Балтикин хӀорд
From Wikipedia, the free encyclopedia
Ба́лтикин хӀорд (пол. Morze Bałtyckie, нем. Ostsee, л.-нем. Oostsee, швед. Östersjön, дат. Østersøen, фин. Itämeri, эстон. Läänemeri, латыш. Baltijas jūra, лит. Baltijos jūra) — Еврази материкан чоьхьара хӀорд, лаьтта Къилбаседа Европехь (кӀеззиг лоцу Малхбуза а, Малхбале а Европин бердаш). Атлантикин океанан бассейн йукъара бу.
| Балтикин хӀорд | |
|---|---|
 Балтикин хӀорд мартехь 2000 шо (сурт NASA) | |
| Амалш | |
| Майда | 419 эзар. км² |
| ХӀордан йистан йохалла | 8 эзар герга. км |
| Дуккха кӀоргалла | 470 м |
| Юккъера кӀоргалла | 51 м |
| Лаьтта меттиг | |
| 58°37′00″ къ. ш. 20°25′00″ м. д.HGЯO | |
 Викиларми чохь медиафайлаш | |
Балтика хӀордан къилбаседа йисттера меттиг йу Къилбаседа полюсан гуонан гергахь (65°40' къ.-с. ш.) гергахь, къилба йисттера — Висмар гӀалин гергахь (53°45' къ.-с. ш.).
Малхбузен йист лаьтта Фленсбурган кӀоштахь (9°10' м-бале д.), малхбален йистт — Петарбухан кӀоштахь (30°15' м-бале д.)
ХӀордан майда (гӀайренаш а доцуш) — 415 эз. км². Хин чухоам — 21,5 эз. км³. Чукхета эркаш алсама хиларна хин лахара дуралла йу. Иштта башхалла йолу хӀордех уггаре боккхачех бу[1].
Шена тӀехь хӀинцалера Балтийн хӀорд лаьтта континентан чкъоьран дакъа ду, Оьрсийн тектоникан экъан (Фенносармати) хӀоьттина даьлла дакъа. Марталлин массив санна иза кхоллаелла 1,8 миллиард шо хьалха, оцу хенахь дуьйна лаьттина дикка цхьаьнаэшшара. ХӀордан доккхаха долу дакъа, таханлерачу Балтикан бухца догӀуш ду, заманан доккхаха долчу декъехь лаьттира хӀордан тӀегӀанал лакхахь, къилба а, малхбален а дакъош оцу меттиган ехачу заманахь кӀезиг хи долу шельфан хӀордашца къевлина яра, цунна тешалла до оцу областашкара бух тӀе хевшинчу породийн стоммачу чкъоьро. Балтийн кратон кхоллаелла къилба эхиг тӀехь, Къилба полюсан гуон эдиакарин кӀоштара шершина малхбузе, тӀаккха къилбаседехьа, экваторах яьлла 375 млн шо хьалха, 30 миллион шо хьалха кхаьчна хӀинцалерачу хьоле. Тайп-тайпанчу заманахь хилла коьрта дакъа бес-бесарчу материкийн (Нуна, Нена, Родини, Протолаврази, Панноти, Лаврусси, Пангея, Лаврази, Еврази), ткъа цхьаьна хенахь ша лаьтта материк Балтика.
40 миллион гергга шо хьалха, оцу хенахь къилбаседа а, йуккъера а, малхбален а Европин контураш кхоллаелла таханлера шуораллашна герга, хин болчу Балтикан хӀордан меттигехь кхоллаелла шаблон не поддерживает такой синтаксис эркан атагӀа, иза доьдуш хилла къилба-малхбуза агӀо Скандинавин лаьмнашца нисса — аьлчи а хӀинца долчу Балтикан хӀорд ма-латтара: хьост дара Лапландехь, ткъа чӀогӀа геннаш довлура дельтан кӀоштахь хӀинцалерачу Нидерландийн, кхетара ширачу Къилбаседа хӀордах, хӀинцалерачу Финнийн айман областехь доккха га дара. Антропогенан шен муьрехь, 700 эз. гергга хьалха Эридан сецира, хӀунда аьлча цуьнан атагӀи, йерриг къилбаседа Европа санна, шан кӀела йахара. Эриданан бердашца кхуьура тайга. Ша бинчул тӀаьхьа баганан диттийн силамах янтар хилира.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
