Хасэ Артэга-і-Гасет

Хасэ Артэга-і-Гасет (9 мая 1883, Мадрыд — 8 кастрычніка 1955) — іспанскі філосаф, культуролаг; прадстаўнік філасофіі жыцця і філасофскай антрапалогіі.

Хасэ Артэга-і-Гасет
ісп.: José Ortega y Gasset
Імя пры нараджэнні	ісп.: José Ortega y Gasset
Род дзейнасці	філосаф, педагог, пісьменнік, выкладчык універсітэта, сацыёлаг, матэматык, літаратурны крытык, публіцыст, палітык, паэт, перакладчык, эсэіст
Дата нараджэння	9 мая 1883(1883-05-09)[1][2][…]
Месца нараджэння	Мадрыд, правінцыя Мадрыд[d], Кастылья-ла-Нуэва, Іспанія[3][4]
Дата смерці	18 кастрычніка 1955(1955-10-18)[1][2][…] (72 гады)
Месца смерці	Мадрыд, правінцыя Мадрыд[d], Кастылья-ла-Нуэва, Іспанія[3]
Месца пахавання	могілкі Сан Ісідра[d][5]
Грамадзянства	Іспанія[6]
Бацька	José Ortega Munilla[d]
Жонка	Rosa Spottorno Topete[d]
Дзеці	José Ortega Spottorno[d], Soledad Ortega Spottorno[d] і Miguel Ortega[d]
Месца працы	Мадрыдскі ўніверсітэт
Альма-матар	Мадрыдскі цэнтральны ўніверсітэт[d] Універсітэт Дэўста St. Stanislaus Kostka College, Málaga[d]
Партыя	Agrupación al Servicio de la República[d]
Член у	Каралеўская акадэмія маральных і палітычных навук[d][7] Баварская акадэмія прыгожых мастацтваў[d] Каралеўская галісійская акадэмія[8] Каралеўская фламандская акадэмія навук і мастацтваў Бельгіі[d]
Узнагароды і прэміі	медаль Гётэ горада Франкфурта-на-Майне[d] (1949) медаль Гётэ за мастацтва і навуку[d] (1932)
Аўтограф
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфічныя звесткі

Скончыў Мадрыдскі ўніверсітэт са ступенню доктара філасофіі (1904), вучыўся ва ўніверсітэтах Лейпцыга, Берліна і Марбурга. У 1910-36 узначальваў кафедру метафізікі Мадрыдскага ўніверсітэта. У 1931-33 дэпутат рэспубліканскіх картэсаў, адзін з арганізатараў «Саюза абароны рэспублікі». 3 1936 у эміграцыі. У 1948 заснаваў у Мадрыдзе Інстытут гуманітарных навук.

Светапогляд

Паводле Х. Артэга-і-Гасета, працэс жыцця — гэта своеасаблівая энергія космасу, сканцэнтраваная ў пэўных рэчах і ў чалавеку ў выглядзе аўтаномнага «ідэальнага праекта»; кожны чалавек займае пэўнае месца ў гістарычнай «перспектыве», якая залежыць ад вынікаў творчай актыўнасці людзей і ў той жа час сама вызначае розныя тыпы іх светапоглядаў, ідэалаў і перакананняў («Ідэі і вераванні», 1934; «Гісторыя як сістэма», 1941). Упершыню ў заходняй філасофіі абгрунтаваў асноўныя прынцыпы канцэпцыі масавага грамадства. У такім грамадстве, на яго думку, гаспадаром жыцця становіцца «чалавек натоўпу», у культуры, мастацтве, палітыцы пачынае дамінаваць усярэднены стандарт і прымітывізм мыслення, парушаюцца асновы законнасці, адкрываецца прамы шлях да аўтарытарызму і ўзнікнення дэструктыўных масавых рухаў (нацыянал-сацыялізм, фашызм і да т.п.). Выхад з «тупіка» масавага грамадства бачыў у захаванні такіх найважнейшых каштоўнасцей цывілізацыі, як лібералізм, палітычная дэмакратыя, парламентарызм, свабода асобы і інш., у перадачы ўлады «абранай меншасці» — духоўнай эліце, якая творыць і захоўвае культуру («Паўстанне мас», 1929-30). У эстэтычных творах («Дэгуманізацыя мастацтва», 1925; «У пошуках Гётэ», 1932) сцвярджаў, што «новае мастацтва» пач. ХХ ст. вызначаецца няўхільным выцясненнем чалавечых элементаў і захаваннем толькі чыста мастацкай матэрыі, яно звяртаецца да выяўлення свету ідэй, суб’ектыўных схем, стварэння ідэальных вобразаў і даступнае толькі выбраным мастацкім натурам. Пры гэтым Х. Артэга-і-Гасет заклікаў абараняць яе ад масы, ад рэвалюцыйнага пачатку, што нясе з сабой канфлікт паміж «розумам мас» і «духам эліты».

Беларускія пераклады

Некаторыя творы пераклалі Сяргей Вераціла^[9][10], Анатоль Прасаловіч^[11] і Лявон Баршчэўскі^[12].

Бібліяграфія

• Obras completas, Editorial Alianza/ Revista de Occidente, Madrid. 12 volúmenes. 1946—1983. Edición de Paulino Garagorri.
• Obras completas, Editorial Taurus, Madrid, 10 volúmenes (Santillana Ediciones Generales/Fundación José Ortega y Gasset, en coedición). El proceso de publicación ha terminado (2004—2010).

Зноскі

1. Jose Ortega y Gasset // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741'></a>
2. José Ortega y Gasset // Brockhaus Enzyklopädie Праверана 9 кастрычніка 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227'></a>
3. http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=1-1&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%2883040%29.NDIP. Праверана 20 студзеня 2020.
4. ZKM Center for Art and Media Karlsruhe — 1997. Праверана 30 чэрвеня 2022.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q191228'></a>
5. Find a Grave — 1996. Праверана 29 чэрвеня 2024.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q63056'></a>
6. LIBRIS — Каралеўская бібліятэка Швецыі, 2012. Праверана 24 жніўня 2018.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q953058'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1798125'></a>
7. https://web.archive.org/web/20160620120250/http://www.racmyp.es/academicos/lista_historica.cfm Праверана 10 лютага 2019.
8. https://academia.gal/institucion/academicos/correspondentes
9. Калі няма радасці; Ярасць; Санча Панса і Фіхтэ; Бачу Бога!: (Эсэ) // Крыніца № 9, 1990. — С. 30-32.
10. Ад Мадрыда да Астурыі, або Два краявіды: Геаметрыя Месэты, Вясковасць: (Эсэ) // Крыніца № 3(63), 2001. — С. 156—159.
11. Артэга-і-Гасэт Х. Дзецям Іспаніі; Касмапалітызм; Пра трамвай і эстэтыку [Эсэ] / Пер. з іспанск. А. Прасаловіч // Крыніца, № 3 (63), 2001. — С. 139—156.
12. Эцюды пра любоў і каханне/ Пер. з іспанск. Л. Баршчэўскі. Мн.: Энцыклапедыкс, 2024