. Найбуйнейшыя гарады — Парыж, Ліён, Марсель, Ліль.

Францыя застаецца вялікай дзяржавай са значным культурным, эканамічным, ваенным і палітычным уплывам як у Еўропе, гэтак і ва ўсім свеце^[2]. Дзяржава мае пяты ў свеце па велічыні ваенны бюджэт^[3], трэці арсенал ядзернай зброі^[4], і другі па велічыні дыпламатычны корпус^[5]. Касмічная дзяржава, мае ўласны касмадром у Французскай Гвіяне.

Францыя з’яўляецца развітай краінай і мае сёмую па аб’ёме эканоміку ў свеце паводле намінальнага ВУПу і дзясятую паводле велічыні па парытэце пакупніцкай здольнасці.^[6]. Развітая хімічная прамысловасць цягне за сабой усе іншыя галіны. Найбуйнейшы ў ЕС вытворца і экспарцёр сельскагаспадарчай прадукцыі. Самая наведвальная турыстамі краіна свету.