دیکتاتۆر

دیکتاتۆر (بە ئینگلیزی: Dictator) سەرکردەیەکی سیاسییە کە خاوەنی ھێزێکی ڕەھایە. دیکتاتۆری دەوڵەتێکە کە لەلایەن یەک دیکتاتۆرەوە یان لەلایەن سیاسییەکەوە حوکم دەکرێت.^[١] وشەکە وەک نازناوی دیکتاتۆری ڕۆم سەرچاوەی گرتووە کە لەلایەن ئەنجومەنی پیرانی ڕۆمانییەوە ھەڵبژێردراوە بۆ ئەوەی لە کاتی نائاساییدا حوکمڕانی کۆمارەکە بکات.^[١] وەک زاراوەی "ستەمکار" و "خۆسەپێن"، دیکتاتۆر نزیکەی تەنیا وەک زاراوەیەکی ناتایبەتی بۆ حوکمڕانی ستەمکارانە بەکارھاتووە. لە بەکارھێنانی مۆدێرندا زاراوەی دیکتاتۆر بە گشتی بۆ پێناسەکردنی سەرکردەیەک بەکاردێت کە بڕێکی نائاسایی دەسەڵاتی کەسیی بەدەستەوەیە یان خراپ بەکاریدەھێنێت.

سەرکردەکانی سەدەی بیستەم کە بە شێوەیەکی گشتی وەک دیکتاتۆر پێناسە دەکرێن، لە چەپەوە بۆ ڕاست و سەرەوە بۆ خوارەوە، بریتین لە جۆزێف ستالین، سکرتێری گشتیی پارتی کۆمۆنیستی یەکێتیی سۆڤیەت؛ ئەدۆڵف ھیتلەر، فووھری ئەڵمانیای نازی، ئابۆ پینۆشێت سەرۆکی چیلی، ماو تسی تