Татарстан

Бүгэдэ Найрамдаха Татарстан Улас (Татар: Татарстан Республикасы, Tatarstan Respublikası; ород: Респу́блика Татарстан) — Оросой холбоото уласай улас^[1], нютаг можо. Ниислэл — Казань. Эжэл шадар холбооной тойрог, Эжэл шадар эдэй засагай тойрогто багтана.

Оросой холбоото уласай нютаг можо Татарстан Республика Татарстан Татарстан Республикасы Туг Һүлдэ Холбооной тойрог Эжэл шадар ХТ Эдэй засагай тойрог Эжэл шадар ЭЗТ Ниислэл Казань Газар нютаг 67 847 км² Хүн зон (2016) 3 868 730 хүн (8-р) Нягта һиирэг 57,02 хүн/км² Албан хэлэн ород, татар Дуулал Татарстанай дуулал Юрынхэлэгшэ Рустам Минниханов Уласай зүблэлэй түрүүлэгшэ Фарид Мухаметшин Сагай бүһэ MSK +2 Автомашинын дугаар 02, 102

Дэбисхэр нютагай талмайнь - 68,000 км^2[2]. 2010 ондо 3 786 488^[3] хүн зонтой гэжэ тоологдоһониинь Оросой мүнөөнэй холбооной 83 нэгэжэһээ наймадугаарта, 21 уласуудһаа хоёрдохи олон (Башкортостанай һүүлдэ) хүн зонтойнь гэжэ үзэгдэнэ. Хүн зоной 53% (2 012 571) татар, 39.7% ород. Ород хэлэнһээ гадна татар хэлэн албан ёһоной эрхэтэй.

Зүблэлтэ холбоото уласай үедэ Зүблэлтэ Социалис Автономито Уласай статустай байһан болон Оросой холбооной улас байгуулагдахада улас болобо. Татарстан 1992 ондо тусгаар амяарлан тогтоһониие зарлаһаншье һаа, 1994 ондо тэрэнһээн татагалзаһан.

Газар зүй

Зүүн Европын тэгшэ газарай түб хэһэгтэ Москваһаа зүүн зүгтэ 800 шахуу км зайда Ураалай нюруугай баруун тиишэ нилээд зайда аласлажа Татарстан байрладаг. Нютагай зүүн хойноһоо баруун урагша Кама мүрэн (Татар: Чулман) шудхан урдажа нютагай баруун урда үзүүртэ Эжэл мүрэндэ (Татар: Идел) шудхана.

Эгээн үндэр сэг хадаа далайн нюруугай дээшэ 321,7 м үндэртэй Чатыр-Тау хада. Хойноһоо урагша эгээн утадаа 290 км, Зүүнһээ баруун тээшэ эгээн утадаа 460 км юм.

Уларил

Һэрюун түби газарай уларилтай, дулаан зунтай ба дунда зэргын хүйтэн үбэлтэй. Эгээн дуулан һарань - 6 һара (+18…+20 °C), эгээн хүйтэн — 1 һара (−13…−14 °C). Үнэмлэхы (абсолютна) эгээн бага температура −44…−48 °C (1942 ондо Казаньда −46,8 °C хүрөө). Эгээн ехэ температура +37…+42 °C хүрэнэ.

Дундажаар 460-һаа 520 мм хүрэтэр шииг нойтон унадаг. Ургамал ургаха уларил 170 оршом хоног^[4].

Ашагта малтамал

Газарай тоһоор баян, нүхэгдэхэ газарай тоһон 800 сая тонно; түлэблэһэн нөөсын хэмжээнь 1 тэрбум тонно хэтэрнэ^[5].

Сагай бүһэ

Татарстан Москвагай сагай бүһэдэ байрлана. UTC-һаа +3:00 шэлжэлтэтэй. Оросто MSK гэжэ тэмдэглэгдэнэ.