Сцяг РСФСР

Сцяг РСФСР — дзяржаўны сімвал РСФСР.

Сцяг РСФСР (1918—1920).

Сцяг РСФСР (1954—1991).

З 1 лістапада 1991 па 25 снежня 1991 года (РСФСР была пераназвана ў Расійскую Федэрацыю, сцяг працягваў выкарыстоўвацца да 11 снежня 1993 года).

Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі, устала неабходнасць прыняцця новага сцяга Расійскай Савецкай Рэспублікі (пасля II з’езду Саветаў, вызначылага федэрацыю — РСФСР). У якасці нацыянальнага (дзяржаўнага) і камерцыйнага (гандлёвага флоту) служыў бела-сіні-чырвоны сцяг. У той час дзяржаўны сцяг рэдка выкарыстоўваўся. Як правіла сцягі былі толькі на суднах, як знак прыналежнасці да дзяржавы і для пазначэння службовых асоб змешчаных на іх.

Першым сцягам новай Расійскай Савецкай Рэспублікі (неўзабаве пераназваная ў РСФСР) лічыцца сцяг Інтэрнацыянала, палотнішча чырвонага колеру, прыняты 5 (18) лістапада 1917 года на першым паседжанні Першага Усерасійскага з’езду маракоў:

Падняць на ўсіх суднах Усерасійскага Ваеннага флоту замест Андрэеўскага сцяга — сцяг Інтэрнацыяналу ў знак таго, што ўвесь расійскі ваенны флот, як адзін чалавек, устаў на абарону народаўладдзя ў асобе Саветаў працоўных, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў.

Не ўсе маракі лічылі гэтае рашэнне бальшавікоў абавязковай пастановай, таму працягвалі выкарыстаць ранейшыя сцягі, у тым ліку і службовыя.

Пасля пераходу Кіравання марскімі сіламі Балтыйскага флоту ў падначаленне Цэнтрабалту, 5 снежня 1917 года на штабным караблі «Крэчат» быў спушчаны сцяг камандавалага флотам контр-адмірала А. Развозава і падняты сцяг «Калектыўнага камандавалага» — Ваенна-аператыўнага аддзела ЦКБФ (Цэнтральны камітэт Балтыйскага флоту), які ўяўляў сабой сцяг Камандавалага флотам (1903 года) з чырвонымі літарамі «СФ» і «РР» нашытымі парамі крыж-накрыж на сінія прамяні крыжу.

… 5. Ваенна-аператыўны аддзел трымае сцяг Камандавалага флотам з літарамі С. Ф. Р. Р. (гэта значыць «Свабодны флот Рэспублікі Расія»).^[1]

16 снежня 1917 года, дэкрэтам СНК, былі скасаваныя ўсе старыя чыны, званні і прывілеі, у тым ліку і сцягі імператарскага флоту.

18 студзеня 1918 года ў Петраградзе, III Усерасійскі з’езд Саветаў, аформіў стварэнне РСФСР.

4 сакавіка 1918 года, загадам Савета камісараў Балтфлоту, скасаваны сцяг Цэнтрабалта.

На паседжанні УЦВК 8 красавіка 1918 года, наўзамен Андрэеўскага і нацыянальнага (сучасны трыкалор) сцягоў, Я. М. Свярдловым было прапанавана абвясціць чырвоны сцяг дзяржаўным.

У процівагу прынятым у вексілалогіі нормам (на сцягу нельга выкарыстоўваць тэкст), дэкрэтам УЦВК^[2] ад 14 красавіка 1918 года быў прыняты першы афіцыйны сцяг:

Сцягам Расійскай Рэспублікі ўсталёўваецца Чырвоны Сцяг з надпісам «Расійская Сацыялістычная Федэратыўная Савецкая Рэспубліка».

Паводле ўзору, надпіс павінен быў выконвацца белымі літарамі ў тры радкі — «Россійская Соціалистическая Федеративная Совѣтская Республика» (у дарэформавым алфавіту).

