Традыцыйныя вераванні саамаў

Агульная характарыстыка традыцыйных вераванняў

У традыцыйных рэлігійных вераваннях саамаў прысутнічае шмат агульнага з вераваннямі паўночнаазіяцкіх народаў (хантаў, мансі, ніўхаў, ульчаў, нанайцаў, эвенкаў, часткова якутаў), традыцыйны грамадскі і гаспадарчы лад якіх у большай ці меншай ступені з’яўляецца блізкім да саамскага. Адно з нешматлікіх істотных выключэнняў заключаецца ў наяўнасці ў саамаў культа продкаў, тады як у народаў Сібіры такі культ у сваёй большасці адсутнічаў.

У той жа час у традыцыйных вераваннях саамаў адчуваюцца запазычванні ад народаў, з якімі яны мелі зусім розны склад жыцця, але жылі побач, — ад нарвежцаў, рускіх, фінаў і шведаў.

Прамысловы культ

Прамысловы культ у саамаў з’яўляецца пераважаючым. Асноўнымі промысламі саамаў былі аленяводства, рыбалоўства, паляванне, і кожны з гэтых промыслаў меў сваіх духаў-гаспадароў.

Духі аленяводства

Аленевая гаспадыня (Луот-хозік) і ў меншай ступені Аленевы гаспадар (Луот-хозін) былі апекунамі аленяводства. Ва ўяўленнях саамаў Луот-хозік жыла ў тундры, была падобнай да чалавека, мела чалавечы твар і хадзіла на нагах, але была ўся, падобна да паўночнага аленя, пакрытая поўсцю. Саамы верылі, што летам, калі алені вольна пасуцца ў тундры, аленевая гаспадыня іх ахоўвала. У ахвяру аленевай гаспадыні трэба было прыносіць косткі забітых паўночных аленяў.

Сярод саамаў існавала таксама павер’е аб нябачных духах тундры Гофіттэрак: лічылася, што гэтыя духі валодаюць вялікімі статкамі нябачных аленяў, якіх, аднак, зрэдку магчыма заўважыць з-за гуку званочкаў.

Духі рыбалоўства

Марскіх бостваў, апекуноў рыбалоўства, было некалькі. Адно з іх — Аккурва, чалавек-рыба, у якога ніжняя частка цела была рыбінай, а галава і верхняя палова цела — чалавечымі.

Духі палявання

Апекуном палявання быў чорны і хвастаты Мец-хозін («лясны гаспадар»). Лічылася, што ў наказанне за непачцівасць ен можа завесці чалавека ў гушчар. З лясных жывёл саамы шанавалі і баяліся бурага мядзведзя, ваўка ж лічылі жывёлай праклятай, нячыстай.

Культ продкаў

Прадметам шанавання для саамаў былі таксама і памерлыя (якіх называлі сайва ці сіттэ). Лічылася, што продкі аказваюць уплыў на існаванне жывых: уплываюць на пагоду, дапамагаюць падчас промысла. Памерлых кармілі, ім прыносілі ахвяры.

Пачытанне сейдаў

Сярод саамаў было распаўсюджана шанаванне сейдаў — свяшчэнных камянёў, якія звычайна ўяўлялі сабой вялікія прыродныя валуны. Вакол сейдаў саамы звычайна будавалі агароджу, прыносілі ім ахвяры. Лічылася, што сейды дапамагаюць падчас промысла. Культ сейдаў, верагодна, быў звязаны з культам продкаў.

Культ апекуноў сям’і

Шаманства

У саамаў меліся служыцелі культа (нойда, нойд, кебун), якія выконвалі функцыі жраца і чараўніка. Падчас камлання яны выкарыстоўвалі бубен (каннус, кобдас) ці асаблівы пояс (почэнь).

Вялікія багі

Прыкладна з XV стагоддзя пачалася хрысціянізацыя саамаў, але дахрысціянскія вераванні і абрады, звязаныя з аленяводствам, рыбнай лоўляй, шанаваннем свяшчэнных камянёў-сейдаў, захоўваліся яшчэ вельмі доўга, яшчэ ў пачатку XX стагоддзя сярод саамаў сустракаліся прыхільнікі шаманізма.

Рэлігія сучасных саамаў — па большай частцы лютэранства, у тым ліку лестадыянства (адзін з кансерватыўных рухаў, заснаваны ў 1840-х гадах Ларсам Леві Лестадыюсам). Сярод саамаў Расіі, а таксама сярод саамаў-сколтаў (скольтаў, усходніх саамаў) у Нарвегіі і Фінляндыі распаўсюджана праваслаўе.

Традыцыйныя вераванні саамаў