Карл Тэадор Ясперс

Карл Тэадор Ясперс (ням.: Karl Theodor Jaspers; 23 лютага 1883, Ольдэнбург - 26 лютага 1969, Базель, Швейцарыя) — нямецкі філосаф, псіхолаг і псіхіятр, адзін з галоўных прадстаўнікоў экзістэнцыялізму.

Карл Тэадор Ясперс
ням.: Karl Theodor Jaspers
Дата нараджэння	23 лютага 1883(1883-02-23)[1][2][…]
Месца нараджэння	Ольдэнбург, Grand Duchy of Oldenburg[d], Германская імперыя[3]
Дата смерці	26 лютага 1969(1969-02-26)[3][1][…] (86 гадоў)
Месца смерці	Базель, кантон Базель-Штат, Швейцарыя[4][5][…]
Месца пахавання	Ам Гёрнлі[d]
Грамадзянства	Германія[6]  Швейцарыя
Жонка	Gertrud Jaspers[d][7]
Род дзейнасці	філосаф, псіхіятр, урач, багаслоў, выкладчык універсітэта, пісьменнік, псіхолаг
Навуковая сфера	філасофія
Месца працы	Гайдэльбергскі ўніверсітэт
Навуковая ступень	доктар філасофіі
Альма-матар	Гайдэльбергскі ўніверсітэт
Школа/традыцыя	Экзістэнцыялізм, Неакантыянства
Кірунак	Заходняя філасофія
Перыяд	Філасофія XX ст.
Асноўныя інтарэсы	Псіхіятрыя, тэалогія, філасофія гісторыі, філасофія рэлігіі, Філасофія палітыкі
Зведалі ўплыў	Жан-Поль Сартр, Альбер Камю
Вядомыя вучні	Ганна Арэнт і Hermine Speier[d]
Член у	Гайдэльбергская акадэмія навук[d] (1948) Амерыканская акадэмія мастацтваў і навук Гайдэльбергская акадэмія навук[d]
Прэміі	прэмія Гётэ[d] (1947)
Узнагароды	прэмія Эразма[d] (1959) Прэмія міру кнігагандляроў Германіі (28 верасня 1958) ганаровы доктар Універсітэта Парыж IV Сарбона[d] (1959)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

3 1908 г. асістэнт псіхіятрычнай бальніцы ў Гайдэльбергу, з 1921 г. прафесар філасофіі ў Гайдэльбергскім універсітэце. У 1937 г. адхілены ад выкладання, вярнуўся да яго ў 1945 г. 3 1948 г. выкладаў у Базельскім універсітэце.

У псіхіятрыі кіраваўся біяграфічным метадам; разглядаў хваробу не як працэс распаду чалавечай асобы, а ў сувязі з гісторыяй жыцця, з пошукам чалавекам уласнай індывідуальнасці («Агульная псіхапаталогія», 1913). Некаторыя яго працы прысвечаны праблемам патаграфіі — псіхапаталагічнаму аналізу эвалюцыі знакамітых асоб (Ю. А. Стрындберг, В. ван Гог, Ф. Ніцшэ).

У 1920—30-я гг. К. Ясперс стварыў уласны варыянт экзістэнцыяльнай філасофіі, дзе філасофію вызначыў не як стварэнне пэўнай сістэмы, а як адкрыты духоўны працэс, што высвятляе становішча чалавека ў свеце. Асноўныя катэгорыі яго філасофіі — экзістэнцыя, трансцэндэнцыя, сітуацыя, гістарычнасць, камунікацыя. Сэнс экзістэнцыі ён бачыў у свабодзе. Быццё ў філасофіі К. Ясперса паўстае як прадметнае быццё, экзістэнцыя і трансцэндэнцыя (Бог). Мысленне, спалучанае з прадметным быццём, ёсць «арыентацыя ў свеце», філасафаванне пра экзістэнцыю паўстае як яе «прасвятленне» («Розум і экзістэнцыя», 1935). Праблемы быцця, пазнання і чалавека К. Ясперс разглядаў з пункту гледжання гістарычнасці, пад якой ён разумеў незаменнасць, непаўторнасць, канчатковасць чалавечай асобы. Адрозненне філасофскай веры ад рэлігійнай бачыў у тым, што першая заснавана на штодзённым досведзе любога чалавека, а другая не можа быць агульназначнай, бо заснавана на адкрыцці.

К. Ясперс стварыў сваю ўласную канцэпцыю гісторыі, заснаваную на ідэях гістарычнай цэласнасці і адзінстве чалавецтва. Ён акрэсліў 4 «зрэзы» гісторыі: дагістарычны перыяд (авалоданне людзьмі мовай, прыладамі працы і агнём); старажытныя культуры; «вось сусветнага часу» (VIII—II стст. да н.э.), ад якога толькі пачынаецца сусветная гісторыя; станаўленне навукова-тэхнічнай цывілізацыі («Еўропа XVII—XX ст.; «філасофія». Т. 1—3, 1931—32).

Творы

• Агульная псіхапаталогія /ISBN 5-88001-021-Х (Allgemeine Psychopathologie, 1913)
• Псіхалогія светапогляду (Psychologie der Weltanschauungen, 1919);
• Духоўная сітуацыя эпохі (1931);
• Філасофія (Philosophie, 3 Bd., 1932);
• Экзістэнцыйная філасофія (1938);
• Праблема нямецкай віны (Die Schuldfrage. Ein Beitrag zur deutschen Frage, 1946);
• Пра ісціну (Von der Wahrheit, 1947);

Зноскі

1. Saner H. Karl Jaspers // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741'></a>
2. Karl Jaspers // Brockhaus Enzyklopädie Праверана 9 кастрычніка 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227'></a>
3. Ясперс Карл // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 25 лютага 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135'></a>
4. Geni.com — 2006.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2621214'></a>
5. The Life of Hannah Arendt
6. LIBRIS — Каралеўская бібліятэка Швецыі, 2012. Праверана 24 жніўня 2018.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q953058'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1798125'></a>
7. Bakewell S. Au café existentialiste — éditions Albin Michel, 2018. — P. 489. — ISBN 978-2-253-25783-7

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q4168592'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q76548370'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2190366'></a>