20 красавіка 1918 года гэты сцяг зацверджаны загадам № 320 па флоце і Марскому ведамству:

…зацверджаны УЦВК РСФСР малюнак Нацыянальнага і Ваеннага чырвонага сцяга з надпісам «Расійская Сацыялістычная Федэратыўная Савецкая Рэспубліка», на ўзор якога і падлягае вырабляць усе сцягі… памер сцягоў, якія вырабляюцца, павінен адпавядаць памеру аднастайных з ім сцягоў, цяпер існых… на сцягах малога памеру вышэйпаказаны надпіс дапушчаецца рабіць не ўвесь цалкам, а толькі пачатковымі літарамі, напрыклад: Р. С. Ф. С. Р.

На справе гэты сцяг не ўжываўся на флоце, бо надпіс на ім немагчыма было адрозніць нават на малой адлегласці. Замест яго выкарыстоўваўся проста чырвоны сцяг. На гэта ў чэрвені 1918 года рушыла ўслед нота нямецкага пасла Мірбаха, якой ён апавясціў, што «расійскім ваенным і марскім сцягам будзе прызнаны толькі чырвоны сцяг з надпісам „Расійская Сацыялістычная Федэратыўная Савецкая Рэспубліка“». Таму Народнаму Камісарыяту замежных спраў даручылі распрацаваць новыя сцягі, якія і былі распрацаваныя мастакамі С. В. Чахоніным, Н. П. Калчаноўскім і В. Н. Сярэбраным.

16 чэрвеня 1918 года загадам па флоце і Марскому ведамству № 434:

«…Аб’яўляецца выпрацаваны Народным Камісарыятам па замежных справах і зацверджаны Цэнтральным выканаўчым камітэтаў Саветаў узор сцягу Расійскай Сацыялістычнай Федэратыўнай Савецкай Рэспублікі, наўзамен сцягу, абвешчанага пры загадзе па флоце і Марскому ведамству ад 20 красавіка 1918 г. за № 320.

Падстава: Выпіс з пратаколу № 26 ад 24-га мая 1918 г. паседжанні Народнага Камісарыята па марскіх справах, п. 7.

Апісанне: сцяг Расійскай Рэспублікі чырвонага колеру. У верхнім левым куце нашываюцца або наносяцца фарбай літары Р. С. Ф. С. Р., паводле выявы.

Літары залатыя, але для звычайнага ўжывання (упрыгожванні хат і інш.) можна ўжываць жоўтыя, па адценні якія нагадваюць золата.

Даўжыня сцягу ўдвая больш шырыні, даўжыня прамавугольніка для літар у два з паловай разу менш даўжыні, шырыня прамавугольніка ўдвая менш шырыні сцягу».

Такім чынам Марское ведамства прыняло дзяржаўны сцяг РСФСР.

10 ліпеня 1918 года, на V Усерасійскім з’ездзе Саветаў, была прынятая Канстытуцыя РСФСР, якая абвяшчала:

…Артыкул 90.

Гандлёвы, марскі і ваенны сцяг Р. С. Ф. С. Р. складаецца з палотнішча чырвонага (пунсовага) колеру, у левым куце якога, у тронка, наверсе, змешчаныя залатыя літары Р. С. Ф. С. Р. або надпіс: Расійская Сацыялістычная Федэратыўная Савецкая Рэспубліка.

Паводле прыкладаемых выявыў, прыняты Марскім ведамствам сцяг аб’яўляўся марскім (ваенна-марскім), а ваенным (дзяржаўным) стаў сцяг з залатымі літарамі Р. С. Ф. С. Р., размешчанымі ў выглядзе крыжа ў крыжы чырвонага палотнішчу (па правілах рускай мовы, якія дзейнічалі на той момант, у абрэвіятурах пасля кожнай літары ставілася кропка).

Аднак, са ўласцівым тому часу прававым хаосам, варыянт з поўным найменнем быў прыбраны з надрукаванай пазней, рэфармаваным алфавітам, Канстытуцыі. У прыкладанні засталося адзіны малюнак ваеннага, дзяржаўнага і гандлёвага сцяга: залатыя літары РСФСР (намаляваныя ў крыжы стылізаваным царкоўна-славянскім шрыфтам) акрэсленыя справа і знізу залатой аблямоўкай.

