Дэнамінацыя (эканоміка)

Дэнамінацыя (ад лац.: denominátiodenominátio — «перайменаванне») — змена намінальнага кошту грашовых знакаў пасля гіперінфляцыі з мэтай стабілізацыі валюты і спрашчэння разлікаў.

Дэнамінацыя расійскага рубля ў 1998 годзе: намінал скараціўся ў 1000 разоў (на тры парадкі)

У ходзе дэнамінацыі адбываецца абмен старых грашовых знакаў на новыя, якія маюць, як правіла, меншы намінал. Старыя грашовыя знакі могуць выводзяцца з абарачэння:

• на працягу некалькіх тыдняў, што прыводзіць да абмену не ўсёй наяўнай на руках грашовай масы;
• на працягу года або некалькіх гадоў, калі старыя грошы ходзяць адначасова з новымі і паступова выводзяцца з абарачэння.

У СССР

У гісторыі СССР і Расіі дэнамінацыя адбывалася некалькі разоў: у 1922, 1923, 1924, 1947, 1961 і 1998 гадах.

да 1922	1922—1923	1923—1924	1924—1947	1947—1961	1961—1998	1998--ц.ч.
${\displaystyle 1}$
${\displaystyle 10000}$	${\displaystyle 1}$
${\displaystyle 10^{6}}$	${\displaystyle 100}$	${\displaystyle 1}$
${\displaystyle 5\cdot 10^{10}}$	${\displaystyle 5\cdot 10^{6}}$	${\displaystyle 50000}$	${\displaystyle 1}$
${\displaystyle 5\cdot 10^{11}}$	${\displaystyle 5\cdot 10^{7}}$	${\displaystyle 5\cdot 10^{5}}$	${\displaystyle 10}$	${\displaystyle 1}$
${\displaystyle 5\cdot 10^{12}}$	${\displaystyle 5\cdot 10^{8}}$	${\displaystyle 5\cdot 10^{6}}$	${\displaystyle 10^{2}}$	${\displaystyle 10}$	${\displaystyle 1}$
${\displaystyle 5\cdot 10^{15}}$	${\displaystyle 5\cdot 10^{11}}$	${\displaystyle 5\cdot 10^{9}}$	${\displaystyle 10^{5}}$	${\displaystyle 10^{4}}$	${\displaystyle 1000}$	${\displaystyle 1}$

1922

Дэнамінацыя 1922 года была праведзена з каэфіцыентам 10 000:1 для савзнакаў, то бок дзесяць тысяч старых рублёў адпавядалі аднаму новаму. Як ў Савецкай Расіі металічныя грошы да 1921 года не выпускаліся, абмен манет не праводзілі. Савзнакі працягвалі хаджэнне нароўні з цвёрдым чырвонцам да 1924 года.

1947

Дэнамінацыя 1947 года міністра фінансаў Зверава была праведзена з каэфіцыентам 10:1 для папяровых грошай, гэта значыць 10 старых рублёў адпавядалі аднаму новаму. Пры гэтым цэны знізіліся, але парадак цэн, заробкаў і іншых плацяжоў застаўся тым жа, таму многія не лічаць гэтую грашовую рэформу дэнамінацыяй. У яе болей прыкмет грашовай рэформы канфіскацыйнага характару, падобнай да паўлаўскага абмену сторублёвых купюр або да ўвядзення нямецкай маркі.

Усе манеты выпускаў 1923—1947 працягвалі хаджэнне без змены кошту (1:1).

Грошы на рахунках ашчадных кас СССР да 3000 руб. (каля 90 % усіх укладаў насельніцтва) абменьваліся з каэфіцыентам 1:1, ад 3 да 10 тысяч руб. — з каэфіцыентам 3:2, звыш 10 000 руб. — 2:1.

Грошы на рахунках калгасаў, саўгасаў, кааператываў абменьваліся з каэфіцыентам 5:4 незалежна ад сумы.

Абмен праводзілі з 16 па 29 снежня 1947 года. З 29 снежня старыя наяўныя грошы абнуліліся.

1961

Дэнамінацыя 1961 года была праведзена з каэфіцыентам 10:1, то бок 10 старых рублёў адпавядалі 1 новаму.

