Страха

Страха́^[1] — назва даха ў традыцыйным беларускім дойлідстве. Невялікая страха або навес над калодзежам ці падобным назваліся стрэшкам.

Канструкцыя

• Закот ці страха закотам (у покат, на лемягах, на гадунах) — распаўсюджана ў асноўным у гаспадарчых пабудовах, як і страха на стаяках. Найчасцей сустракаецца на Віцебшчыне і Магілёўшчыне. Галоўны недахоп закота ў тым, што асноўны цяжар страхі падае на бакавыя шчыты збудавання.
• На стаяках (на козлах, на дзядках, на чапёлках, на крыжах, на сошках) — канструкцыя выкарыстоўвалася ў асноўным у гаспадарчых збудаваннях, але раней, магчыма, будавалася і ў жылых. На папярочную балку ставіліся невялікія цурбаны з развілкай, на якую клалася тоўстая жэрдка (коневае бервяно, пераводзіна, правіліна, пажыліна, доўжнік, кладзь). На яе чапляліся пры дапамозе крука доўгія жэрдкі (ключы, кручча), а пазне збітыя крыж-накрыж жэрдкі. Канструкцыя распаўсюджана даволі спарадычна.
• На сохах — сохі ставіліся ў адзін рад уздоўж вільчыка.
• Кроквы. Страха на кроквах — пачала пераважаць з XIX ст. хаця вядома даўно. Паводле мацавання крокваў стрэхі падзяляюцца на віды:
  • Кроквы мацуюцца непасрэдна ў верхні вянок зруба, уздоўж страхі прыбіваюцца з кожнага боку па 10—12 жэрдак (латаў).
  • Кроквы ўпускаюцца ў верхні вянок і бервяно ўнутры зруба. Канструкцыя называлася — «на пакраквяніку», з’яўляецца рэліктам закота.
  • Кроквы мацуюцца ў падоўжаныя балкі, вынесеныя за сценныя выступы балак, на якіх трымаецца столь. Канструкцыя верагодна прыйшла з Германіі.
  • Кроквы мацуюцца ў папярочныя балкі. Набыла распаўсюджанне ў сярэдзіне XX ст.

Форма

Гумно з чатырохсхільным дахам (Беларускі дзяржаўны музей народнай архітэктуры і побыту)

Паводле формы выдзяляюць наступныя віды стрэхаў:

• двухсхільныя, старажытная
• чатырохсхільныя, кампактна ў Гомельскай вобласці.
• трохсхільныя, пераходная ад чатырох- да двухсхільных.
• страха з усечаным знізу франтонам (з прычолкам).
• страха з усечаным зверху франтонам (з вальмай, з залобкам, з лабяком, з начолкам, ламаны дах), магчыма пазычана ў немцаў.

Матэрыял пакрыцця

Найбольш распаўсюджаным матэрыялам для пакрыцця стрэхаў была салома. Мелі месца два спосабы пакрыцця: уверх і ўніз коласам. Першы спосаб быў больш надзейны, хаця на яго ішло ўдвая больш саломы, чым у выпадку пакрыцця коласам уніз. Таксама вядомы стрэхі крытыя дрэвам (дошкай, дранкай, дранню, гонтам), бляхай, чарапіцай, чаротам і інш.

Зноскі

1. БелЭн 2002.