Teritorijalna odbrana Bosne i Hercegovine
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Teritorijalna odbrana Republike Bosne i Hercegovine (službena skraćenica: TO RBiH) bila je zvanična i legalna oružana sila Republike Bosne i Hercegovine na početku rata u Bosni i Hercegovini. Formirana je 8. aprila 1992. odlukom Predsjedništva Republike Bosne i Hercegovine s ciljem odbrane suvereniteta i teritorijalnog integriteta međunarodno priznate države u uslovima raspada SFRJ i eskalacije oružanih sukoba.[1][2]
 | Tema članka je kontroverzna. |
 | Ovaj članak ili neki od njegovih odlomaka nije dovoljno potkrijepljen izvorima (literatura, veb-sajtovi ili drugi izvori). |
 | Neutralnost i/ili ispravnost ovog članka je osporena. |
.svg){kind=link}
TO RBiH je djelovala kao jedinstvena komandna struktura koja je pravno objedinila dotadašnje paramilitarne formacije (prije svega Patriotsku ligu, Zelene beretke, dijelove MUP-a RBiH i druge samoorganizovane grupe) u jednu legalnu oružanu silu države.[3] U stručnoj literaturi TO RBiH se navodi kao direktni i legalni vojni prethodnik Armije Republike Bosne i Hercegovine (ARBiH).[4] TO RBiH je postojala kao krovna oružana snaga do 4. jula 1992, kada je, u skladu s Uredbom o oružanim snagama od 20. maja 1992, njen Štab preformiran u Glavni štab Oružanih snaga RBiH, čime je formalno započeo razvoj ARBiH.[5]
Remove ads
Historijska pozadina
Formiranje TO RBiH u aprilu 1992. godine bilo je direktna posljedica dva paralelna procesa: razoružavanja legalnih institucija Bosne i Hercegovine i, kao odgovor na to, stvaranja paralelnih vojnih organizacija.
U socijalističkoj Jugoslaviji, Teritorijalna odbrana (TO) bila je koncipirana kao republička komponenta oružanih snaga, dio sistema "opštenarodne odbrane i društvene samozaštite". Međutim, 14. maja 1990. godine, Generalštab Jugoslavenske narodne armije (JNA) donio je naređenje o povlačenju naoružanja Teritorijalne odbrane Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine i njegovom smještaju u skladišta JNA.[6] Ovim činom, koji je formalno obrazlagan "uslovnijim skladištenjem" i zaštitom od zloupotrebe, Republika Bosna i Hercegovina je djelomično razoružana i ostavljena bez vlastitih sredstava za odbranu.[7] Za razliku od Slovenije, koja je uspjela sačuvati značajan dio naoružanja TO, Bosna i Hercegovina je ušla u period krize u gotovo potpunom sigurnosnom vakuumu.[8]
Kao odgovor na sve izvjesniju prijetnju oružanog sukoba i nemogućnost djelovanja kroz kompromitirane državne institucije (uključujući i postojeći Republički štab TO SRBiH, koji je bio pod punom kontrolom JNA), neke političke snage unutar struktura Republike i političkih organizacija počele su s tajnim organiziranjem. U martu 1991. Sefer Halilović je formirao Patriotsku ligu kao nezavisnu, paralelnu vojnu organizaciju lojalnu budućoj nezavisnoj Republici Bosni i Hercegovini.[9] Do marta 1992. PL je narasla na desetine hiljada pripadnika organiziranih u regionalne i općinske strukture. Paralelno s PL, djelovale su i druge formacije poput Zelenih beretki te organizirane jedinice MUP-a RBiH.
Uoči otvorenog rata Bosna i Hercegovina je faktički imala dvije "TO": jednu de jure (TO SRBiH), koja je bila legalna ali razoružana i pod kontrolom JNA, i jednu de facto (Patriotska liga i srodne formacije), koja je bila naoružana i lojalna legalnim organima RBiH, ali formalno nije bila dio sistema. Formiranje TO RBiH u aprilu 1992. bilo je rješenje ovog pravnog i vojnog paradoksa.[10]
Remove ads
Formiranje Teritorijalne odbrane RBiH
Suočeno s početkom rata, međunarodnim priznanjem 6. aprila 1992. i eskalacijom sukoba na terenu, Predsjedništvo Republike Bosne i Hercegovine poduzelo je hitne pravne korake da uspostavi legalnu i jedinstvenu komandu nad svim odbrambenim snagama.[11]
Pravni osnov i uspostava Štaba TO RBiH
Ključni pravni akt donesen je 8. aprila 1992. godine. Tog dana, Predsjedništvo RBiH donijelo je uredbu sa zakonskom snagom kojom je:
- ukinut dotadašnji Republički štab Teritorijalne odbrane Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine (RŠTO SRBiH);
- obrazovan novi Štab Teritorijalne odbrane Republike Bosne i Hercegovine (Štab TO RBiH).[12]
Ovom odlukom potvrđen je pravni i historijski kontinuitet strukture TO kao legalne oružane sile, ali je istovremeno uspostavljen novi, drugačiji pravac razvoja pod direktnom komandom Predsjedništva RBiH. Za zamjenike načelnika Štaba TO RBiH imenovani su pukovnici Stjepan Šiber i Jovan Divjak, što je odražavalo opredjeljenje da odbrana države bude multinacionalna i zasnovana na građanskom, a ne etničkom principu.[13]
Objedinjavanje komande
Odmah nakon donošenja odluke o formiranju novog Štaba TO RBiH, Predsjedništvo je 9. aprila 1992. donijelo odluku da se svi naoružani sastavi i pojedinci koji djeluju na teritoriji RBiH (a koji nisu dio JNA ili MUP-a) stave pod jedinstvenu komandu Štaba TO RBiH, s krajnjim rokom 15. april 1992.[14]
Ovom odlukom:
- legalizirano je djelovanje do tada paralelnih paravojnih formacija (Patriotska liga, Zelene beretke i druge paramilitarne grupe);
- sve ove jedinice formalno su postale dio jedinstvene, legalne oružane sile države – TO RBiH;
- uspostavljen je pravni okvir za organizaciju i vođenje odbrane.