13 кастрычніка 1920 года дэкрэтам УЦВК занесена змена ў Канстытуцыю РСФСР:^[3]

У змене 90 артыкулы Канстытуцыі Р. С. Ф. С. Р. аб усталяванні аднастайнага гандлёвага, марскога і ваеннага сцяга У. Ц. В. К. пастанаўляе:

1. Пакінуць існы ўзор у якасці ваеннага сцяга (чырвоны сцяг з залатымі літарамі Р. С. Ф. С. Р. у левым верхнім крыжы).

2. Для гандлёвага сцяга ўсталяваць чырвоны сцяг з белымі літарамі Р. С. Ф. С. Р. вялікага памеру ў сярэдзіне сцягу.

3. Для марскога сцяга ўсталяваць чырвоны сцяг з якарам і чырвонай зоркай пасярэдзіне і белымі літарамі Р. С. Ф. С. Р. у верхняй частцы якару.

З прычыны падпісання Брэсцкай мірнага дагавора, РСФСР практычна засталася без ваеннага флоту, таму сцяг гандлёвага флоту стаў першым сцягам, які ўбачылі ў іншых дзяржавах.

Пасля ўтварэння СССР, 30 снежня 1922 года, і прыняцці 12 лістапада 1923 года сцягу СССР, сцяг РСФСР адышоў на другі план.

11 мая 1925 года, на XII Усерасійскім з’ездзе Саветаў, была прынятая новая Канстытуцыя РСФСР:

…§ 88. Дзяржаўны сцяг Расійскай Сацыялістычнай Федэратыўнай Савецкай Рэспублікі складаецца з палотнішча чырвонага (пунсовага) колеру, у левым куце якога, у тронка наверсе, змешчаныя залатыя літары «Р. С. Ф. С. Р.».

21 студзеня 1937 года, Надзвычайным XVII з’ездам Саветаў, зацверджаная новая Канстытуцыя РСФСР, якая абвяшчала:

Артыкул 149. Дзяржаўны сцяг Расійскай Савецкай Федэратыўнай Сацыялістычнай Рэспублікі складаецца з чырвонага палотнішчу, у левым куце якога, у тронка наверсе, змешчаныя залатыя літары «РСФСР».

Пастановай Прэзідыума УЦВК ад 1 красавіка 1937 года быў зацверджаны новы ўзор выявы Дзяржаўнага сцяга РСФСР, распрацаваны па даручэнні Прэзідыума УЦВК мастаком А. Н. Мількіным. У адрозненне ад сцягу РСФСР ранейшага ўзору, новы сцяг не меў абведзенага залатымі лініямі крыжу, а абрэвіятура назвы рэспублікі была нанесеная звычайным шрыфтам, без падзяляльных кропак.

2 мая 1954 года Вярхоўны Савет РСФСР,^[4] самым апошнім з шаснаццаці рэспублік, зацвердзіў указ Прэзідыума ВС РСФСР ад 9 студзеня 1954 года^[5]. У адпаведнасці з гэтым артыкул 149 Канстытуцыі РСФСР павінен быў выкладацца наступным чынам:

Дзяржаўны сцяг Расійскай Савецкай Федэратыўнай Сацыялістычнай Рэспублікі складаецца з чырвонага палотнішчу са светла-сіняй паласой у тронка ва ўсю шырыню сцягу. Светла-сіняя паласа складае адну восьмую даўжыні сцягу. У левым верхнім куце чырвонага палотнішчу намаляваныя залатыя серп і молат і над імі чырвоная пяціканцовая зорка, апраўленая залатой аблямоўкай. Суадносіны шырыні сцягу да даўжыні 1:2.

