Нижалой

Нижалой^[1] - нохчийн чӀебарлойн тукхумара тайпа, ткъа М.А.Мамакаевс дийцарехь Шотой тукхум йукъара ду. М.А.Мамакаевс Нижлойн тайпа Нохчийчоьнан орамера тайпанашна йукъатуху^[2]. Тайпа J2 гаплотобанера ду^[3].

Къена тайпа
Нижалой
Авторханов Ӏабдурахьман Геназан кӀант
Кхин цӀерш	Нижалой
Этноиерархи
Раса	кавказан
Тукхам	ЧӀебарлой
Йукъара хаамаш
Мотт	нохчийн меттан чӀебарлойн диалект
Дин	ислам (суннизм)
Къам	нохчий
Таханлера дӀасакхалхар
Росси: хууш дац  Нохчийчоь: хууш дац
Хьалхалера дӀасакхалхар
Къилбаседа Кавказ: • шира. мохк ЧӀебарла

Географи

Йукъараллин дозанаш ду: къилбаседехь – ЭгIашта а, МахкатӀе а, малхбалехь – ЧӀебарлой, малхбузехь – ДӀай, къилбехахь – Чобаьккхинрой.

Иштта «Нижала» цӀе йолуш кхоъ эвла хилла: хьалхарниг – Осхар-овлан малхбалехь, шолгӀаниг – ГӀази-овлан малхбалехь, кхоалгӀаниг – Жубиган-овлан а, ГӀази-овлан йукъахь^[4].

Нижлойн лам лаьтта Нижалан къилба-малхбузехь^[5].

Нижалан эвланаш

Нижалан йукъайогӀу: Бейсхор овл, ГӀези овл, ГӀонтӀа, Дангар овл, Дургойн овл, Жубиган овл, Тамбийн овл, Чуьрейн мохк, ЦӀинтиг овл^[4], Лаха Нижала, Муьшиечуо, Нижала, Осхар овл, ПатӀайн овл, ЧӀадана^[5].

Беха меттигаш

Нижлой беха йарташ: Тевзана, Хоттане, Устрада-Оьвла, 2- Отделение, Заки-Эвла, Хаьмбин-Ирзе, ВаларгтӀе^[6], Лаха Невре, ЧӀулга-Йурт ишта кхи а, дуккха а.

Этимологи

Тайпанан векалша дийцарехь Нижал цӀе схьайаьлла доларчу цӀарах, церан дайшах цхьаьнан цӀе хилла иза.

Гениалоги

Нижлой, Босой, ДӀай кхаа вешийн доьзалаш лору^[7]. Амма Сулейманов Ахьмада дийцарехь уьш схьабовлар ду кхечу кхаа вешех Гундал, Гундарген, Нижал. Амма еллачу ДНК тесташца Гуной кхин гаплотоба ю, цуьндела Гундалах дериг шеко йолуш ду. Иштта силсил ю Нижлойн: Сайд-Ӏали Шами – Ӏабдул-Хан – Сайд-Ӏали – АргӀун – Нижал.

Тайпа декъадалар

Нижлой бекъало 14 гаран; БагӀай (J2), Бейсхор, Богач, ГӀези, Дангар, Дургой, Жубиг, Имай (J2), Майд, Осхарой (J2), ПатӀай, Тамбий, ЦӀинтиг, Чуьрей.

Истори

Нижалой эмиран Сайд-Ӏали Шамин тӀаьхьенех бу.

Шемара эмир Саид-Ӏали велчи, цуьнан меттиг дӀалецира кхечу тайпанчу стага. Цуьнан кӀенташна Сайд-Ӏалин, Абул-Ханан, Решед-Ханан, Хьамзат-Ханан ден меттиг дӀалаьцчи, ца лиира даймахкахь баха, уьш кхелхира къилбаседехьа. Кавказан лаьмнашкахь кхечира Курку-лам йа Кхеташ-кортан кӀоште, хӀинца ЦӀонтара а, Теза-Кхаьлла а лаьттача. Церан цхьаннах кхоъ кӀант вара – Гундал, Нижал, Гундарген. ТӀаьххьарниг – Гундарген охьахиира хӀинца Гендаргана лаьттача, ткъа ши ваша – Гундал а, Нижал а – циггахь висира. Нижал охьахиира Яьссин дехьа^[8].

ГӀарабевлла тайпанан нах

• Авторханов, Ӏабдурахьман Геназович (1908 шеран 3 октябрь — 1997 шеран 24 апрель) — историк-советолог, политолог, йаздархо.
• Арбиев Исраил – ЧӀулга-Йуртан вахархо, Брестан гӀопан турсло, тӀепаза вайна.
• КъахӀим-Хьаьжа. Шайх – Накъшбанди. Зийарат ЧӀебарлойн кӀоштан Нижала эвлахь.