• Манеты вартасцю 1, 2 і 3 капейкі, у тым ліку выпушчаныя да дэнамінацыі 1947 года, працягвалі хаджэнне без змены кошту (гэта значыць, за 13 гадоў (з 29 снежня 1947 г. па 1 студзеня 1961 года) кошт медных грошай фактычна павялічылася ў сто разоў, чым, напрыклад, скарысталіся героі фільма «Мянялы»)
• Манеты наміналам 5, 10, 15, 20 капеек абменьваліся, як папяровыя грошы — дзесяць да аднаго
• З'явіліся манеты 50 коп. і 1 рубель, якіх не было з 1927 года

Аднак да правядзення рэформы долар ЗША каштаваў 4 рублі, а пасля яе правядзення курс быў прызначаны ў 90 капеек (1 рубель). Тое ж самае адбылося і з залатым зместам: замест каб атрымаць залатое забеспячэнне роўнае 2,22168 грама, рубель атрымаў толькі 0,987412 г золата. Такім чынам, рубель быў недаацэнены ў 2,25 разы, а пакупніцкая здольнасць рубля адносна імпартных тавараў, адпаведна, у столькі ж разоў зменшылася.

У Расійскай Федэрацыі

1998

4 жніўня 1997 года выйшаў Указ Прэзідэнта Расійскай Федэрацыі № 822 «Аб змене намінальным кошту расійскіх грашовых знакаў і маштабу цэн»^[1].

Пастанаўляю пагадзіцца з прапановай Урада Расійскай Федэрацыі і Цэнтральнага банка Расійскай Федэрацыі пра ўзбуйненне расійскай грашовай адзінкі, правядзенне з 1 студзеня 1998 года дэнамінацыі рубля і замену рублёў, які знаходзяцца ў абарачэнні на новыя ў суадносінах 1000 рублёў грашыма старога ўзору на 1 рубель новых грошай, забяспечыўшы паралельнае абарачэнне старых і новых грашовых знакаў на працягу 1998 года.

Дэнамінацыя была праведзена з каэфіцыентам 1000:1, то бок аднаму новаму рублю адпавядалі 1000 старых (узору 1993 і 1995 гг.). Усе недэнамінаваныя манеты ЦБ Расіі (1, 5, 10, 20, 50, 100 рублёў і калекцыйныя), насуперак традыцыі двух папярэдніх дэнамінацый, перасталі быць законным плацежным сродкам, аднак у неабмежаванай колькасці абменьваліся нароўні з купюрамі на новыя манеты і купюры ва ўсіх аддзяленнях банкаў РФ з 1 студзеня 1998 па 31 снежня 2002.

Цікавы факт: каб купіць, напрыклад, пачак чыпсаў за 3500 р. трэба было набраць цэлую жменю з 50-рублёвых манет (100-рублёвыя сустракаліся даволі рэдка).

Улічваючы негатыўны досвед трохдзённага абмену 50 і 100-рублёвых купюр у СССР у 1991 годзе, абмен старых купюр быў магчымы да 2002 года. Прэзідэнт Расіі У. У. Пуцін працягнуў яго яшчэ на год^[2].

Новыя банкноты і манеты паступілі ў абарачэнне з 1 студзеня 1998 года. Вонкавы выгляд, колер і дызайн білетаў банка Расіі пры гэтай дэнамінацыі не мяняўся — з іх (узору 1995 года) толькі прыбралі тры нулі і ўвялі ў абарачэнне манету 1 рубель замест былой банкноты 1000 рублёў з выявай Уладзівастока.

Таксама былі ўведзеныя капеечныя манеты з выявай Георгія Перамаганосца (1, 5, 10, 50 капеек) і рублёвыя манеты (1, 2, 5 рублёў).

У 1998 годзе была выпушчана ў абарачэнне купюра вартасцю пяць рублёў з выявай Ноўгарада, аднак яе рэдка можна сустрэць, бо цяпер яе не выпускаюць (цалкам заменена пяцірублёвымі манетамі), а зношаныя банкноты выключаюць з абарачэння.

Будучая дэнамінацыя

З канца 2007 года ў Расіі распаўсюдзіліся чуткі пра планаваную новую дэнамінацыю рубля. Прадстаўнікі фінансавых уладаў гэтую інфармацыю абверглі, а эксперты сцвярджалі, што дэнамінацыя ў тагачасных умовах была безсэнсоўная^[3][4].

Паводле Левада-Цэнтра, на жнівень 2008 года 91 % апытаных выказваліся супраць наяўнасці ў грашовым абарачэнні капейкі, супраць пяці капеек — 83 %.^[5]

У 2010 годзе выпуск манет наміналам 1 і 5 капеек спынены, аднак у 2014 годзе быў выпушчаны тыраж 1 і 5-капеечных манет.

