Тель-Авив

Тель-Авив-Яффа (ивр: תֵּל־אָבִיב-יָפוֹ [tel aˈviv ˈjafo]; араб: تَلّ أَبِيب - يَافَا), гү али Тель-Авив — болбол Израилиин Гуш-Дан бүһын хамагай ехэ хүн зонтой хото юм. Израилиин Газарай дундада тэнгисэй эрье дээри байрладаг ба 460,613 хүн зонтой, уласай эдэй засаг, технологиин түб юм. Хэрбээ Зүүн Иерусалим Израилиин нэгэ хэсэг мүн һаа, Тель-Авив болбол Иерусалимай дараа хамагай ехэ хүн зонтой хоёрдохи хото юм; үгы болбол Тель-Авив Баруун Иерусалимай үмэнэ ородог хамагай ехэ хүн зонтой хото юм.^{[lower-alpha 1]}

Тель-Авив-Яффа תל־אביב-יפו (Иврит) تل أبيب - يافا (Араб)
Хото
Дээдэ-зүүн талаһаа: Һашаломын уулзабари, Азриэли Сарона, Яффагай Сагай Самхаг, Тель-Авивын эрье, хотын панорама
Туг Һүлдэ
Ара нэрэ(үүд):  'Нэгэдүгээр еврейн хото' 'Сагаан хото' 'Нон-Стоп хото' 'TLV'
Тель-Авив-Яффа
Координат: 32°4′N 34°47′E
Улас	Израиль
Дүүргэ	Тель-Авив
Нютагай агломераци	Гуш-Дан
Үүсэһэн	1909 оной 04-р һарын 11 (1909-04-11)
Named for	Tel Abib in Ezekiel 3:15, via Herzl's Altneuland
Түрэ засаг
• Түхэл	Мэр-Зүблэл
• Бэет	Тель-Авивай муниципалитет
• Хотын дарга	Рон Хулдаи
Газар нютаг
• Хото	52 км2
• Хотын Нютаг	176 км2
• Агломераци	1516 км2
Үндэр	5 м
Хүн зон  (2019) [1]
• Хото	460 613
• Байра	2-р
• Нягтарал	8468.7/км2
• Нягтаралай байра	12-р
• Хотын нютаг	1 388 400
• Нютагай нягтарал	8057.7/км2
• Агломераци	3 854 000
• Агломерациин  нягтарал	2286/км2
Нэрэшил	Тель-Авивчууд[2][3][4]
Сагай бүһэ	UTC+2 (IST)
• Зун (ЗС)	UTC+3 (IDT)
Почтын индекс	61XXXXX
Хотын кодо	+972-3
ISO 3166	IL-TA
ДНБ	$153.3 ехэ наяд[5]
ДНБ (нэгэ хүндэ)	$42,614[5]
Вебсайт	tel-aviv.gov.il
ЮНЕСКО-ой Дэлхэйн Соёлой Үбэ
Албан нэрэ	Тель-Авивай Сагаан Хото
Түхэл	Соёлой
Критери	ii, iv
Бүртэгэhэн	2003
Reference no.
Улас	Израиль
Бүhэ нютаг	Израиль

Тель-Авивые Рон Хулдаи толгойлдог Тель-Авивай муниципалитет ударидадаг ба олон гадаадын посольство байрладаг.^{[lower-alpha 2]} Энэнь бета+ дэлхэйн хото ба Дэлхэйн Финансова Түбүүдэй Индексээр 41-р байранда ороһон. Тель-Авивиинь Дунда Дурнадта нэгэ хүндэ оногдохо эдэй засагаараа гурба, дүрбэдүгээртэ ородог.^[6][7] Хотонь амидаралгын минимумаар дэлхэйдэ 31-р байранда ороһон.^[8] Тель-Авив жэл бүри 2.5 сая олон уласай орогшодые абадаг.^[9][10] Ойрхи Дурнын "үдэшын нааданай ниислэл", хүлтэй һүниин амидарал, 24-сагай соёлтой.^[11][12] Тель-Авивые нэгэ хүндэ оногдохо вегануудай тоогоор дэлхэйдэ түрүүлдэг, хото даяар олон сагаан хоолной газартай тула Дэлхэйн Веган Хоолной Түб гэжэ нэрлэдэг.^[13] Тель-Авивда 30,000 гаруй студенттэй туһа уласай хамагай том ехэ һургуули болохо Тель-Авивай Ехэ Һургуули байрладаг.

