ژاپۆن لە جەنگی جیھانیی دووەم
From Wikipedia, the free encyclopedia
ژاپۆن لە جەنگی جیھانی دووەم تایبەتە بە بابەت و ڕووداوەکانی پەیوەندیدار بە ئیمپراتۆرییەتی ژاپۆن و جەنگی جیھانی دووەم. فراوانبوونی ئیمپراتۆرییەتی ژاپۆن لە ئاسیای ڕۆژھەڵات لە ساڵی ١٩٣١دا بە ھێرشی بۆ سەر منچوری لە باکووری ڕۆژھەڵاتی چین دەستیپێکرد و لە ساڵی ١٩٣٧دا بە ھێرشی بەرفراوانتر بۆ سەر چین بەردەوام بوو. لە ٢٧ی ئەیلوولی ١٩٤٠، ئیمپراتۆرییەتی ژاپۆن پەیمانی سێ لایەن لەگەڵ ئەڵمانیا و ئیتالیا واژوو کرد و چووە ناو یەکێتی سەربازیی ناسراو بە ئێنرۆ. ئەمریکا کە دەیویست پەرەسەندنی ئیمپراتۆرییەتی ژاپۆن ڕابگرێت و ھێزەکانی لە منچوری و چین بکشێنێتەوە، گەمارۆ ئابوورییەکانی بەسەردا سەپاند. ئیمپراتۆرییەتی ژاپۆن، کە بە قەیرانی زۆر لە نەوت و سەرچاوەکانی تری سروشتییەوە ڕووبەڕووی بووەتەوە، بڕیاریدا ھێرش بکاتە سەر ھێزەکانی ئەمریکا و بەریتانیا لە ئاسیا و سەرچاوەکانی سروشتی لە باشووری ڕۆژھەڵاتی ئاسیا بەکاربھێنێت. ئیمپراتۆرییەتی ژاپۆن لە ٧ی کانوونی یەکەمی ١٩٤١ ھێرشی ناخۆشی کردە سەر ناوچە دەریایییەکانی ئۆقیانوسیی ئەمریکا لە ئەمریکا، پرڵ ھاربێر، ھاوایی و ئەمریکا لە وەڵامدا جەنگی ڕاگەیاند. پاش ھێرشکردنە سەر پرل ھاربەر، ئیمپراتۆرییەتی ژاپۆن سەرکەوتنی زۆری لە بواری سەربازی بەدەست ھێنا. لە مانگی دوازدەی ساڵی ١٩٤١ گوام، دوورگەی ڤیک و ھۆنگ کۆنگ کەوتە دەستی ژاپۆنییەکان و لە نیوەی یەکەمی ساڵی ١٩٤٢دا فلیپین ھیندستانەکانی ڕۆژھەڵاتی ھۆڵەندا (ئەندۆنیزیا) و مالای بەریتانی (ئێستا میانمار سەنگاپور و ڕۆژھەڵاتی مالیزیا) دەستی بەسەردا گرت. ھێزەکانی ژاپۆن ھێرشیان کردە سەر تایلەند بە بێلایەن و سەرکردەکانی فشاراندەوە کە شەڕیان بۆ ئەمریکا و بەریتانیا ڕابگەیەنن. لە ناوەڕاستی ساڵی ١٩٤٢ ھێزەکانی ئوسترالیایی و نیوزیلند لە گنی نوێ و ھێزەکانی بەریتانیا لە ھیندستان توانیویانە پێشڕەوی ژاپۆنیان ڕابگرن.
ژاپۆن لە جەنگی جیھانیی دووەم | |
---|---|
بەشێکە لە | military history of Japan |
ناکۆکی | جەنگی جیھانیی دووەم |
وڵات | Empire of Japan |
لەدوای ئەو | occupation of Japan |
سەردەم | Shōwa era |
خاڵێکی گرنگ لە شەڕی ئۆقیانوسیاوادا بە سەرکەوتنی ھێزی دەریایی ئەمریکاش لە شەڕی میدیوی لە مانگی حوزەیرانی ساڵی ١٩٤٢ ھات. ناوچەی ژاپۆنەکان زیانیان بەھێز بەرکەوت و دەستی بە پاشەکشەیان کرد. ھێزەکانی ھاوپەیمانان ھێدی ھێدی دەستیان بە باڵادەستی دەریایی و ئاسمانی لە ئۆقیانوسی ئارام کرد و دوورگەکەیان بە دوورگەی دەستکەوتەکانی ئیمپراتۆریی ژاپۆن وەرگرت. ھەرچەندە لە زۆربەی شەڕەکاندا، زیانێکی بەرچاو بە ژاپۆنییەکان دەگەیشت، بەڵام تا ساڵی ١٩٤٥ سەرکەوتووانە بەرگرییان لە پێگەی خۆیان کرد لە خاکی چین.
لە تشرینی یەکەمی ساڵی ١٩٤٤، ھێزەکانی ئەمریکا دەستییان کرد بە دەستبردنەوەی فلیپین لە ھێزەکانی ژاپۆن کە تا ئابی ١٩٤٥ کۆتایی ھات. ھەمان ساڵ، ھێزی ئاسمانی ئەمریکا بۆردومانێکی ستراتیژی لە دژی ژاپۆن دەستپێکرد. بەریتانیا جارێکی تر دەستی بەسەر میانمار گرتەوە. لە سەرەتای ساڵی ١٩٤٥دا ھێزەکانی ئەمریکا لە ھێرشەکانی ئوو جیمای (فۆڕیا) و ئۆکیناوا (ئاپریل) دا، کە دوورگە گرنگەکانی ستراتیژییان لە کەنارەکانی دوورگەکانی ناوخۆی ژاپۆن، زیانیان بە زۆری بەرکەوتووە. ھێزەکانی ئەمریکا ناوەڕاستی مانگی حوزەیرانی ١٩٤٥ ئۆکیناوایان داگیرکرد.
لە ٦ی ئابی ١٩٤٥دا ھێزی ئاسمانی ئەمریکا شاری ھیروشیما لە ژاپۆن بە بۆمببارانی ئەتۆمی ھەڵگرت. لە بەرەبەیانی ٩ی ئاب، سۆڤیەت لە ھێرش بۆ سەر مەنچوری لە وڵاتی داگیرکەری ژاپۆنی چین، شەڕی نێوان دوو وڵات دەستپێکرد. ھەر لەو ڕۆژەدا ئەمریکا بۆمبی ئەتۆمی دیکەی بۆ شاری ناگاساکی لە ژاپۆن ھەڵدا. دوای ئەوەی ژاپۆن ڕێککەوت کە خۆی بەردەست بکات، لە ١٥ی ئابی ١٩٤٥، ھێزەکانی ئەمریکا دەستییان کرد بە داگیرکردنی ژاپۆن. ئیمپراتۆرییەتی ژاپۆن لە ٢ی ئەیلوولی ١٩٤٥ لە شەڕی میزۆری لە بارەی بردنی شەڕی میزۆریدا بە فەرمی دەستی ئەمریکا، بەریتانیا و یەکێتی سۆڤیەتدا گرتەوە. دوای جەنگی جیھانی دووەم، بزووتنەوەیەکی نەتەوەیی و سەربەخۆیی لە سەرانسەری جیھاندا، بەتایبەتی لە باشووری ڕۆژھەڵاتی ئاسیا ڕوویدا و وڵاتان یەک لەدوای یەک سەربەخۆیی خۆیان ڕاگەیاند.