Jedinice Patriotske lige, Zelenih beretki i drugih paramilitarnih grupa, koje su se do 15. aprila stavile pod jedinstvenu komandu, zajedno s dijelovima MUP-a i mobiliziranim dijelovima TO, preuzele su ključnu ulogu u ranoj odbrani. Zbog historijskog značaja datuma objedinjavanja snaga, 15. april je kasnije usvojen kao Dan Armije RBiH.[5]
Remove ads
Organizacija i struktura
Novouspostavljeni Štab TO RBiH preuzeo je rukovođenje i komandovanje nad zatečenom strukturom jedinica i štabova TO naslijeđenom iz jugoslavenskog sistema. Hijerarhijski, na vrhu se nalazio Štab TO RBiH sa sjedištem u Sarajevu, podređen Predsjedništvu RBiH, zatim okružni i općinski štabovi TO.[15]
Međutim, stvarno stanje na terenu bilo je znatno složenije. U mnogim općinama, poput Prijedora, JNA i lokalne srpske strukture zadržale su kontrolu nad postojećim općinskim štabovima TO (OpŠTO), koji su odbili poslušnost Predsjedništvu RBiH.[16] Komanda 5. korpusa JNA, na primjer, tretirala je sve štabove lojalne RBiH kao "izdajničke" i naredila njihovo rasformiranje.[17]
Zbog toga je Štab TO RBiH u Sarajevu često imao slabu ili nikakvu vezu s općinskim nivoima u okupiranim ili spornim područjima. U praksi, organizacija se oslanjala na uvezivanje jedinica Patriotske lige, MUP-a i lokalnih samoorganizovanih grupa koje su priznale komandu Štaba TO RBiH, dok je naslijeđena struktura TO SRBiH u mnogim općinama bila blokirana ili preuzeta.
Brojno stanje i raspored
U haotičnim uslovima mobilizacije i stalnog priliva dobrovoljaca, Štab TO RBiH je 18. aprila 1992. naredio okrupnjavanje jedinica na teritorijalnom principu. Manje grupe trebalo je objediniti u vodove, vodove u čete, a na nivou općina formirati veće jedinice (bataljone, odrede) i jedinice podrške (artiljerijske, protivoklopne) "prema mogućnostima i raspoloživim sredstvima".[18]
Prema evidenciji Štaba TO RBiH, krajem aprila 1992. snage TO RBiH bile su popunjene sa 76.272 pripadnika:[19]
Ovi podaci ilustriraju visok stepen organizacijske fragmentacije – snage su bile sastavljene od stotina malih, samostalnih jedinica koje još nisu bile uvezane u stabilan brigadni sistem. U periodu od 30. aprila do 30. juna 1992. broj pripadnika snaga u nadležnosti Štaba TO RBiH porastao je na 131.528, a započet je proces okrupnjavanja u brigade.[20]
Remove ads
Uloga u odbrani RBiH
Uprkos organizacijskim poteškoćama i kritičnom nedostatku naoružanja (koje je JNA oduzela 1990.), TO RBiH je bila jedina legalna oružana snaga koja je pružila organizirani otpor u prvim mjesecima rata, od aprila do jula 1992.
Njena uloga bila je dvostruka:
- organizacija odbrane u gradskim centrima i slobodnim teritorijama (prije svega u Sarajevu);
- pokušaji odbrane u područjima pod direktnim udarom JNA i snaga bosanskih Srba, gdje su lokalne jedinice TO RBiH često bile prepuštene same sebi.
