Неарэакцыйны рух

Неарэакцыйны рух (англ.: Neo-Reactionary movement, NRx), больш вядомы як Цёмнае Асветніцтва (англ.: Dark Enlightenment) — інтэлектуальны і палітычны рух, які ўзнік у пачатку XXI стагоддзя як крытычны адказ на ліберальна-дэмакратычную мадэль развіцця грамадства. Рух аб’ядноўвае аўтараў, блогераў і мысляроў, што выступаюць супраць базавых прынцыпаў сучаснай ліберальнай дэмакратыі, роўнасці, прагрэсізму і гуманізму, ставячы замест гэтага акцэнт на іерархіі, аўтарытарызме, тэхнакратыі і вяртанні да традыцыйных форм улады. Тэрмін «Цёмнае Асветніцтва» быў папулярызаваны амерыканскім блогерам Кёртысам Ярвінам і вызначае пераасэнсаванне эпохі Асветніцтва ў цалкам супрацьлеглым кірунку — з прызнаннем абмежаванасці розуму, уразлівасці мас і недасканаласці ліберальных інстытутаў.

Асновай неарэакцыйнага руху з'яўляецца крытыка сучаснай дэмакратыі як сістэмы, што, на думку яго прыхільнікаў, прыводзіць да палітычнай дэзынтэграцыі, уладнай неэфектыўнасці і культурнага заняпаду. Яны сцвярджаюць, што дэмакратычныя інстытуты падпарадкаваныя эмоцыям большасці і лёгка маніпулююцца медыя і бюракратыяй. Замест гэтага прапануецца альтэрнатыва — моцная, цэнтралізаваная ўлада, якая функцыянуе па прынцыпе карпаратыўнага кіравання або нават манархіі. У гэтай мадэлі дзяржава павінна быць эфектыўнай, а не «справядлівай» у звыклым ліберальным сэнсе.

Цёмнае Асветніцтва цесна звязана з анлайн-культурай, асабліва з форумамі, блогамі і субкультурамі, што супраціўляюцца палітычнай карэктнасці і левапрагрэсіўнай дамінацыі ў грамадскім дыскурсе. У цэнтры ўвагі — такія тэмы, як спадчыннасць інтэлекту, рэалістычны (у іх разуменні) падыход да сацыяльнай іерархіі, крытыка фемінізму, мультыкультуралізму і «прывілеяў дэмакратыі».

Другі прэзідэнцкі тэрмін Дональда Трампа, які пачаўся 20 студзеня 2025 года, усё часцей аналізуецца ў кантэксце ўплыву падобных неарэакцыйных ідэй. Яшчэ ў час свайго першага тэрміну (2017–2021) Трамп дэманстраваў рыторыку, што супадае з асноўнымі тэзісамі Цёмнага Асветніцтва: недавер да дзяржаўнага апарату, крытыка «глыбіннай дзяржавы», лаяльнасць да тэхналагічных і бізнес-элітаў, заклікі да «моцнага лідара». У другім тэрміне ён пайшоў яшчэ далей, фарміруючы каманду з асоб, якія адкрыта выступаюць супраць ліберальных каштоўнасцяў і заклікаюць да перабудовы дзяржаўнай сістэмы.

Сярод ключавых фігур, звязаных з распаўсюджваннем ідэй неарэакцыі, часта згадваецца Пітэр Тыль — венчурны капіталіст і ўплывовы тэхналогічны магнат, што падзяляе некаторыя погляды Цёмнага Асветніцтва, у тым ліку скептыцызм да ўсеагульнага выбарчага права і эфектыўнасці дэмакратыі. Яго падтрымка Трампа і ўдзел у фармаванні палітычных ініцыятыў 2025 года разглядаюцца як сведчанне глыбейшага пранікнення неарэакцыйных ідэй у палітычны мейнстрым.

Такім чынам, сёння неарэакцыйны рух перастае быць выключна інтэрнэт-феноменам і становіцца важным элементам сучаснага палітычнага дыскурсу, асабліва ў ЗША. Яго ідэі актыўна дыскутуюцца як выклік сучаснай мадэлі дэмакратычнага развіцця і як аснова альтэрнатыўных сцэнараў будучыні — ад тэхнакратычнай аўтакратыі да новага аўтарытарнага ладу, заснаванага на «рацыянальнай іерархіі» і «цвёрдай эфектыўнасці».

Гл. таксама

• Джэй Дзі Вэнс