Ураборас

Ураборас (стар-грэч. οὐροβόρος, літаральна — «той, які пажырае (свой) хвост») — сімвал у выглядзе змея або цмока, які кусае ўласны хвост і ўтварае замкнёнае кола.^[1]

Схематычная выява ўрабораса

Паходжанне і распаўсюджанне

Матыў «змея (ці дракона), што замыкае кола, кусаючы ўласны хвост» вядомы ў старажытных культурах; у заходняй традыцыі ён фіксуецца ў сувязі са Старажытным Егіптам і грэчаскай магічнай традыцыяй, а ў пазнейшыя эпохі стаў распаўсюджаным знакам у гнастыцызме, герметызме і алхімічнай сімволіцы.

Першая вядомая выява ўрабораса з грабніцы Тутанхамона

Значэнні і інтэрпрэтацыі

Ураборас найчасцей тлумачыцца як знак замкнёнай цэласнасці і паўторнасці: «кола» інтэрпрэтуецца як вобраз цыклічнасці быцця і часу, а таксама як сімвал вечнасці і бясконцасці (праз матыў пастаяннага «знішчэння і стварэння», «смерці і жыцця»). У беларускіх гуманітарных працах гэтая інтэрпрэтацыя падаецца як базавая і тлумачыцца праз процілеглыя пары (разбурэнне/стварэнне; жыццё/смерць).^[2]

У егіпецкім кантэксце інтэрпрэтацыі матыву могуць адрознівацца: прапаноўваецца разглядаць такога «змея ў коле» перадусім як ахоўны знак-абярог (сімвалічную «агароджу»), звязаны з сакральнай абаронай, а не толькі як пазнейшы агульнаеўрапейскі сімвал «вечнасці».^[3]

У алхіміі і ў гісторыі навукі

У еўрапейскай алхімічнай візуальнай традыцыі ўраборас выкарыстоўваўся як пазнавальны знак «замкнёнага кола» і цэласнасці; у музейна-архіўных апісаннях ён тлумачыцца як вобраз, звязаны з ідэямі бясконцасці і цэласнасці.^[4]

У папулярнай гісторыі хіміі матыў «змеі, што кусае хвост» вядомы таксама ў сувязі з расповедам пра натхненне Фрыдрыха Кекуле (XIX ст.) адносна кальцавой структуры бензолу; гэты сюжэт лічыцца легендай/традыцыйнай гісторыяй, знанай як «сон пра змяю».^[5]

Выява ўрабораса з кнігі «Chrysopoeia of Cleopatra» (эліністычны перыяд)

Ураборас у Беларусі

Ураборас фіксуецца як адзін з рэдкіх матываў у пахавальнай сімволіцы на гістарычных могілках Беларусі: ён згадваецца ў апісаннях надмагілляў на каталіцкіх могілках у Пінску. На надмагіллі Анджэя Снядэцкага (1839 г.) у Гародніках каля Ашмянаў, ураборас абкружае выяву хімічнай лабараторыі, сімвалізуючы род дзейнасці памерлага.^[6][7]

Гл. таксама

• Старажытны Егіпет
• Алхімія
• Цмок