Чазенія
аповесць Уладзіміра Караткевіча From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
«Чазенія» — рамантычная аповесць беларускага пісьменніка Уладзіміра Караткевіча, упершыню апублікаваная ў часопісе «Маладосць» у 1967 годзе. Таксама вядомая як «паэма ў прозе», аб чым гавораць і песенныя назвы главаў. У цэнтры аповесці ляжыць каханне маладых вучоных: фізіка Севярына Будрыса і натураліста Гражыны Арсайла — абое родам з паўночна-заходняй Беларусі. Падзеі адбываюцца ў далёкім Прыморскім краі РСФСР, першыя тры главы ва Уладзівастоку, далей героі перамяшчаюцца ў запаведнік Тыгравая падзь, сканчваецца кніга ў Маскве. Назву аповесці дала далёкаўсходняя вярба чазенія (Chosenia arbutifolia) — гонкае, прыгожае, святлолюбівае дрэва, што расце на бясплодных галечніках уздоўж горных рэк, там, дзе нішто болей не расце.
Remove ads
Задума
Задума напісаць твор пра мужных людзей, пра першабытную прыроду з’явілася ў Караткевіча падчас наведвання ў 1965 г. Далёкага Усходу і Прыморскага края. Піьсменнік адзначаў, што штуршком для напісання аповесці сталі ўражанні, атрыманыя падчас паездкі, а героі яго аповесці маюць рэальных прататыпаў. Не апошнюю ролю ў задуме гэтага твора адыграла і трагедыя ў Хірасіме.[1]
Сюжэт
Севярын Будрыс — малады фізік, удзельнік нейкага таямнічага, але вельмі значнага праекта, карацей, засакрэчаны вучоны. Цяжкая, магчыма, занадта бесчалавечная для яго ўзнёслай натуры праца, смерць блізкага сябра — усё гэта разладжвае яго нервовую сістэму. І начальства адпраўляе Будрыса ў бестэрміновы адпачынак у самы далёкі, які толькі можна ўявіць, савецкі горад — Уладзівасток. Але і тут жахлівыя атамныя сны пераследуюць Севярына. Аднойчы ён знаёміцца з Васілём Паўлавым — выбітным майстрам паруснага спорту з вялікай душой наросхрыст. Гэтае знаёмства крыху дапамагае яму акрыяць. Падчас салюту ў гонар перамогі над Японіяй у Амурскім заліве, вір натоўпу выштурхоўвае да парапета, дзе стаіць Будрыс, маладую дзяўчыну. Яны знаёмяцца, а пасля Севярын праводзіць дзяўчыну да катэра, што меў забраць яе ў запаведнік Тыгравую падзь. За гэтых некалькі гадзін Будрыс высветліў, што дзяўчыну завуць Гражынай, што яна натураліст і што яе продкі ўдзельнічалі ў паўстанні 1863 года, і паабяцаў прыехаць да яе ў запаведнік першым жа катэрам.
Але катэра праз шторм не было, і нецярпліваму Севярыну прыйшлося дабірацца праз бурлівым морам спачатку з аватнутным Паўлавым на ягонай шкарлупінцы, пасля па паспакайнелым моры на сейнеры. Далей яго вяла таёжная сцежка, везла дрызіна, падстаўляў плячо перавал — і ў рэшце рэшт Севярын аказаўся ў «штаб-кватэры» запаведніка, дзе яго гасцінна сустрэў начальнік Захар Іракліевіч Дзянісаў. На наступны дзень Будрыс у суправаджэнні белай лайкі Амура выправіўся ўверх па цячэнні ракі Тыгравай і без асаблівых прыгод, але з мехам фларыстычных уражанняў, дайшоў да паляўнічай хаткі, побач з якой сустрэў Гражыну і яшчэ двух навукоўцаў — мужа і жонку, — што дапамагалі ёй у вывучэнні матылёў і неўзабаве тактоўна сышлі на іншую стаянку.