23 снежня 1955 года выйшла Палажэнне аб Дзяржаўным сцягу РСФСР:^[6]

…2. Дзяржаўны сцяг Расійскай Савецкай Федэратыўнай Сацыялістычнай Рэспублікі ўяўляе сабой чырвонае прамавугольнае палотнішча са светла-сіняй паласой у тронка ва ўсю шырыню сцягу, якая складае 1/8 даўжыні сцягу. У левым верхнім куце чырвонага палотнішчу намаляваныя залатыя серп і молат і над імі чырвоная пяціканцовая зорка, апраўленая залатой аблямоўкай. Суадносіны шырыні сцягу да даўжыні — 1:2.

Серп і молат упісваюцца ў квадрат, бок якога роўная 1/4 шырыні сцягу. Востры канец сярпа прыходзіцца пасярэдзіне верхняга боку квадрата, дзяржальня сярпа і молата ўпіраюцца ў ніжнія куты квадрату. Даўжыня молата з дзяржальняй складае 3/4 дыяганалі квадрату.

Пяціканцовая зорка ўпісваецца ў акружнасць дыяметрам у 1/8 шырыні сцягу, датычную верхняга боку квадрату.

Адлегласць вертыкальнай восі зоркі, сярпа і молата ад тронка ўраўноўваецца 2/5 шырыні сцягу. Адлегласць ад верхняй абзы сцягу да цэнтра зоркі — 1/8 шырыні сцягу.

Характэрна, што змена ў тэкст Канстытуцыі РСФСР, узору 1937 года, так і не была занесена.

Яшчэ больш характэрна, што гэтае Палажэнне дагэтуль не адменена, бо ва ўказе прэзідэнта РФ ад 11 снежня 1993 года № 2126^[7] сказанае:

…3. Прызнаць страціўшае сілу Палажэнне аб Дзяржаўным сцягу РСФСР, зацверджанае ўказам Прэзідыума Вярхоўнага Савета РСФСР ад 23 снежня 1953 г.…

А Палажэнне выйшла ў 1955 годзе. Таму, дэ-юрэ, у Расійскай Федэрацыі два афіцыйных сцяга.

Толькі 12 красавіка 1978 года, калі Вярхоўны Савет РСФСР зацвердзіў новую Канстытуцыю (Асноўны Закон) РСФСР, сцяг узору 1954 года быў узаконены:

…Артыкул 181. Дзяржаўны сцяг Расійскай Савецкай Федэратыўнай Сацыялістычнай Рэспублікі ўяўляе сабой чырвонае прамавугольнае палотнішча са светла-сіняй паласой у тронка ва ўсю шырыню сцягу, якая складае адну восьмую даўжыні сцягу. У левым верхнім куце чырвонага палотнішчу намаляваныя залатыя серп і молат і над імі чырвоная пяціканцовая зорка, апраўленая залатой аблямоўкай. Суадносіны шырыні сцягу да яго даўжыні — 1:2.

22 студзеня 1981 года ўказам Прэзідыума Вярхоўнага Савета РСФСР у Палажэнні аб сцягу таксама было ўдакладнена (прыкладалася выява), што на зваротным боку палотнішчу зорка, серп і молат не адлюстроўваліся.

22 жніўня 1991 года Вярхоўны Савет РСФСР пастанавіў:^[8]

Да ўсталявання адмысловым законам новай дзяржаўнай сімволікі Расійскай Федэрацыі лічыць гістарычны сцяг Расіі — палотнішча з роўнавялікіх гарызантальных белай, блакітнай, пунсовай палос — афіцыйным Нацыянальным сцягам Расійскай Федэрацыі.

Аднак заканадаўча гэта палажэнне было замацавана толькі 1 лістапада 1991 года^[9][10]. Сцягам РСФСР усталёўвалася прамавугольнае палотнішча з роўнавялікімі гарызантальнымі палосамі: верхняя паласа белага колеру, сярэдняя — блакітнага колеру і ніжняя — пунсовага колеру. Суадносіны шырыні сцягу да яго даўжыні — 1:2.

25 снежня 1991 года назва дзяржавы «РСФСР» было заменена на — «Расійская Федэрацыя (Расія)»^[11].

Зацемкі

Гл. таксама

• Герб РСФСР
• Сцяг Расіі