Касцёл Святога Міхаіла Арханёла і кляштар езуітаў (Мсціслаў)

Касцёл Святога Міхаіла Арханёла і кляштар езуітаў — каталіцкі сакральны комплекс у Мсціславе. Помнік архітэктуры сталага барока. Пабудаваны ў 1730—1738 гг., перабудаваны ў першай палове XIX ст. пад Мікалаеўскі сабор.

Славутасць
Касцёл Святога Міхаіла Арханёла і кляштар езуітаў
54°01′19″ пн. ш. 31°43′51″ у. д.HGЯO
Краіна	Беларусь
Горад	Мсціслаў
Канфесія	Рымска-каталіцкая царква
Епархія	Мінска-Магілёўская архідыяцэзія
Архітэктурны стыль	барока
Будаўніцтва	1730—1738 гады
Дата скасавання	1937
Статус	Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 512Г000510шыфр 512Г000510
Стан	рэстаўруецца
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гісторыя

Былы езуіцкі кляштар з прыналежнымі да яго пабудовамі заснаваны ў пачатку XVII ст. па загадзе караля Жыгімонта ІІІ Вазы. Калегіум заснаваны згодна з дакументам 1711 г. У 1730 г. настаяцель Ян Навамірскі заклаў камень пад новы мураваны касцёл, будаўніцтва якога завяршылася ў 1738 г^[1].

У 1817 г. касцёл апісваўся як «даволі пышны» з дзвюма вежамі, накрыты гонтай. Калегіум — мураваны двухпавярховы, гонтай накрыты, значнага рамонту не патрабаваў. Іншыя мураваныя пабудовы: канвікт (пансіён), аптэка, школа, — даволі прыстойныя і абсталяваныя. Драўляныя будынкі свірна, стайні патрабавалі рамонту^[1].

Пасля скасавання ордэна езуітаў (1820 г.) касцёл стал прыходскім; у 1842 г. (1833 г.) перабудаваны пад Мікалаеўскі сабор, кляштар — пад Мікалаеўскі манастыр; потым будынкі манастыра прызначаны пад духоўнае вучылішча Тупічэўскага манастыра^[1].

Касцёл пасля перабудовы ў царкву, пач. XX ст.

Краявід Мсціслава ў 1905 годзе

Тэрыторыя кляштара ў 1836 годзе

У 1838 г. быў складзены каштарыс на капітальны рамонт будынка калегіума. Прадугледжвалася разабраць аварыйныя ўчасткі сцен і змураваць нанава, перарабіць нанава аконныя і дзвярныя праёмы, падлогу, скляпенні, галандскія печы, дах накрыць жалезам. У 1841—1842 гг. асноўныя рамонтныя работы былі выкананы. Пабудаваны двухпавярховы корпус для манахаў, над адным са старых будынкаў надбудаваны другі паверх, манастыр абгароджаны мураванай сцяной з трыма капліцамі на вуглах. У 1859 г. у аднапавярховым флігелі размясцілася мсціслаўскае казначэйства. У сакавіку 1877 г. мсціслаўскі Мікалаеўскі другакласны мужчынскі манастыр быў скасаваны, замест яго заснаваны бялыніцкі. Мікалаеўская царква стала гарадскім саборам. У 1897 г. адрамантаваны будынак вучылішча і наглядчыцкі корпус з перамуроўкай сцяны памерам 6-7 аршын. У 1909 г. адбываўся рамонт Мікалаеўскага сабора. Пры наведванні ў 1913 г. епіскапам Магілёўскім і Мсціслаўскім Канстанцінам г. Мсціслава адзначалася, што Мікалаеўскі сабор «и по наружному виду, и по внутреннему убранству и необыкновенной чистоте оставляет впечатление весьма отрадное: видна любовь к церковному благолепию и благоукрашению храма…»^[1].

У час Вялікай Айчыннай вайны касцёл быў напалову зруйнаваны, былі знішчаны інтэр'еры. Пасля 1945 г. будынак часткова адрамантаваны і прыстасаваны пад раённы Дом культуры. З 2000 г. знаходзіцца ў стадыі рэстаўрацыі^[1], але працы спыніліся на этапе кансервацыі. Касцёл стаіць замураваны^[2].

Архітэктура

Касцёл 

Від з Замкавай гары на калегіум езуітаў

Касцёл — двухнефная мураваная базіліка з трансептам і дзвюхвежавым галоўным фасадам. Цэнтральны неф завершаны масіўнай паўкруглай алтарнай апсідай. Дзвух'ярусныя крылы трансепту ўрэзаныя ў высокія бакавыя нефы. Галоўны фасад падзелены на два ярусы вузкім карнізам і завершаны развітым антаблементам са ступеньчатым атыкам у цэнтры і чацверыковымі вежамі па баках (верхнія ярусы не зберагліся). У 1842 г. надбудаваны вялікі драўляны купал на цыліндрычным светлавым барабане (не захаваўся). Сцены аздобленыя шырокімі пілястрамі. Праёмы з паўцыркульнымі і лучковымі завяршэннямі.

Інтэр'ер

Унутры касцёла магутныя калоны з пілястрамі злучаныя папружнымі аркамі падзяляюць храм на тры нефы. У паўночна-заходняй частцы размешчаныя высокія хоры. Памяшканне над хорамі, нефы і бакавыя алтары перакрытыя крыжовымі скляпеннямі, у апсідзе — конха з распалубкамі.

Кляштар

Касцёл і кляштарны будынак

Касцёл і аптэка езуітаў

Да касцёла прылягаюць з паўночнага боку галоўнага фасада аднапавярховы мураваны будынак аптэкі, з паўднёвага каля апсіды двухпавярховы прамавугольны ў плане корпус калегіума. Два вуглы будынку і сярэдзіна паўночна-ўсходняй сцяны ўмацаваныя магутнымі контрфорсамі. Сістэма планіроўкі калідорная з аднабаковым размяшчэннем памяшканняў. Калідор і пакоі першага паверху перакрытыя крыжовымі скляпеннямі, другога — плоскай столлю, ва ўсходнім куце размешчаная вузкая двухмаршавая лесвіца.

Зноскі

1. Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь: [Даведнік] / склад. В. Я. Абламскі, І. М. Чарняўскі, Ю. А. Барысюк. — Мн.: БЕЛТА, 2009. — 684 с. — 1 000 экз. — ISBN 978-985-6828-35-8.
2. Кляштар езуітаў і касцёл Міхаіла ў Мсціславе (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 13 кастрычніка 2022. Праверана 27 ліпеня 2017.