Кацярына Тэнчынская

Кацярына Тэнчынская^[6], Кацярына з Тэнчына гербу «Тапор» (каля 1544 — 16 сакавіка 1592, Мір, Карэліцкі раён^[7]) — слуцкая княгіня, жонка Юрыя Юр’евіча Алелькавіча і Крыштафа Радзівіла.

Кацярына
Прыжыццёвы партрэт Кацярыны, княгіні Слуцкай. 1580-я. Нацыянальны музей у Варшаве
Герб «Тапор»
Княгіня слуцкая
Нараджэнне	каля 1544[1][2] Мір
Смерць	19 сакавіка 1592(1592-03-19)[1][2]
Месца пахавання	Кафедральны сабор Святога Станіслава[1]
Род	Тэнчынскія[d]
Бацька	Станіслаў Тэнчынскі[d][3]
Маці	Ганна з Багавіцінавічаў[d]
Муж	Юрый Юр’евіч Слуцкі[d][3][2] і Крыштаф Радзівіл Пярун[4][1][…]
Дзеці	Юрый Юр’евіч Слуцкі[5], Ян Сямён Алелькавіч[5], Аляксандр Алелькавіч[5], Альжбета з Радзівілаў і Крыштаф Радзівіл
Веравызнанне	каталіцызм
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Сям’я

Кацярына нарадзілася ў 1544 годзе ў сям’і пазнейшага ваяводы кракаўскага Станіслава Тэнчынскага  (польск.)^[8] і Ганны — дачкі Богуша Багавіцінавіча. належала да даўняга польскага графскага роду Тэнчынскіх  (руск.)^[9]. Яе братам быў Ян Баптыста Тэнчынскі, ваявода бельскі, староста люблінскі^[10]. Род графаў Тэнчынскіх адносіўся да ліку самых уплывовых і багатых фамілій Польскага каралеўства^[6].

Першы шлюб

У 14-гадовым узросце маладую дзяўчыну аддалі замуж за слуцкага князя Юрыя Алелькавіча. Гэта адбылося ў маі 1558 года пасля велікодных свят^[6]. Нявеста атрымала добрую адукацыю, пра што сведчаць яе лісты, і вызначалася розумам і сціпласцю^[6]. Юрый быў праваслаўным, а Кацярына, хоць і належала да каталіцкай веры, добра ведала праваслаўнае багаслужэнне, бо яе маці таксама была праваслаўнай^[6]. Амаль да канца свайго жыцця Кацярына не проста наведвала праваслаўныя багаслужэнні, але і была актыўнай апякункай праваслаўных цэркваў ва ўладаннях мужа^[6].

Шлюб акрамя вялікага пасагу даў князям Слуцкім палітычную падтрымку роду Тэнчынскіх. Пасаг у 20 тысяч польскіх злотых^[11], атрыманы за Кацярынай, складаўся з срэбра, перлаў, клейнотаў на 13 тысяч злотых і 10 тысяч коп грошай наяўнымі грашыма. Да таго ж ёй адышлі на Падляшшы маёнтак Семяцічы (мястэчка і 7 вёсак) і Орля^[6]. Узамен такога вялікага пасагу 25 мая 1558 года Юрый Слуцкі запісаў сваёй маладой жонцы вена на трэці ўсіх сваіх добр на 50 тысяч злотых^[12]. Гэты запіс быў пацверджаны каралём праз некалькі дзён пасля яго выдання. У адказ Кацярына падпісала ліст, якім пацвярджала атрыманне ад бацькі ўсяго пасагу і адмаўлялася ад усіх прэтэнзій на бацькоўскія і мацярынскія маёнткі^[13]. Яны павінны былі пасля смерці бацькі перайсці яе старэйшаму брату Яну Баптысце^[6].

Праз год пасля вяселля Кацярына нарадзіла хлопчыка. Яго назвалі ў гонар бацькі Юрыем. Потым у Кацярыны нарадзілася яшчэ двое дзяцей — Сямён і Аляксандр^[9].

У 1578 годзе, у 34 гады княгіня засталася ўдовай і багатай спадчынніцай нябожчыка мужа. Кацярына распараджалася княствамі і мноствам маёнткаў да паўналецця сыноў. Да ўсяго іншага, яна атрымала ад караля дадатковыя землі^[9].

Другі шлюб

Кацярына Тэнчынская

Праз тры гады Кацярына зноў выйшла замуж. Яе выбраннікам стаў малады і багаты гетман Крыштаф Радзівіл. Яна стала яго трэцяй жонкай. Маладому мужу Кацярына нарадзіла яшчэ дваіх дзяцей — Крыштафа і Альжбету^[9].

