Охана

О́хана — юьртабахаман культураш дӀаен хӀора шарахь тодеш, лелош долу а, дуккха шерийн бецаш (тойинчу цанашкахь а, байданашкахь а хьалхара культураш дӀаюьйраш доцурш, ткъа иштта дукха шерийн ораматийн могӀнашна юккъехула дӀадераш) кхио а юьртабахаман латташ, кхин а Iaxap-латта а, хасбешан майда.

Хаслох (Рейнланд-Пфальц) (Германи) эвлахь аьхна аре

Дуьненан оханан майда ю 1,3 млрд га гергга (лаьттан 9 %), тӀаьхьарчу шерашкахь цхьаьнаэшшара лаьтта^[1]. Оцу майданах ах сов леладо бепиган буьртиган культураш^[2].

Лелош долчу ялта хьекъа латтех(ингалс.) 28 % гергга ду, ткъа 68 % латта байданаш ю, 3 % — дукха шерашна йийна ораматаш (стоьмийн а, кемсийн а бошмаш, иштта кхин а).

Россехь латта лелор

Латта лелоран социалан-экономикин хийцамийн Ӏаткъам (1991 ш. тӀаьхьа)

20-гӀа бӀешераш чекхдовлуш буьйлабелла хийцамаш хьакхабелира йуьртан бахамех а^[3]. ЦӀеххьана охьаделира юьртабахаман сурсаташ кхиадар^[4]; ткъа цхьа могӀа регионашкахь оханийн майданаш хаъал лагӀъелира^[5]

РСФСР а, РФ а дӀадеран майданаш:
шо	1940	1945	1950[6]	1970[7]	1990	1995	2000[8]	2005	2010	2015[9]
эз. км²	920,76	670,61	889,52	1219,12	1177,1	1025,4	854,19	758,37	751,88	793,19

Регионашкара терахьаш:

