Пермскі звярыны стыль

Пермскі звярыны стыль (Шаманскія малюнка, Чудскія абразкі, Культавае ліццё) — разнавіднасць звярынага стылю, бронзавай мастацкай пластыкі VII ст. да н.э. — XII ст. н. э.^[1] лясной і леса-тундравай зоны Паўночна-Усходняй Еўропы і Заходняй Сібіры ад Камска-Вяцкага басейна да водападзелу Енісея-Обі.

Чалавек з галавой аленя стаіць на яшчарцы. VIII стагоддзе.

Дзве антрапаморфныя фігуры сядзяць на кані, які стаіць на змеі  (руск.); групу суправаджаюць птушкі. Перад канём размешчаны сімвал Сонца. X стагоддзе.

Прадметы, выкананыя ў звярыным стылі, у многіх музеях Расіі, у тым ліку Чэрдынскім краязнаўчым музеі  (руск.), калекцыях Пермскага дзяржаўнага ўніверсітэта, Дзяржаўнага гістарычнага музея, Дзяржаўнага Эрмітажа і іншых.

Гісторыя

На тэрыторыі Прыкам'я  (руск.) вельмі рана зарадзілася металургія. Недалёка ад сучаснага вёскі Аралава  (руск.) знойдзены ліцейныя формы і тыглі для ліцця медзі, якія адносяцца да X—IX стст. да н. э. (Ананьінская культура  (руск.))^[2].

Хутчэй за ўсё, металургамі пермскага звярынага стылю былі жанчыны: на карысць гэтай версіі кажуць знаходкі ліцейных формачак у жаночых пахаваннях.

Стыль з’явіўся пад уплывам аналагічнага скіфскага звярынага стылю  (руск.).

Навукоўцы лічаць, што дадзены стыль мае мясцовае паходжанне. Можна выказаць здагадку пра некалькі цэнтраў ўзнікнення стылю: Томскае Прыоб’е (кулайская культура), Зауралле і Перадуралле (ананьінская культура  (руск.)). Збор узораў пермскага звярынага стылю і навуковая праца з імі вядзецца з канца XIX стагоддзя.

Найбольш старажытныя прадметы побыту, якія адносяцца да пермскага звярынага стылю, датуюцца VIII—III да н. э. Касцяныя і рагавыя грабяні аформленыя фігуркамі птушак і іншых жывёл. Часта гэта выява лася, аленя, каня або драпежнай птушкі. У эпоху ранняга жалезнага веку пашыраецца не толькі матэрыял, на якім адлюстроўваюцца жывёлы, бронзавыя шпількі  (руск.), бранзалеты, падвескі грыўны нясуць у сабе выявы новых жывёл: змей, ваўкоў, сабак, мядзведзяў. Матывы пермскага звярынага стылю аддалена пераклікаюцца з падобнымі тэмамі, якія сустракаюцца па свеце, напрыклад, у Мексіцы  (руск.), а таксама распаўсюджаныя ў стылізаваных вырабах сучасных майстроў^[3].

Вывучэнне

Вывучэнне Пермскага звярынага стылю пачалося ў канцы XIX — пачатку XX стагоддзя. Усе даследчыкі сыходзяцца на мясцовым паходжанні Пермскага звярынага стылю. У цяперашні час магчыма казаць аб пермскім звярыным стылі як аб лакальным варыянце ўрала-сібірскага звярынага стылю. Таксама даследчыкі вылучаюць і іншыя цэнтры або лакальныя варыянты урала-сібірскага стылю, напрыклад, у Томска-Нарымскім Прыоб’і, Прыкам'і  (руск.), горна-лясное Зауралле  (руск.).

У 2010 годзе ў серыі, прысвечанай культурным феноменам Пермскага краю, выйшла кніга, названая ў прэсе^[4] падручнікам або энцыклапедыяй па пермскім звярыным стылі — «Сведчанні страчаных часоў. Чалавек і свет у пермскім звярыным стылі» Аляксандра Даміняка (выдавецтва «Книжный мир»). Яна змяшчае класіфікацыю прадметаў, выкананых у гэтым стылі, а таксама захаваных на гэтых прадметах сюжэтаў. Акрамя таго, у ёй разглядаюцца магчымасці прымянення гэтых прадметаў і робіцца спроба пабудаваць карціну свету старажытных ламаватаўцаў — аўтараў пермскага стылю.

Зноскі

1. Пермский звериный стиль. Уральская историческая энциклопедия. — УрО РАН, Институт истории и археологии. Екатеринбург: Академкнига. Гл. ред. В. В. Алексеев. 2000.
2. Майстренко Д. Л., Мельничук Л. Ф. Орловское озеро II — поселение рубежа поздней бронзы и начала железного века в северном Прикамье // Вестник Пермского университета. Серия: История. — 2015. — № 1 (28). — С. 37 — 44
3. Pera maa — дальняя земля. Книга открытий / С. И. Ваксман и др. — Пермь: Сота, 2009. — 159 с. — ISBN 978-5-903864-10-2.
4. Юлия Табалина. Энциклопедия пермского звериного стиля(недаступная спасылка) (рус.) // Новый Компаньон. — Пермь, 6.04.2010. — С. 16.