Фірдаўсі

Хакім Абулькасім Мансур Хасан Фірдаўсі Тусі (перс.: حکیم ابوالقاسم منصور حسن فردوسی توسی, тадж. Ҳоким Абулқосим Мансур Ҳасан Фирдавси Туси; нар. 935, Тус (Іран) — 1020,Тус) — персідскі паэт, аўтар эпічнай паэмы «Шахнамэ» (Кніга цароў), яму прыпісваецца таксама паэма «Юсуф і Зулейха» (біблейска-каранічны сюжэт пра Юсуфа  (руск.)). Вельмі папулярны і лічыцца нацыянальным паэтам у Іране, Таджыкістане, Узбекістане і Афганістане.

Фірдаўсі
فردوسی
Асабістыя звесткі
Імя пры нараджэнні	Хакім Абулькасім Мансур Хасан Фірдаўсі Тусі
Дата нараджэння	940[1]
Месца нараджэння	Тус[d], Дзяржава Саманідаў
Дата смерці	каля 1020[2]
Месца смерці	Тус[d], Газневідская дзяржава[d]
Пахаванне	Тус[d]
Грамадзянства	Дзяржава Саманідаў Газневідская дзяржава[d]
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	паэт, пісьменнік
Мова твораў	персідская
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Фірдаўсі чытае паэму «Шах-Намэ» шаху Махмуду Газневі. Карціна В. Сурэнянца, 1913.

Нарадзіўся паміж 932 і 936 гадамі ў ваколіцах горада Туса, у Харасане ў шыіцка-ісмаіліцкай сям’і дыхкана, як тады называлі памешчыкаў-феадалаў. Можна меркаваць, што маёнткі Фірдаўсі былі невялікія і толькі з цяжкасцю кармілі іх уладальнікаў, становішча якіх у гэтыя гады няспынных войнаў было вельмі цяжкім^[3].

Пра дзяцінства і юнацтва Фірдаўсі звестак амаль няма. Ён атрымаў добрую па тым часе адукацыю, свабодна валодаў абедзвюма літаратурнымі мовамі Ірана той эпохі — арабскай і персідскай, і, магчыма, нават быў знаёмы і з літаратурнай мовай дамусульманскага Ірана — пехлеві .

Фірдаўсі (яго паэтычнае імя перакладаецца як «Райскі») высока цаніў веды: «Да слоў разумных ты шукай шляхі, і свет увесь прайдзі, каб веды там знайсці». Мянушку «Хакім» («мудрэц», «вучоны») ён атрымаў за глыбіню і шырыню сваіх ведаў.

Маладосць Фірдаўсі прыпадае на перыяд гісторыі Ірана, калі мясцовая феадальная арыстакратыя пасля многіх гадоў арабскага панавання вызвалілася ад прыгнёту заваёўнікаў і ў аддаленых частках халіфата зноў захапіла ўладу ў свае рукі.

Доўгі час жыў у Газні, знаходзіўся на службе ў султана Махмуда Газневідскага (якому і прысвяціў «Шахнаме»). Аднак асноўная думка паэмы аб тым, што толькі спадчынныя носьбіты царскай улады маюць на яе права, не спадабалася султану Махмуду, якога больш задавальняла правамернасць сілы, а не спадчыннасці.

Па вядомай легендзе, якая не мае дакладных пацвярджэнняў, султан адмовіўся заплаціць Фірдаўсі за паэму. Гэта моцна раззлавала паэта, і ён напісаў сатыру, у якой дакараў султана паходжаннем ад раба. У выніку, Фірдаўсі быў вымушаны бегчы з краіны ад султанскага гневу і бадзяцца ў беднасці да канца жыцця^[4].

Існуе паданне, паводле якога незадоўга да смерці Фірдаўсі султан Махмуд выпадкова пачуў ад аднаго прыдворнага выразны верш з «Шахнамэ», запытаўся пра аўтара і даведаўся, што верш — з прысвечанай самому Махмуду «Кнігі цароў» знакамітага Фірдаўсі, які цяпер у Тусе пражывае ў беднасці. Махмуд неадкладна распарадзіўся паслаць у Тус для Фірдаўсі багаты падарунак (60000 дырхемаў — па паведамленні Арузія; 60000 чырвонцаў — па позніх паданнях). А Фірдаўсі незадоўга да гэтага памёр. У той самы час, калі праз адну гарадскую браму выносілі для пахавання яго цела, праз другую гарадскую браму ўводзілі вярблюдаў з падарункамі ад Махмуда^[5].

На магіле паэта ў 1934 годзе да тысячагоддзя з дня нараджэння быў узведзены маўзалей.

• 
  Маўзалей на магіле паэта ў Тусе
• 
  Магіла Фірдаўсі
• 
  Сцэны з «Шахнамэ»
• 
  Помнік Фірдаўсі ў Тэгеране
• 
  Помнік Фірдаўсі ў Рыме