РФ субъектийн оханийн майданаш, эз. га[10]								1990-2015 шш. охьайоьжна
РФ субъект	1959[11]	1990[8]	1995	2000[8]	2005[9]	2010	2015[9]
Республика Тыва	328	282	194,2	44,2	38,4	27,8	27,2	10,37
Мурманскан область	6	24,8	16	14,9	12,1	7,8	7,1	7,7
Байкалдехьара мохк	1698	1542,9	746,8	339,6	278,8	217,2	208,2	7,41
Магаданан область	5	36,5	22,7	11,7	6,8	6,1	6,5	5,62
Республика Буряти	846	767,8	551,1	361,6	221,8	192,8	154	4,99
Аштаркханан область	169	324	218,5	96	70	75,5	76,7	4,22
Архангельскан область	331	295,1	273,3	215,6	134,5	104,4	77	3,83
Смоленскан область	1570	1438,8	1107,1	807,7	547,4	455,8	400,2	3,60
Пскован область	1034	874,7	695,7	575,6	365,3	275,5	245,3	3,57
Костромин область	771	661,7	576,7	467,2	328,8	207,1	192	3,45
Камчаткин мохк	15	64,9	54,8	32,6	18,8	22	20,8	3,12
Тверан область	369	1475,2	1223,7	905,1	688,9	633,1	534,4	2,76
Республика ГӀалмакхойчоь	647	726,6	567,5	270,3	275,1	298,8	263,1	2,76
Новгородан область	567	484,8	371,8	280,1	180,6	181,4	178,5	2,72
Калугин область	1044	918,9	754,3	535,1	370,7	302,1	338,4	2,72
Ивановн область	660	609,2	528,2	407,3	256,9	219,2	231,3	2,63
Республика Карели	67	82,8	77,3	66,5	46,9	38,4	32,5	2,55
Кировн область	2810	2193,9	1838,1	1626,9	1207,9	853	862,8	2,54
Республика Коми	101	100,5	99,6	83,2	52,7	40,5	40,7	2,47
Перман мохк	2118	1850,3	1501,9	1289	999,5	795,2	757,2	2,44
Ярославлан область	848	768,9	671	570,6	442,3	337,3	315	2,44
Иркутскан область	1636	1573,2	1398,4	1020,9	715,4	639	675,3	2,33
Вологдин область	906	815,1	757,3	702,3	541,6	451,8	372,4	2,19
Москохан область	1249	1224,1	1096,4	977,9	699,4	550,7	579,1	2,11
Республика Марий Эл	656	603	585,6	500,5	400,8	299,5	292,4	2,06
Рязанан область	1938	1687	1407,3	994,2	808,2	771,1	858,8	1,96
Владимиран область	688	643,6	553,4	485	409,1	331,2	329,2	1,96
Ленинградан область	357	436,4	402,7	386,7	293,3	250,5	229,9	1,90
Сахалинан область	34	50	46,6	36,7	23,9	25,4	26,5	1,89
Курганан область	3026	2640,3	2094,8	1675,9	1203,7	1373,9	1393,4	1,89
Красноярскан мохк	3927	2879,1	2507,6	1926,4	1608	1461,1	1538,1	1,87
Тулин область	1683	1448	1295,5	912,8	739,6	749,5	780,8	1,85
Томскан область	583	622,9	549,2	488,4	388,4	381,3	339,9	1,83
Нижни Новгородан область	2367	2055,5	1716,4	1494,6	1186,8	1165,1	1125	1,83
Приморьен мохк	626	741,6	564,5	448,1	340,1	314	413,7	1,79
Свердловскан область	1521	1516,3	1334,1	1175,1	959,6	851,9	866,4	1,75
Пензин область	2630	2229,6	1945,3	1258,2	1169,1	1304,1	1304,1	1,71
Калининградан область	369	416,3	349,6	262,1	217,9	148,1	245,5	1,70
Ульяновскан область	1869	1643,8	1567,4	1127,7	769,6	950,2	1010,2	1,63
Брянскан область	1413	1292	1169,6	865,8	654,8	671,6	826,1	1,56
Волгоградан область	5303	4619,1	3992,1	2610,2	2979,3	2726,2	2988	1,55
Хабаровскан мохк	194	121,3	109,6	102,6	77,3	72,6	78,5	1,55
Саратовн область	6399	5564,5	4438,4	3955,7	3589,5	3604,6	3730,9	1,49
Тюменан область	1775	1634,3	1296,8	1181,9	990	1091,2	1102,7	1,48
Кемеровн область	1599	1447	1275,6	1141,6	1065,3	1037,1	971,7	1,49
Новосибирскан область	4123	3442,9	3049,2	2718,8	2536,6	2326,2	2339,9	1,47
Челябинскан область	3086	2694,3	2431,8	1994,7	1844	2074,4	1834,9	1,47
Республика Башкортостан	4886	4399,3	4245,8	3744,3	3048	3146,9	3060,6	1,44
Амуран область	1486	1623,5	1082,1	659,5	576,4	790,3	1165,1	1,39
Чувашийн республика	874	799,9	770,6	693,1	551,3	571,9	574,7	1,39
Удмуртийн республика	1620	1400,8	1271,5	1152	1153,8	1067,2	1028,9	1,36
Кхарачой-Чергазийн республика	-	192,3	155,2	142	117,6	121,9	141,9	1,36
Республика Алтай	-	146,5	132,1	106,6	103,4	103,3	108,3	1,35
Оренбурган область	6200	5569	4894,1	4454,1	3840,2	4051,4	4196,3	1,33
Самарин область	3166	2678,5	2414,8	1968,5	1874,2	1834	2016,7	1,33
Орелан область	1768	1568,5	1369,5	1201,5	1079,9	1076,5	1212,6	1,29
Республика ГӀалгӀайчоь	-	-	85,3	56,7	53,3	62,7	67,5	1,26
Республика ДегӀаста	511	435,2	359,6	307,3	319,3	271	344,8	1,26
Омскан область	4384	3745	3463,2	2964,8	2911,8	2797,5	3029,4	1,24
Алтайн мохк	7669	6380	5832,6	5344,9	5191,3	5149,3	5393	1,18
Ростовн область	5937	5224	4621,7	3858,1	4180,1	4351,4	4467,8	1,17
Курскан область	2117	1855,4	1639,1	1363,4	1197,6	1355,3	1619,3	1,15
Воронежан область	3311	2985,5	2725,3	2319,1	2147,9	2336,6	2590,5	1,15
Липецкан область	1766	1513	1382,9	1132,1	1050	1214,4	1324,1	1,14
Республика ГӀезалойчоь	3886	3402,4	3337,7	2991,4	2897,1	2927,8	3000,9	1,13
ГӀебартойн-Балкхаройн республика	329	325,3	316,8	308,7	290,9	291,1	289,6	1,12
Тамбовн область	2437	2068,3	1766,9	1360,3	1282,1	1426,7	1757,1	1,18
Республика Къилбаседа ХӀирийчоь - Алани	201	205,8	192,5	177,3	150,6	160,6	175,9	1,17
Республика Адыгей	-	269,7	233,7	217,3	184,1	228,9	236,7	1,14
Ставрополан мохк	4207	3433,9	3268,9	2851,6	2736,8	2890,5	3051,9	1,13
Белгородан область	1762	1586,2	1498,9	1416,2	1287,5	1248,5	1449,3	1,09
Краснодаран мохк	4306	3902,6	3747,8	3669,5	3531,7	3634,4	3679	1,06
Нохчийн республика	-	-	-	-	163,8	189	220	0,75

Хьажа кхин а

• Ахар
• Ца харцош латта тодар