Севярын і Гражына размаўлялі, лавілі рыбу, гатавалі вячэру, і ва ўсіх гэтых няхітрых справах дзяўчына станавілася ўсё болей роднай, зразумелай і жаданай. Тым не менш, за спрэчкаю паміж фізікам і лірыкам паміж імі прабегла прафесійна-светапоглядніцкая шчыліна, якая да ночы чамусьці ператварылася ў прорву. Гражына пакінула Севярына каля вогнішча і пайшла ў хатку. І тут на дапамогу ледзь не згасламу каханню прыйшоў крыху не адэкватны леапард, які напужаў Амура і, хоць і сам спужаўся Севярына, стаў хадзіць коламі і пакрыўджана выць. Севярын перабраўся ў хату і лёг побач з Гражынай, але толькі пасля сну з сінхрафазатронам дзяўчына (нарэшце!) убачыла ягоную душу, і вось тут ужо полымя кахання асвятліла ўсю паляўнічую хатку. Новы дзень адзначыўся паходам у джунглі, дзе каханне запалала яшчэ мацней; а новая ноч — канчатковай перамогай Будрыса і Амура над леапардам, які, захвастаны абвугленымі доўбнямі, прызнаў паразу і сышоў назаўжды.
Далей было расстанне і абяцанне Гражыны прыехаць ва Уладзівасток з першым (або з другім) катэрам, але Будрыс і Амур чакалі дарэмна. Гражына вырашыла, што такое моцнае каханне не зможа палаць усё жыццё і абавязкова згасне, а гэтага яна не перажыве, і паспешліва ўцякла ад Севярына. Аб гэтым ён даведаўся з ліста, які атрымаў ад цяжарнай Гражыны праз два з паловай месяцы ўжо ў Маскве, на ранейшай працы. І, хоць дзяўчына просіць не шукаць яе, Севярын ведае, што абавязкова яе знойдзе.
Remove ads
Крытыка
А. Русецкі гаворыць што ў творы «б’ецца неспакойная, трывожная думка нашага сучасніка пра будучае чалавецтва, пра адказнасць за асобу, за кожнага чалавека, за грамадства і цывілізацыю». Польскі даследчык Ф. Няўважны лічыць, што аповесць «Чазенія» — гэта твор «пра сілу жыцця, трываласць дружбы, пра сілу кахання і спачування, магутнасць дабра, чалавечнасці і праўды, што выяўлена не толькі ў вобразах галоўных герояў, іхніх сяброў, але таксама ў з’явах прыроды, якая выступае тут, хто ведае, ці не галоўным героем і паказчыкам прагрэсу». Даследчык Г. С. Гарадко адзначае, што У. Караткевіч вырашае ўзнятыя праблемы «не проста на аснове асабістых узаемаадносін герояў, а галоўным чынам праз адносіны персанажаў твора да гэтых праблем». А. Мальдзіс сцвярджае: «„Чазенія“ — гэта ўзнёслы гімн першабытнай далёкаўсходняй прыродзе, Усурыйскай тайзе».
Асобныя даследчыкі вызначаюць жанр «Чазеніі» як «аповесці рамантызаванай, паэтычнай і дынамічнай» (С. Андраюк). Іншыя лічаць яе «паэмай у прозе, дзе спалучаны лірыка-рамантычны пачатак з эпічным дзечннем» (А. Русецкі, Ф. Няўважны).
Аўдыёспектакль
У 2018 акцёры Купалаўскага тэатра запісалі аўдыёспектакль паводле «Чазеніі». Усяго ў запісе прынялі ўдзел каля паўсотні акцёраў, уключаючы тых, чыімі галасамі яшчэ ў 1986 загаварылі героі кнігі «Каласы пад сярпом тваім» — Віктар Манаеў, Уладзімір Рагаўцоў, Валянцін Салаўёў.[2]
Зноскі
Remove ads
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads