Хрысціян Гюйгенс

Хрысціян Гюйгенс ван Зейліхем, таксама Крысціян Гюйгенс^[9] (listen^ⓘ) (нідэрл. Christiaan Huygens, 14 красавіка 1629, Гаага — 8 ліпеня 1695, тамака жа) — нідэрландскі механік, фізік, матэматык, астраном і вынаходнік.

Хрысціян Гюйгенс
нідэрл.: Christiaan Huygens
Дата нараджэння	14 красавіка 1629(1629-04-14)[1][2][…]
Месца нараджэння	Гаага, Рэспубліка Злучаных правінцый[3][4][…]
Дата смерці	8 ліпеня 1695(1695-07-08)[1][2][…] (66 гадоў)
Месца смерці	Гаага, Рэспубліка Злучаных правінцый[4]
Месца пахавання	Вялікая царква Святога Якава[5]
Грамадзянства	Рэспубліка Злучаных правінцый
Бацька	Constantijn Huygens[d]
Маці	Suzanna van Baerle[d]
Род дзейнасці	астраном, матэматык, фізік, музыказнавец, вынаходнік, тэарэтык музыкі, фізік-тэарэтык, энтамолаг, стваральнік інструментаў
Навуковая сфера	матэматыка, механіка, фізіка і астраномія
Месца працы	Французская акадэмія навук[6]
Альма-матар	Лейдэнскі ўніверсітэт (1647)[6] Універсітэт Анжэ (1655)[7] Orange College of Breda[d] (1649)[6]
Навуковы кіраўнік	Франс Фан Схотэн[d][8] і Jan Jansz de Jonge Stampioen[d][8]
Вядомыя вучні	Дэні Папен і Готфрыд Лейбніц
Член у	Лонданскае каралеўскае таварыства Французская акадэмія навук
Узнагароды	член Лонданскага каралеўскага таварыства[d]
Цытаты ў Вікіцытатніку
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Гюйгенс нарадзіўся ў Гаазе. Бацька яго Канстанцін Гюйгенс (Хейгенс), тайны саветнік прынца Аранскага, быў выдатным літаратарам, які атрымаў таксама добрую навуковую адукацыю.

Малады Гюйгенс вывучаў права і матэматыку ў Лейдэнскім ўніверсітэце, затым вырашыў прысвяціць сябе навуцы.

У 1651 г. апублікаваў «Развагі аб квадратуры парабалы, эліпса і кола».

Разам з братам ён ўдасканаліў тэлескоп, давёў яго да 92-кратнага павелічэння, і заняўся вывучэннем неба. Першая вядомасць прыйшла да Гюйгенса, калі ён адкрыў кольцы Сатурна (Галілей іх таксама бачыў, але не змог зразумець, што гэта такое) і спадарожнік гэтай планеты, Тытан.

У 1657 г. Гюйгенс атрымаў галандскі патэнт на канструкцыю маятнікавага гадзінніка. У апошнія гады жыцця гэты механізм спрабаваў стварыць Галілей, але яму перашкодзіла прагрэсавальная слепата. Гадзіннік Гюйгенса рэальна працаваў і забяспечваў цудоўную для таго часу дакладнасць ходу. Цэнтральным элементам канструкцыі быў прыдуманы Гюйгенсам якар, які перыядычна падштурхоўваў маятнік і падтрымліваў незатухльныя ваганні. Сканструяваны Гюйгенсам дакладны і недарагі гадзіннік з маятнікам хутка атрымаў вельмі шырокае распаўсюджанне па ўсім свеце.

У 1665 г. па запрашэнні Кальбера пасяліўся ў Парыжы і быў прыняты ў лік членаў Акадэміі навук. У 1666 г. па прапанове таго ж Кальбера становіцца яе першым прэзідэнтам. Гюйгенс кіраваў Акадэміяй 15 гадоў.

У 1673 годзе пад назвай «маятнікавы гадзіннік» выходзіць выключна змястоўная праца па кінематыцы паскоранага руху. Гэтая кніга была настольнай у Ньютана, які завяршыў пачатае Галілеем і працяг Гюйгенс пабудова падмурка механікі.

1681 г.: у сувязі з вызначанай адменай Нантскага эдыкта Гюйгенс, не жадаючы пераходзіць у каталіцызм, вярнуўся ў Галандыю, дзе працягнуў свае навуковыя даследаванні.

Асноўныя працы

• Horologium oscillatorium Архівавана 16 чэрвеня 2008., 1673 (Маятнікавыя гадзіннікі, на лацінскай).
• Kosmotheeoros. (англійскі пераклад выдання 1698 года) — астранамічныя адкрыцці Гюйгенса, гіпотэзы пра іншыя планеты.
• Treatise on Light (Трактат пра святло, англійскі пераклад).

Зноскі

1. MacTutor History of Mathematics archive — 1994. Праверана 22 жніўня 2017.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q547473'></a>
2. Christiaan Huygens

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q17299517'></a>
3. Berry A. A Short History of Astronomy — London: John Murray, 1898.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q19939115'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q84'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q19025604'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q1232629'></a>
4. Гюйгенс Христиан // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 28 верасня 2015.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135'></a>
5. Find a Grave — 1996.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q63056'></a>
6. MacTutor History of Mathematics archive — 1994.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q547473'></a>
7. Матэматычная генеалогія — 1997.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q829984'></a>
8. Матэматычная генеалогія — 1997. Праверана 27 жніўня 2018.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q829984'></a>
9. Напісанне прозвішча ў адпаведнасці з БЭ ў 18 тамах. Т.5., Мн., 1997, С.554.