У 48-гадовым узросце Кацярына памерла 19 сакавіка 1592 года^[14].

Сям’я

Дзеці

• Ад першага шлюбу:
  • Юрый II Юр'евіч Слуцкі (1559—1586) — князь Слуцкі
  • Ян-Сымон Юр'евіч Слуцкі (? — 1592) — князь Слуцкі
  • Аляксандр Юр'евіч Слуцкі (? — 1591) — князь Слуцкі
• Ад другога шлюбу
  • Эльжбета (Гальшка) Радзівіл (1583—1611) — жонка Льва Сапегі
  • Крыштаф Радзівіл (1585—1640) — князь, гетман польны літоўскі, кашталян і ваявода віленскі, вялікі гетман літоўскі

У культуры

Асноўны артыкул: Партрэт Кацярыны Тэнчынскай

Прыжыццёвы партрэт княгіні Кацярыны раней упрыгожваў карцінную галерэю Слуцкага замка^[15], а зараз захоўваецца ў Нацыянальным музеі ў Варшаве. Слуцкую княгіню адлюстраваў невядомы мастак. Як мяркуецца, карціна была напісана ад канца 1578 да сярэдзіны 1581 (паміж смерцю першага мужа і другім шлюбам). Лацінскі надпіс на палатне кажа: «Год панскі 1580. Кацярына, графіня з Тэнчына, божай ласкай княгіня слуцкая, свайго ўзросту 35 гадоў». На самой жа карціне княгіня выглядае значна старэй.

У крыніцах падаецца, што аўтарам партрэту быў невядомы польскі жывапісец, магчыма Марцін Кобер  (руск.)^[16]. Паводле іншай версіі згодна архіўных звестак і даследаванняў вучонага-гісторыка А. Грыцкевіча гэты партрэт быў напісаны ў Слуцку і, верагодна, мясцовым мастаком^[17]. Аналіз жывапісных асаблівасцей твора сведчыць пра знаёмства аўтара партрэта з кракаўскай мастацкай школай. Гэта не выпадкова, бо княгіня была родам з Кракава і сувязі слуцкага княжацкага двара з польскай сталіцай існавалі. Гэта ўзор распаўсюджанага ў той час тыпу «сармацкага партрэта»^[18].

У 1988 годзе Міхаіл Самуілавіч Басалыга стварыў каляровую літаграфію «Слуцкая княгіня Кацярына Ценчынская Алелькавіч»^[19].

Зноскі

1. Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku / пад рэд. J. Wolff — Warszawa: 1895. — С. 334.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q125352562'></a>
2. Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy, t. I, Województwo wileńskie XIV‒XVIII wiek / пад рэд. A. Rachuba — Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2004. — С. 194. — 764 с. — ISBN 83-7181-305-8

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q9379197'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q125375048'></a>
3. Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku / пад рэд. J. Wolff — Warszawa: 1895. — С. 333.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q125352562'></a>
4. Radziwiłłowie herbu Trąby — Warszawa: Archiwum Główne Akt Dawnych, Wydawnictwo DiG, 1996. — 67 с. — ISBN 83-85490-62-0

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q270'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q7209884'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q9379197'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q121885404'></a>
5. Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku / пад рэд. J. Wolff — Warszawa: 1895. — С. 333–334.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q125352562'></a>
6. Скеп’ян, А. А. Князі Слуцкія. — Мінск: Беларусь, 2013. — 246 с. — 1 000 экз. — ISBN 978-985-01-1049-7.
7. Genealogia TĘCZYŃSCY Архівавана 4 сакавіка 2016. (польск.)
8. Радзивилл, Христофор (младший) Архівавана 9 жніўня 2022. (руск.)
9. Слуцкая княгиня Екатерина (руск.)
10. Jan Baptysta Tęczyński Архівавана 7 сакавіка 2016. (польск.)
11. AGAD. AR. D. XXIII. T. 116. Pl. 1. S. 31.
12. AGAD. AR. Zb. Dok. Pergam. № 7737.
13. AGAD. AR. Zb. Dok. Pergam. № 7739.
14. Смерть одного рода (руск.)
15. Картинная галерея Слуцкого замка Архівавана 25 кастрычніка 2013. (руск.)
16. Вялікае Княства Літоўскае. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — Мінск: Беларуская Энцыклапедыя імя П.Броўкі, 2005. — 684 с.: іл. ISBN 985-11-0314-4. — С. 138
17. Слуцкая палитра: Из фондов Слуцкого краеведческого музея: фотоальбом / сост., авт. текста Н. Г. Серик; фото В. А. Сибрикова. — Минск: Літаратура і Мастацтва, 2010. — С. 4. — 64 с.
18. Партрэтны жывапіс
19. Каталог музея