Дэпутат Вярхоўнага Савета Беларусі

Дэпутат Вярхоўнага Савета Беларусі — выбарная асоба, якая ўваходзіла ў склад Вярхоўнага Савета Рэспублікі Беларусь — найвышэйшага прадстаўнічага і адзінага заканадаўчага органа дзяржаўнай улады краіны ў 1991—1996^[1].

Статус і паўнамоцтвы

Вярхоўны Савет складаўся з 260 дэпутатаў, якія выбіраліся грамадзянамі Рэспублікі Беларусь на пяцігадовы тэрмін. Дэпутатам мог быць любы грамадзянін Рэспублікі Беларусь, які валодаў выбарчым правам і дасягнуў 21 года^[2].

Дэпутат меў права заканадаўчай ініцыятывы і не нёс юрыдычнай адказнасці за сваю дзейнасць у Вярхоўным Савеце, якую ажыццяўляў у адпаведнасці з Канстытуцыяй, як у перыяд выканання паўнамоцтваў, так і пасля іх спынення. Ён не мог быць арыштаваны, прыцягнуты да крымінальнай адказнасці або іншым чынам пазбаўлены асабістай свабоды без згоды Вярхоўнага Савета, за выключэннем выпадкаў затрымання на месцы злачынства^[2].

Крымінальная справа супраць дэпутата магла быць узбуджана Генеральным пракурорам са згоды Вярхоўнага Савета, а ў перыяд паміж сесіямі — са згоды Прэзідыума Вярхоўнага Савета^[2].

Функцыі і дзейнасць

Дэпутаты павінны былі асабіста ўдзельнічаць у галасаванні на пасяджэннях Вярхоўнага Савета. Яны прымалі ўдзел у распрацоўцы і прыняцці законаў, пастаноў, вырашэнні пытанняў дзяржаўнага значэння^[1].

З ліку дэпутатаў выбіраліся:

• Старшыня Вярхоўнага Савета;
• Першы намеснік і намеснікі Старшыні;
• Пастаянныя камісіі і іншыя органы, што займаліся законапраектнай дзейнасцю, папярэднім разглядам і падрыхтоўкай пытанняў, а таксама кантролем за выкананнем законаў.

У выпадку неабходнасці дэпутаты маглі ўваходзіць у склад следчых, рэвізійных і іншых часовых камісій Вярхоўнага Савета^[2].

Дэпутаты былі абавязаны рэгулярна, не радзей аднаго разу на месяц, весці прыём грамадзян, а таксама справаздачыцца перад выбаршчыкамі, інфармаваць насельніцтва аб дзейнасці Вярхоўнага Савета і сваёй працы, выкананні праграм, наказаў выбаршчыкаў і перадвыбарнай праграмы^[1].

Дэпутаты мелі права^[1]:

• уносіць прапановы аб заслухоўванні на сесіі Вярхоўнага Савета справаздачы або інфармацыі любога органа ці службовай асобы па пытаннях, якія закранаюць інтарэсы Беларусі;
• накіроўваць дэпутацкі запыт — пісьмовае патрабаванне даць афіцыйнае тлумачэнне або выкласці пазіцыю па пытаннях, што маюць рэспубліканскае значэнне;
• уздымаць пытанне аб неабходнасці правядзення праверак і расследаванняў дзейнасці дзяржаўных і грамадскіх органаў, прадпрыемстваў, устаноў і арганізацый;
• бесперашкодна наведваць прадпрыемствы, установы і арганізацыі на тэрыторыі рэспублікі, карыстацца правам неадкладнага прыёму іх кіраўнікамі і службовымі асобамі;
• звяртацца да прадстаўнікоў любых арганізацый па пытаннях дэпутацкай дзейнасці;
• па ўласнай ініцыятыве з прыцягненнем спецыялістаў і грамадскасці правяраць звесткі аб парушэннях законаў, правоў грамадзян і арганізацый, патрабаваць іх ухілення;
• вывучаць грамадскую думку, патрэбы і запыты насельніцтва, паведамляць пра іх Вярхоўнаму Савету і іншым органам, уносіць прапановы і прымаць меры па іх задавальненні;
• удзельнічаць з дарадчым голасам у пасяджэннях мясцовых Саветаў дэпутатаў і іх органаў;
• звяртацца ва ўсе дзяржаўныя органы, грамадскія арганізацыі, на прадпрыемствы, у ўстановы і арганізацыі па пытаннях дэпутацкай дзейнасці, удзельнічаць у разглядзе гэтых пытанняў;
• патрабаваць спынення парушэнняў правоў грамадзян і заканадаўства, фіксаваць такія выпадкі ў пратаколе або патрабаваць гэтага ад праваахоўных органаў.

Органы і службовыя асобы, якія атрымалі звароты або патрабаванні дэпутата, былі абавязаныя^[1]:

• загадзя паведамляць дэпутату пра дзень разгляду пастаўленых пытанняў;
• даваць адказ вусна або па патрабаванні дэпутата ў пісьмовай форме неадкладна, а пры неабходнасці дадатковага вывучэння — не пазней як у месячны тэрмін;
• неадкладна ліквідаваць выяўленыя парушэнні і пры неабходнасці прыцягнуць вінаватых да адказнасці, інфармуючы аб гэтым дэпутата.

Удзел у працэсе выбараў Прэзідэнта і зняцця з гэтай пасады

Кандыдат на пасаду Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь мог быць вылучаны не менш як 70 дэпутатамі Вярхоўнага Савета. Пытанне аб зняцці Прэзідэнта з пасады магло быць узнята па ініцыятыве не менш як 70 дэпутатаў^[2].

Прэзідэнт мог быць зняты з пасады ў выпадку парушэння Канстытуцыі, учынення злачынства, або пры немагчымасці выканання абавязкаў па стане здароўя — рашэннем Вярхоўнага Савета, прынятым не менш як дзвюма трэцямі ад выбраных дэпутатаў^[2].

Абмежаванні

Дэпутатамі Вярхоўнага Савета не маглі быць:

• Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь;
• члены ўрада;
• суддзі;
• іншыя асобы, якія прызначаліся Прэзідэнтам або з ягоным узгадненнем^[2].