From Wikipedia, the free encyclopedia
Хүнэй эрхэ — хуби хүнэй эрхэ зүйн байдалай үндэһэн һууриие бүридүүлдэг эрхэ.[1]
Хүн бүри түрэхэһөө нэрэ түрэ, эрхынхээ хубида адли тэгшэ байдаг. Эдэ хүн боложо түрэһэн хүн бүрида угһаа заяаһан ёһо һуртахууныхинь салшагүй эрхэ мүн. Хүнэй эрхэ гэжэ мүнөөнэй бидэнэй нэрлэдэг ойлголтодо эдэгээр эрхые үндэһэнэй ба олон уласай хамтын ниигэмлигэй хуули тогтоохо үйлэ ябасын ёһoop тододхон томьёолжо хуули зүйн эрхэ болгожо хуулишалаһан хэм хэмжээе хэлэнэ. Эдэгээр эрхын хуули эрхын үндэһэниинь захирагдагһадай зүбшөөрэл, ондоогоор хэлэбэл эрхын субъектнүүдэй зүбшөөрэл юм.
Хүн бүри түрэхэдээ эрхэ сүлөөтэй, нэрэ түрэ, эрхынгээ хубида адли тэгшэ байна. Тэдэндэ оюун ухаан, үрэлиг сэдьхэл заяаһан болоод өөр хоорондоо аха дүүнэрэй ёһоор харилсаха ёһотой. — «Хүнэй эрхын түгэмээл тунхаглалай» нэгэдүгээр зүйл. |
Хүн түрэлхитэнэй бүхы гишүүдэй түрэ, тэгшэ байдалай үнэ сэные мүнөөнэй бидэнэй хүнэй эрхэ гэжэ нэрлэдэг ойлголтые бүрилдүүлжэ байгаа бусад олон үндэһэн заршамай нэгэ адли бараг бүхы соёл эргэншэл, шажан шүтэлгэ болон гүн ухаанай уламжалалда байдагые оложо хаража болоно. Бүхы эргэд ниитэлэг заншалые баримталха ёһотой гэһэн һанаа олон зуун жэлэй үмэнэ гаража һэн. Хүнэй хамагай шухала эрхэ ашагые сахихад шаардалгатай амидаралай үндэһэн һайн һайханай сэсэглэн хүгжэлые үгыдхэдэг ямаршье уламжалал байдаггүй байна. Зарим хүн энэнь бодито байдал дээрэ шухам юумэные хэлээд байна бэ гэжэ асуудаг. Хүнэй эрхэнь хүнэй һайн һайхан байдал гэдэгые ойлгохо хамагай хилбари арга юм. Гэм зэмгүй хүн зон наһаа алдаха, бэлгын хүсэрхылэлые тэбшэжэ зүбшөөрхэ, Засагай газарнууд хүн зоноо үлһэгэлэн байлгаха зэрэгые тэбшэхэ аргагүй юм.
Хүнэй эрхые тодорхойлжо, түүниие хамгаалха тухай һаналые ябаандаа хуулишалаһан хэм хэмжээ болгоһон юм. Үүные хэрэгжүүлхэд Англиин Магна Карта (англи: Magna Carta, 1215), Эрхын тухай айладхал (англи: Petition of Right, 1628), Эрхын тухай хуулишалаһан акт (англи: Bill of Rights, 1689) зэрэгые баталһан олон шухала үйлэ ябадал эхилэлыень табиһан болоно. XVIII зуунда байгаалиин хуулиин талаархи анханай һанаанууд, хүнэй эдэлхи зам ёһоной эрхые хуулишалаһан эрхэ бологон хүлээн зүбшөөржэ, хүгжүүлһэн болоод эдэгээр эрхые анха удаагаа уласай үндэһэн хуулида тусгаһан юм. Энэнь түрэ болон хуби хүнэй хоорондын хуулишалаһан харилсаанай элэрхэлэл боложо Түрын эрхэ мэдэлынь сүлөөтэ хуби хүнэй зүбшөөрһэнөөр бии болодог гэдэгые нотолһон болоно. Хүн ба эргэдэй эрхын тухай Франциин тунхаглал (француз: Déclaration des droits de l'homme et du citoyen, 1789), Америкын эрхын тухай хуули (англи: Bill of Rights, 1791)-ые энэ заршамые баримталан гаргаһан юм.
XIX зуунда хэд хэдэн тусгаар тогтониһон улас орон энэ заршамые баталһан ба ниигэм, эдэй засагай эрхые мүн аажамдаа хүлээн зүбшөөржэ эхилһэн юм. Улас оронуудай Үндэһэн хуулинда хүнэй эрхые баталгаажуулһан байдаг болобошье хуули тогтоомжооршье юм гү, албадалгаар, магадгүй ниигэмэй албан буса арга хэрэгһэлээр, түүниие хизгаарлаха гү, али үгыдхэхэ ябадал зарим үедэ гаража байна. Үүгээршье зогсохогүй улас оронууд өөрһэдөөшье хуулишалаһан эрхынхинь байдалые үлэ харгалзан хүнэй эрхые зүршэхэ ябадал олонтоо гарадаг.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.