Энэ хотые 1909 ондо Ишув (Еврей ажаһуугшад) Османай эзэнтэ гүрэнэй үедэ Иерусалимай Мутасаррифатай нэгэ хэсэг байһан эртэнэй боомто хото Яффа хотын захада мүнөөнэй гэр байрын комплекс мэтэ байгуулһан. Анха энэ хотые 'Аһузат Баит' (бук. "Гэр Усадьба" гү, али "Усадьба") гэжэ нэрлэдэг байба,^[14][15] районые байгуулһан ассоциациин нэрэ. Теодор Герцлиин 1902 ондо бэшэһэн Альтнойланд ("Шэнэ Хуушан Газар") романай Наһум Соколовой иврит оршуулгын Тель-Абиб хэмээхэ библиин нэрые абаһанай дараа дараа жэлиинь "Тель-Авив" болгон хубилгаһан. Тель-Авивһаа үмэнэ байгуулагдаһан Яффагай бусад еврей заханууд эсэсдэнь Тель-Авивай нэгэ хэсэг болоһон ба тэдэнэй хамагай эртэнэйнь Неве-Цедек (1886 он).^[16] Тель-Авивда 1921 ондо Яффагай Муниципалитетдэ "һуурин" статус олгоһон ба 1934 ондо Яффаһаа бэеэ даанги болоһон.^[17][18] 1947–1949 оной Палестинын дайнай дараа Тель-Авив 1950 оной 4 һараһаа эхилэн Тель-Авив нэрээр Яффатай бүрин нэгэдэжэ, Яффа хотын зарим хэсэгые муниципальна аннексиие эхилһэн ба 1950 оной 8 һарада "Тель-Авив-Яффа" нэрэтэй болоһон.^[19]

Үлэмжэ еврей тэрьедэгшэдэй иммиграцинь Тель-Авивай ургалта удалгүй Араб хүн зон диилэнхи хубиие эзэлдэг байһан Яффагай ургалтые дабаһан гэһэн үгэ юм.^[20] Тель-Авив ба Яффа хотые 1950 ондо Израилиин Тусгаар Тогтонолой Тунхаглалһаа хоёр жэлэй дараа нэгэ муниципалитетдэ нэгэдхэһэн. 2003 ондо ЮНЕСКО-ой Дэлхэйн Үбэдэ ороһон Тель-Авивай Сагаан Хотонь Баухаус болон бусад холбогдохо мүнөөнэй архитектурын стилиие багтааһан олон уласхоорондын стилиин байшануудай сугларуулгатай.^[21][22]

Этимологи ба уг гарбал

Тель-Авивиинь1902 ондо Теодор Герцлиин бэшэһэн, Альтнойланд ("Хуушан Шэнэ Газар"), романай нэрээр нэрлэгдэһэн ба ивридээр нэрэнь "Тель-Авив" байба

Тель-Авив болбол Наһум Соколовой герман хэлэһээ оршуулһан Теодор Герцлиин Альтнойланд ("Шэнэ Хуушан Газар") хэмээхэ Еврей нэрэ юм. Соколов Иезекиильдэ дурдаһан Вавилон хотын ойро Месопотамиин һууринай нэрые абаһан: "Дараань би Челар голой эрье дээри амидаридаг Тель-Авивдахи плендэ абаһан хүнүүд, тэдэнэй амидарша байһан газар дээри ошожо, би тэдэнэй дунда долоон хоног доһололгондо орожо һууһан".^[23] Энэ нэрые 1910 ондо "Герцлия" гэхэ мэтэ хэдэ хэдэн һаналһаа һунгаһан. Энэнь эртэнэй еврейшүүдэй эхэ орондоо һэргээн бодхоолго тухай һанаагые оруулжа байһан тула болохотой тооложо байһан юм. Авив болбол ивридээр "хабар" гэһэн утхатай ба энэнь шэнэлэлгын һүлдэ тэмдэг болодог ба тель нь олон зуунай туршада нэгэ нэгээриинь бүтээһэн цивилизациин үенүүд нөөсэлэгдэжэ, эртэнэй үеын бэлгэдэл болоһон хиимэл обоо юм.

1909 ондо Яффагай хойто хэсэгтэ оршохо элһэн дюнэнүүд дээри жэжэг һуурин хэлбэрээр байгуулагдаһан болобошье Тель-Авивые эхинһээнь ерээдүйн хото гэжэ сэдьхэжэ байба. Хотын байгуулагшад хүршэ Араб хотуудай ядуу, ариг сэбэртэ харша оршон байдалһаа илгаатайнь Тель-Авивиинь Европын Варшава ба Одесса хотуудһаа зоригжожо сэбэр, мүнөөнэй хото байха болно гэжэ найдажа байба.^[24] Байгуулгые пропагандировалжа буй рекламна проспектдо дараахи зүйлые дурдаба:^[24]

Энэ хотодо бидэ гудамжуудые бариха ба тэдэ зам, тротуар ба фонарьтай болно. Байшан бүридэ мүнөөнэй Европын хотуудай нэгэн адли хоолойгоор урдаха худагай уһа байха болно, мүн хотын ба ажаһуугшадай элүүр мэндэдэ зорюулжа канали- зационно соргые табиха болно.