U Sarajevu, jedinice TO RBiH sastavljene od bivših jedinica Patriotske lige, Zelenih beretki i MUP-a vodile su ključne borbe u aprilu i maju 1992. (poput odbrane zgrada Predsjedništva i državnih institucija) koje su spriječile JNA da zauzme grad i presiječe ga.[21] CIA-ini izvještaji (Balkan Battlegrounds) također bilježe rane pokušaje snaga pod komandom Štaba TO RBiH da održe linije oko grada i preuzmu ključne kote u junu 1992.[22]
Nasuprot tome, sudbina TO RBiH u Prijedoru ilustrira tešku situaciju u mnogim dijelovima zemlje. Nakon što je JNA u aprilu 1992. proglasila sve snage lojalne RBiH "izdajničkim", legalne vlasti su pokušale organizovati odbranu preko lokalnih štabova, poput Štaba TO u Kozaracu. Te jedinice bile su izuzetno slabo naoružane, često lovačkim puškama i improviziranim sredstvima.[23] Kada su srpske snage 23. maja 1992. pokrenule opći napad na Hambarine, a 24. maja na Kozarac, ove jedinice TO RBiH bile su savladane od nadmoćnijeg neprijatelja s tenkovima i teškom artiljerijom; preživjeli pripadnici su se povukli u šume Kozare ili su bili zarobljeni i upućeni u logore poput Omarske.[24]
Remove ads
Transformacija u Armiju RBiH
Period postojanja TO RBiH (april–juli 1992.) bio je kratak i tranzicijski. Glavni cilj bio je transformisati fragmentirane, dobrovoljačke jedinice TO u profesionalnu, hijerarhijsku vojsku.
Prelazni period (20. maj – 4. juli 1992.)
Dana 20. maja 1992. Predsjedništvo RBiH donijelo je Uredbu sa zakonskom snagom o Oružanim snagama Republike Bosne i Hercegovine.[5] Ovom uredbom:
- definirano je da Oružane snage u miru čini Armija Republike Bosne i Hercegovine;
- u slučaju rata, Oružane snage, uz Armiju, čine i policija te naoružani sastavi koji se stave pod jedinstvenu komandu;
- kao dan formiranja Armije RBiH retroaktivno je utvrđen 15. april 1992, datum isteka roka za objedinjavanje svih snaga pod komandom TO RBiH.
Ključna odredba bila je da će "u prelaznom periodu, do dovršetka organiziranja Armije, njenu funkciju vršiti Teritorijalna odbrana Republike Bosne i Hercegovine". Time je TO RBiH dobila jasan mandat da sprovede tranziciju u Armiju – pravno, od 20. maja Armija postoji "na papiru", dok TO RBiH nastavlja djelovati kao operativna struktura do okončanja procesa.
Formalni prestanak postojanja TO RBiH
"Prelazni period" trajao je do 4. jula 1992. godine. Toga dana Predsjedništvo RBiH donijelo je odluku kojom je utvrđena organizacija Oružanih snaga RBiH i formacije štabova, komandi, jedinica i ustanova Armije. Ovom odlukom Armija Republike Bosne i Hercegovine je zvanično stavljena u funkciju, a TO RBiH prestala postojati kao zasebna struktura.[25]
Štab Teritorijalne odbrane RBiH preformiran je u Glavni štab Oružanih snaga Republike Bosne i Hercegovine (GŠ OS RBiH). Transformacija nije bila samo formalna promjena naziva, nego i suštinska organizacijska promjena – kraj faze spontanog, teritorijalno baziranog otpora i početak izgradnje jedinstvene, mobilne i hijerarhijske državne vojske.
Remove ads
Naslijeđe i značaj
Teritorijalna odbrana RBiH, iako je pod tim imenom postojala 87 dana, ima fundamentalni historijski značaj za odbranu Republike Bosne i Hercegovine i formiranje Armije RBIH. Teze o diskontinuitetu u legitimnosti državnih organa RBiH i njenih oružanih snaga ne odgovaraju pravnom slijedu odluka Predsjedništva: od prava na teritorijalnu odbranu, preko uspostave Štaba TO RBiH, do objedinjavanja oružanih snaga pod tu komandu i formiranja Armije RBiH.[26]
TO RBiH je bila ključna pravna i organizaciona platforma koja je omogućila da se spontani, samoorganizovani otpor (Patriotska liga i druge paravojne grupe) transformira u regularnu državnu oružanu snagu. Bez ove pravne tranzicije, pripadnici Patriotske lige i drugih formacija mogli su biti međunarodno tretirani kao paravojne formacije ili "pobunjenici"; zahvaljujući odlukama o TO RBiH, od 15. aprila 1992. oni postaju dio legalnih oružanih snaga međunarodno priznate države Bosne i Hercegovine.
Datum 15. april, određen kao rok za objedinjavanje svih snaga pod komandu TO RBiH i retroaktivno utvrđen kao dan formiranja Armije, do danas se obilježava kao Dan Armije Republike Bosne i Hercegovine.[5]
Remove ads
Također pogledajte
Reference
Literatura
Vanjski linkovi
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads