Нарач (рака)

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Нарач.

На́рач, Нарача́нка, Нароча — рака ў Мядзельскім і Вілейскім раёнах Беларусі, правы прыток Віліі. Даўжыня 75 км. Вадазбор 1650 км². Сярэднегадавы расход вады ў вусці 11,9 м³/с. Сярэдні нахіл воднай паверхні 0,4 ‰.

Нарач
Характарыстыка
Даўжыня	75 км
Басейн	1 650 км²
Расход вады	11,9 м³/с
Вадацёк
Выток	Нарач
• Каардынаты	54°49′07″ пн. ш. 26°49′14″ у. д.HGЯO
Вусце	Вілія
• Каардынаты	54°26′22″ пн. ш. 26°38′58″ у. д.HGЯO
Размяшчэнне
Водная сістэма	Вілія → Нёман → Балтыйскае мора
Краіна	Беларусь
Рэгіён	Мінская вобласць
Раёны	Мядзельскі раён, Вілейскі раён
выток вусце
— выток, — вусце
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Назва

Назва ракі Нарач (Нарачанка) найімаверней вытворная ад назвы возера Нарач. На гэта паказвае назва возера Nar-akys на тэрыторыі Літвы, адносна недалёка ад Нарачы.

Назва Нарач балцка-літоўскага паходжання, яе ўтвараюць дзве асновы Nar- i Ak-. Дакладна тыя ж асновы ў назве возера Nar-akys, таксама корань Nar- у літоўскіх гідронімах Narantis, Narasa, Nar-upis^[1]. На ўсходзе старабалцкай тэрыторыі корань Nar- у рачной назве Нара на Верхнім Павоччы^[2].

Корань Nar- (Ner-) звязаны з літоўскім nerti «ныраць», naras «нырок (у ваду)», далей да індаеўрапейскага *ner- «ныраць, пагружацца; прытулак, логвішча, нара»^[3].

Корань Ak- звязаны з лат. aka «калодзеж», літ. aka(s) «палонка ў лёдзе», лат. akata «вір у рацэ; вочка ў балоце; палонка ў лёдзе». Такая семантыка развілася са значэння «вока» (індаеўрапейскае *ok^ṷ(e)s-)^[4]: вока > палонка, калодзеж, бачажына > вада, рака.

У двухасноўных гідронімах тыпу Нарач ці Свіслач^[5] ak- займае тую ж другую пазіцыю, якую ў іншых выпадках займаюць балцкае up- / ap- (літ. upė, пруск. ape «рака»)^[6] або яцвяжскае -da (ад яцвяжскага *udā «вада, рака»)^[7], як у гідронімах Жукопа або Ясельда.

Значэнне назвы Нарач можна перадаць як «Глыбокая вада».

Асноўныя прытокі

Панурка, Вузлянка, Спягліца, Груздзеніца, Ганутка.

На рацэ

Зоны адпачынку: Вузлянка

Агульнае

Выцякае на поўдзень з возера Нарач у Мядзельскім раёне, цячэ ў межах Нарачана-Вілейскай нізіны, упадае ў Вілію за 1,2 км на паўднёвы захад ад в. Красніца (Вілейскі раён). Замярзае ў пачатку снежня, крыгалом у сярэдзіне сакавіка. У міжрэччы Нарачы і Вузлянкі ўтвораны гідралагічны заказнік «Чарэмшыцы».

Даліна ў верхнім цячэнні невыразная, у ніжнім трапецападобная, шырынёй 1—1,5 км. Пойма двухбаковая, часткова аблесеная, у верхнім і сярэднім цячэнні забалочаная (шырыня 300—600 м), ніжэй в. Нарач перарывістая, вузкая, адкрытая. Азёрнасць 6 % (найбольшыя азёры ў вярхоўі ракі — Нарач, Мястра, Баторына, Бледнае). Рэчышча звілістае, яго шырыня 8—16 м, ад в. Слабада на працягу 5 км каналізаванае. Берагі ў вярхоўі нізкія, забалочаныя, на астатнім працягу стромкія.

Турызм

На працягу паўкіламетра перад вусцем Нарачанкі на яе левым беразе пабудаваны турыстычныя стаянкі.