Дзяржавы постсавецкай прасторы

Станам на пачатак 2013 года, з дзяржаў постсавецкай прасторы дэнамінацыю не праводзілі ў Эстоніі, Арменіі, Казахстане і Кіргізіі. У Беларусі дэнамінацыю праводзілі тройчы, у астатніх дзяржавах — аднойчы:

Дзяржава	Тэрміны	Валюта	Каэфіцыент
Латвія	05.03.1993—26.10.1993	латвійскі рубель→лат	200 : 1
Літва	25.06.1993—20.07.1993	літоўскі талон→літ	100 : 1
Малдова	29.11.1993	малдаўскі купон→малдаўскі лей	1000 : 1
Узбекістан	01.07.1994	узбекскі сум	1000 : 1
Беларусь	20.08.1994	беларускі рубель	10 : 1[6]
Грузія	1995	грузінскі купон→грузінскі лары	1 000 000 : 1
Украіна	02.09.1996—16.09.1996	карбаванец→грыўна	100 000 : 1
Расія	01.01.1998—31.12.1998	расійскі рубель	1000 : 1
Беларусь	01.01.2000	беларускі рубель	1000 : 1
Таджыкістан	30.10.2000—01.04.2001	таджыкскі рубель→самоні	1000 : 1
Азербайджан	01.01.2006	азербайджанскі манат	5000 : 1
Туркменістан	01.2009	туркменскі манат	5000 : 1
Беларусь	01.07.2016	беларускі рубель	10 000 : 1[7][8]

Іншыя дзяржавы

Дзяржава	Тэрміны	Валюта	Каэфіцыент
Германія	1923	рэйхсмарка	1 000 000 000 000 : 1
Грэцыя	1944	грэчаская драхма	50 000 000 000 : 1
Венгрыя	01.08.1946	пенгё→форынт	400 000 000 000 000 000 000 000 000 000 : 1
Польшча	1950	злоты	100 : 3 (зарплаты і кошты), 100 : 1 (наяўныя)
Балгарыя	1952	балгарскі леў	100 : 1
Францыя	1958	французскі франк	100 : 1
Балгарыя	1962	балгарскі леў	10 : 1
Бразілія	1967	крузейра→новы крузейра	1000 : 1
В’етнам	1979	донг	100 : 1
Ізраіль	24.02.1980-31.03.1984	ізраільская ліра→шэкель	10 : 1
Ізраіль	04.09.1985-04.09.1986	шэкель→новы шэкель	1000 : 1
Бразілія	03.03.1986	новы крузейра→крузадо	1000 : 1
Бразілія	16.01.1989	крузадо→новы крузадо	1000 : 1
Паўночная Македонія	05.05.1993	македонскі дэнар	100 : 1
Бразілія	01.08.1993	крузадо→крузейра рэал	1000 : 1
Бразілія	01.07.1994	крузейра рэал→бразільскі рэал	2750 : 1
Польшча	1995	злоты	10 000 : 1
Балгарыя	05.07.1999	балгарскі леў	1000 : 1
Турцыя	2005	турэцкая ліра	1 000 000 : 1
Румынія	2005	румынскі лей	10 000 : 1
Зімбабвэ	01.08.2006	долар Зімбабве	1000 : 1
Венесуэла	2008	балівар	1000 : 1
Зімбабвэ	30.07.2008	долар Зімбабве	10 000 000 000 : 1
Зімбабвэ	02.02.2009	долар Зімбабве	1 000 000 000 000 : 1

Зноскі

1. Указ Президента России от 04.08.1997 N 822(недаступная спасылка)
2. Указ Президента России от 03.12.2001 N 1387(недаступная спасылка)
3. России деноминация не нужна, РНЛ, 18 января 2008
4. Новый виток деноминации Архівавана 16 сакавіка 2018., Вести Экономика, 21 февраля 2017
5. Известия.
6. Для наяўных рублёў, 100 : 1 — для разліковых
7. Комментарий к Указу № 450 от 4 ноября 2015 г. | Новости | Официальный интернет-портал Президента Республики Беларусь (нявызн.). president.gov.by. Праверана 4 лістапада 2015.
8. В Белоруссии провели деноминацию (нявызн.). Праверана 1 ліпеня 2016.