Сакрэтныя турмы ЦРУ

Сакрэтныя турмы ЦРУ — засакрэчаныя ўстановы за межамі ЗША, дзе, па сцвярджэнні амерыканскіх уладаў, утрымліваліся падазраваныя ў тэрарыстычнай дзейнасці^[1]. Звесткі аб дадзеных засакрэчаных месцах былі апублікаваны праваабарончымі арганізацыямі і сусветнай прэсай. Пачынаючы з 2 лістапада 2005 года, дадзеныя звесткі з’явіліся і ў амерыканскай прэсе («The Washington Post»).

Надзвычайныя праграмы перадачы падазраваных пад вартай — краіны, якія ўцягнутыя ў праграму, згодна з дакладам Фонду адкрытага грамадства.

У 2006 годзе прэзідэнт ЗША Джордж Буш-малодшы афіцыйна прызнаў факт існавання такіх турмаў. У сваёй прамове на дадзеную тэму ён заявіў пра тое, што гэтыя ўстановы былі неабходны па меркаваннях бяспекі і што ўтрымліваліся там толькі асабліва небяспечныя асобы, падазраваныя ў тэрарызме^[2].

Геаграфія

     ЗША     Затрыманыя нібыта правезены праз гэтыя краіны     Выдача падазрваных нібыта праведзена ў гэтых краінах     Затрыманыя былі з гэтых краінКрыніцы: Amnesty International^[3]. Human Rights Watch

Таемныя турмы размяшчаліся, у прыватнасці, на тэрыторыі краін Усходняй Еўропы (Польшча і Румынія^[4][5][6]). У чэрвені 2004 брытанская газета «The Observer» сцвярджала, што ў гэтай якасці выкарыстоўваюцца турма Аль-Тамара ў Марока, турма Мулхак аль-Мазра і штаб-кватэра мясцовай службы дзяржбяспекі ў Егіпце, а таксама ізалятары ў Літве^[7], Польшчы^[8], Катары, Саудаўскай Аравіі, Тайландзе і іншых краінах.

Прэзідэнт Польшчы Аляксандр Квасьнеўскі даў згоду на размяшчэнне амерыканскай сакрэтнай турмы пасля тэрактаў у ЗША 11 верасня 2001 года. Па словах палітыка, ён прыняў рашэнне на падставе кодэкса НАТА аб узаемнай дапамозе ў выпадку нападу пасля таго, як даведаўся пра гібель палякаў у Сусветным гандлёвым цэнтры.

Катаванні

Пачынаючы з сакавіка 2002 на сакрэтных базах у Еўропе і Азіі стала ўжывацца так званая «пашыраная тэхніка вядзення допыту», якая цалкам афіцыйна дазваляе прымяненне шэрагу відаў катаванняў да зняволенага^[9]. У рамках гэтай «тэхнікі» дапытваных запалохваюць, б’юць, прымушаюць стаяць на месцы да сарака гадзін, пазбаўляюць сну на тэрмін да 180 гадзін, пакідаюць распранутымі ў халодных камерах, аглушаюць пры дапамозе гучнай музыкі, імітуюць утапленне. Наглядчыкі пагражалі фізічнымі расправамі над сем’ямі зняволеных, у тым ліку дзяцей. Катаванні шырока ўжываліся ў тым ліку ў дачыненні да невінаватых людзей^[10].

Зняволеных закопвалі ў равах, свідравалі ім дрылём зубы і чарапы, ужывалі ў іх дачыненні сексуальны гвалт^[11]. Прымяненне катаванняў пацвярджаў Крэйг Мюрэй, які паведаміў у інтэрв’ю французскай газеце «Le Temp», што ён быў непасрэдным сведкам катаванняў у сакрэтных турмах МІ-6, а таксама бачыў дзясяткі складзеных спецслужбамі дакументаў аб катаваннях у сакрэтных турмах са штампам па сведчаннях зняволенага^[12].

У 2010 годзе міжнародная праваабарончая арганізацыя Physicians for Human Rights абвінаваціла лекараў ЦРУ ў саўдзеле пры катаваннях і вывучэнні метадаў павышэння іх эфектыўнасці^[13].

У 2016 годзе Міністэрства замежных спраў Расіі заявіла аб неабходнасці прыцягнення да адказнасці за здзейсненыя ў сакрэтных турмах ЦРУ злачынствы кіраўнікоў тых краін, якія пагадзіліся размясціць іх на сваёй тэрыторыі^[10].

Знішчэнне відэазапісаў допытаў

9 лістапада 2005 года амерыканскімі спецслужбамі знішчаны відэазапісы ЦРУ^[14], на якіх змяшчаліся допыты меркаваных членаў Аль-Каіды Абу Зубайды (90 плёнак) і Абд аль-Рахіма аль-Нашыры (2 стужкі), праведзеныя ў 2002 годзе ў сакрэтнай турме ў Тайландзе^[15]. На дванаццаці стужках адлюстраваны допыты з выкарыстаннем «пашыраных метадаў» (катаванняў)^[16]. Інфармацыя аб ліквідацыі відэазапісаў і іх змест сталі вядомы грамадскасці ў снежні 2007 года^[17]. У 2010 годзе спецыяльны пракурор Міністэрства юстыцыі Джон Дарэм, па выніках расследавання, пастанавіў не ўзбуджаць ніякіх крымінальных спраў супраць знішчальнікаў плёнак^[18].

Закрыццё

23 студзеня 2009 года прэзідэнт ЗША Барак Абама выдаў указ аб закрыцці ўсіх сакрэтных турмаў ЦРУ^[19].

У красавіку таго ж года дырэктар ЦРУ Леон Панета абвясціў аб ліквідацыі турмаў за мяжой^[20].

Рашэнні ЕСПЧ

Еўрапейскі суд па правах чалавека ў 2014 і 2018 гадах па пазовах Абд Рахіма Нашыры і Абу Зубайды прызнаў факты грубага парушэння правоў чалавека ў сакрэтных турмах ЦРУ на тэрыторыі Польшчы^[21], Румыніі і Літвы^[22][23] і прысудзіў ім кампенсацыю.

У мастацтве

На тэму сакрэтных турмаў ЦРУ зняты мастацкі фільм «Версія» (2007).