— Акива Арье Вайс, 1906

Түүхэ

Мүн үзэхэ: Тель-Авивай Хронологи ба Яффа

Яффа

Библиин ёһоор Иона загаһанда залгигдаһанайхаа үмэнэ Газарай дундада тэнгис руу саашаа тамаржа байһан эртэнэй Яффа боомто^[25]

Ханаар хүреэлэгдэһэн Яффа хото болбол мүнөөнэй эхин үедэ Тель-Авив байрладаг бүһэдэхи гансахан хотын түб байба. Яффа болбол мянга мянган жэлэй туршада бүһэ нютагай шухала боомто хото байба. Археологиин гэршэлэлгэнь МЭҮ 7500 тухай онһоо эхилэн тэндэ хүнүүд амидаржа байһаные заажа байна.^[26] Хотые МЭҮ 1800 оной оройгүй байгуулһан. Түүнэй байгаалиин гавань Бронзово зэбсэгэй үеһээ ашаглагдажа эхилһэн. Османай эзэнтэ гүрэнэй үедэ Тель-Авивые тусгаар хото болон байгуулагдахда Яффа хотые 1515 ондо Османай эзэнтэ гүрэндэ орохһоо үмэнэ Ханааншууд, Египетшүүд, Филистиншүүд, Исраилууд, Ассиришүүд, Вавилоншууд, Персүүд, Финикишүүд, Птолемейшүүд, Селевкидүүд, Хасмонейшүүд, Ромшууд, Византишууд, эртэ Лалын халифатууд, Хэрээһэтэнүүд, Айюбидууд ба Мамлюкууд ударидажа байһан. Энэ хотын ойролсоо олон тулалдаан боложо байһан. Хотые эртэнэй Египетэй документдэ, Еврейн Библи дээри дурдаһан байдаг.

Тель-Авивдахи бусад эртэнэй газаруудиинь: Тель-Касиле, Тель-Гериса, Абатойр Обоо, Тель-Һашаш ба Тель-Кудади.

1880-д оной үедэ Анханай Алиягай үеэр еврей иммигрантууд энэ нютагта нилээн ехэхэн хэмжээгээр ерэжэ эхилмэгцэ Тель-Авивай нютаг дэбисхэртэ Яффа хотын гадна шэнэ кварталнууд байгуулагдаба. Нэгэдэхинь 1887 ондо Мизрахи Еврейшүүд Яффа хотодо хүн зоной олошоролгоһоо боложо байгуулагдажа, Аарон Шелушегэй газарта баригдаһан Неве-Цедек байба.^[16] Бусад кварталнууд: Неве-Шалом (1890 он), Яфа Ноф (1896 он.), Ахва (1899 он.), Оһель Моше (1904 он.), Керем-Һа-Тейманим (1906 он.) ба бусад. 1920-д ондо Тель-Авив хотын статусые хүлеэн абаһанай дараа эдэгээр кварталнууд, мүнөө Яффаһаа тусгаарлагдаһан, шэнээр байгуулагдаһан муниципалитетдэ ороһон.

1904–1917: Орой Османай Үедэхи Байгуулга

Анханай лотерейн ябуулга, 1909 оной 4 һара

Наһлат Биньямин, 1913

Хоёрдугаар Алия саашанхи үргэдхэлгэдэ ерүүлһэн. 1906 ондо Яффа хотын ажаһуугшада байһан хэсэг еврейшүүд Акива Арье Вайсай һанаашалгые дагажа Аһузат Баит (бук. "усадьба") бүлгэмые байгуулхаар нэгэдэбэ. Бүлгэмэй нэгэ зорилгонь "Эстэтикэ, мүнөөнэй гигиенын дүрим журамай дагуу түсэблэгдэһэн, элүүр оршондо еврей хотын түбиие байгуулха" байба.^[27] Шэнэ хотын хото түсэблэлгэдэ сэсэрлиг-хотын хүдэлөөн нүлөөлһэн.

Тайлбарилһан ажаглалта

1. Зүүн ба Баруун Иерусалим хоюулаа ниитэ 901,000 ажаһуугшадтай, 444,000 хүн зонтой Тель-Явив-Яффа хотоһоо хоёр дахин ехэ юм. Баруун Иерусалим гансаараа 348,000 хүн зонтой. https://jerusaleminstitute.org.il/wp-content/uploads/2019/05/PUB_505_facts-and-trends_eng_2019_web.pdf, p. 14.
2. Иерусалим бол 1980 ондо баталагдаһан Иерусалимай Хуулиин дагуу Израилиин ниислэл юм. Юрэнхылэгшын резиденци, засагай газарай эмхи зургаанууд, дээдэ сүүд ба парламент (Кнессет) тэндэ байрладаг. Палестинын Захиргаа Зүүн Иерусалимые ерээдүйн уласайхаа ниислэл гэжэ хаража байгаа. НҮБ Иерусалимые Израилиин ниислэл гэжэ зүбшөөдэггүй ба Иерусалимай эсэсэй статусые Израиль, Палестинын Захиргаанай хоорондохи хэлсээные хүлеэжэ байгаа гэжэ тооложо байгаа Израилиин Карта. (319 KB). Улас оронууд посольствуудаа Тель-Авив ба түүнэй захада гү, али Иерусалимай захада, жэшээнь Мевасерет-Цион, байрлуулдаг. (CIA Factbook). Австрали, Чехи, Гватемала, Гондурас, Тайвань, АНУ, ба Вануату нара Иерусалимые Израилиин ниислэл гэжэ зүбшөөдэг.