Кацярына I (імператрыца расійская)

Кацярына I, Марта Скаўронская (15 красавіка 1684 — 17 мая 1727) — расійская імператрыца (з 1721 як жонка дзейнага імператара, з 1725 як кіруючая імператрыца), другая жонка Пятра I Вялікага, маці імператрыцы Лізаветы Пятроўны.

Кацярына I
руск.: Екатерина I
2-я Імператрыца Расіі 28 студзеня 1725 — 17 мая 1727
Папярэднік	Пётр I
Пераемнік	Пётр II
Нараджэнне	5 (15) красавіка 1684[1] ці 1684[2] Крыжборк, Інфлянцкае княства
Смерць	6 (17) мая 1727 ці 1727[2] Санкт-Пецярбург, Расійская імперыя[3]
Месца пахавання	Петрапаўлаўскі сабор
Род	Скаўронскія[d]
Імя пры нараджэнні	руск.: Марта Скавронская
Бацька	Самуіл Скаўронскі
Маці	Dorothea Skowrońska[d]
Муж	Пётр I[4][5] і Johann Kruse[d]
Дзеці	Ганна Пятроўна, Лізавета Пятроўна[6][5], Пётр Пятровіч[d][6], Наталля Раманава[d][6], Katherine Petrovna Romanov[d][6], Наталля Марыя Пятроўна[d][6], Margaret Petrovna Romanov[d][6] і Paul Petrovich Romanov[d][6]
Веравызнанне	лютэранства, Праваслаўная Царква, Праваслаўная Царква і праваслаўе
Аўтограф
Манаграма
Узнагароды
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Марта Скаўронская паходзіла з беларускіх сялян Мінскага ваяводства, прыгонных Сапегаў, католікаў. Яе бацька Самуіл Скаўронскі  (ВД) (паводле іншых звестак, Янка Скаўрашчук, Скаварошчанка або Скавароцкі) збег у Інфлянты, дзе арандаваў фальварак каля Марыенбурга. Бацькі Марты памерлі ў час эпідэміі, яе ўзяў на выхаванне і перавёў з каталіцтва ў лютэранства пастар Э. Глюк  (бел. (тар.)) з Марыенбурга. У жніўні 1702 выйшла замуж за шведскага драгуна Ё. Рабэ.

На пачатку верасня 1702 пасля ўзяцця Марыенбурга расійскай арміяй трапіла ў палон да Б. Шарамецева  (руск.), які перадаў яе фаварыту цара Пятра I А. Меншыкаву, а той саступіў цару. Марта прыняла праваслаўе і атрымала імя Кацярына Аляксееўна.

3 1705 фактычная жонка цара, у 1710 атрымала тытул гасударыні. Выйшла замуж за цара ў лютым 1712, нарадзіла 8 дзяцей, з якіх засталіся 2 дачкі — Ганна (1708-28), герцагіня гальштэйнская, маці расійскага імператара Пятра III, і Лізавета (1709-62), будучая расійская імператрыца. Разам з Пятром I удзельнічала ў Пруцкім паходзе 1711 года  (руск.), дзе, ахвяраваўшы свае каштоўнасці, правяла збор грошай сярод афіцэраў і саддат, каб падкупіць турэцкага пашу і даць магчымасць арміі выйсці з акружэння. Пасля паходу Пётр I у 1714 заснаваў для ўзнагароджання жанчын ордэн святой Кацярыны. Мела ўплыў на цара. Вакол Кацярыны гуртавалася новая знаць, у тым ліку выхадцы з Беларусі: А. Меншыкаў, П. Ягужынскі, П. Шафіраў  (руск.) і іншыя. Кацярына I прымала ўдзел у барацьбе супраць групоўкі царэвіча Аляксея Пятровіча, каб адхіліць яго ад трона і забяспечыць яго сваім дзецям. У 1724 каранавана як імператрыца. У тым жа годзе ледзь не страціла статус з-за любоўнай сувязі са сваім камергерам В. Монсам  (руск.), які быў пакараны смерцю.

Пасля смерці Пятра I 28 студзеня 1725 дзякуючы падтрымцы гвардзейскіх палкоў і новай знаці на чале з А. Меншыкавым Кацярына I абвешчана імператрыцай. Сама Кацярына дзяржаўнымі справамі не займалася. У час яе панавання расійскі ўрад пачаў выкупляць з прыгону ў паноў на Беларусі і ў Літве братоў і сясцёр Кацярыны. Яны і іх нашчадкі ў 1742 ад імператрыцы Лізаветы Пятроўны атрымалі графскія тытулы (Скаўронскія, Гендрыкавы, Яфімоўскія). Пасля смерці Кацярыны I трон наследаваў сын царэвіча Аляксея Пятровіча Пётр II (1727—1730).

У гонар яе названы горад Екацерынбург, а таксама Кацярынінскі палац у Царскім Сяле.

Зноскі

1. Екатерина I Алексеевна // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1894. — Т. XIа. — С. 569–570.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q19908137'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q20830110'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q602358'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q23892914'></a>
2. Národní autority České republiky Праверана 8 чэрвеня 2022.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q13550863'></a>
3. Екатерина I // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 28 верасня 2015.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135'></a>
4. (unspecified title) Праверана 7 жніўня 2020.
5. Catalog of the German National Library Праверана 24 красавіка 2024.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q23833686'></a>
6. Lundy D. R. The Peerage

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q67129259'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q21401824'></a>