Сяа Яньянь

Сяа Яньянь (кіт. трад. 蕭燕燕, піньінь Xiao Yanyan; 953—1009), таксама вядомая як удовая імператрыца Чэнцянь (кіт. трад. 承天皇太后) — кіданьская імператрыца  (руск.) і военачальнік імператарскай кітайскай дынастыі Ляа  (руск.). Яна была рэгентам ад імя сына з 982 года.

Сяа Яньянь
імператар з 969
Нараджэнне	953
Смерць	23 снежня 1009(1009-12-23)
Бацька	Сяа Сывень[1]
Маці	Yelu Lubugu[d]
Муж	Цзін-цзун[1]
Дзеці	Emperor Shengzong of Liao[d][1], Yelu Longqing[d][1], Yelu Longyou[d][1], Princess Qi[d][1], Yelu Changshounu[d][1] і Yelu Yanshounu[d][1]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Сяа Яньянь была трэцім дзіцем Сяа Сівэна  (англ.), канцлера  (руск.) Ляа, і яго жонкі, прынцэсы роду Елюй  (руск.) Елюй Любугу  (англ.), дачкі імператара Тай-цзуна. Таксама згадваецца пад імем Сяа Чуо, першапачатковае кіданьскае прозвішча Сяа было Балі (拔裏氏)^[2]. Яна была малодшай з сясцёр Сяа, разам з Сяа Хунянь  (англ.) і Лэдзі Сяа  (англ.).

Імператрыца-кансорт

Пазней Сяа выйшла замуж за імператара Ляа Цзін-цзуна і нарадзіла наследнага прынца Елюй Лунсю  (руск.). Атрымаўшы тытул імператрыцы, Сяа мела палітычны ўплыў падчас праўлення свайго мужа.

Удовая імператрыца

Яна стала рэгентам свайго сына ў 982 годзе, калі ён узышоў на трон Ляа як імператар Шэнцзун  (руск.) ва ўзросце 12 гадоў пасля заўчаснай смерці імператара Ляа Цзін-цзуна, які памёр падчас вяртання з палявання. У 986 годзе ў імперыю Ляа ўварваліся войскі дынастыі Сун на поўдні пад кіраўніцтвам імператара Тай-цзуна  (руск.), але яны былі разгромлены сіламі Ляа пад камандаваннем імператрыцы-рэгента, якія загналі войскі непрыяцеля ў раку Ся. Далейшае ўварванне Сун рушыла ўслед у 989 годзе толькі для таго, каб зноў пацярпець паражэнне ад сіл Ляа, што прывяло да смерці Ян Е  (англ.).

Будучы ўдовай імператрыцай Чэнцянь, Сяа камандавала ўласнай арміяй з 10 000 кавалерыстаў і асабіста ўзначаліла армію Ляа ў бітве супраць Сун у 1005 годзе, нягледзячы на тое, што ёй на той момант было значна больш за 50 гадоў. Вядомая сваімі выдатнымі навыкамі грамадзянскага кіравання, удовая імператрыца Чэнцянь захавала вялікі ўплыў да самай смерці^[3].

Яна таксама адыграла важную ролю ў арганізацыі шлюбу паміж сваім сынам і сваёй прыдворнай дамай Сяа Ноудзін  (англ.). Аднак у яе былі дрэнныя адносіны з дзвюма старэйшымі сёстрамі, і ў рэшце рэшт яна атруціла або забіла іх абедзвюх.

У масавай культуры

Кіно і тэлебачанне

• У кітайскім фільме «Удовая імператрыца Вялікага Ляо» 1995 года сыграла Му Цын.
• У 2009 годзе ў карэйскім серыяле «Імператрыца Чхон-чху  (англ.)» ролю выканала Шчым Хе-джын  (англ.).
• У кітайскім фільме 2019 года «Бітва паміж дынастыямі Сун і Ляа» сыграла Мэй Ліер^[4]
• У кітайскім тэлесерыяле 2020 года «Легенда пра Сяа Чуо  (англ.)» сыграла Тыфані Тан  (англ.).

Зноскі

1. China Biographical Database

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q13407958'></a>
2. 遼史.卷七十一.后妃傳:"後族唯乙室、拔裏氏，而世任其國事。太祖慕漢高皇帝，故耶律兼稱劉氏；以乙室、拔裏比蕭相國，遂為蕭氏。…景宗睿智皇后蕭氏，諱綽，小字燕燕，北府宰相思溫女。"
3. « Women in power 750—1000» from Guide2womenleaders.com, last accessed January 13, 2007
4. chinesemov. Battle Between Song and Liao Dynasties (2019) (нявызн.).

Літаратура

• Сяа Яньянь таксама адлюстроўваецца як антаганіст  (руск.) у многіх адаптацыях «Генералаў сям’і Ян  (англ.)».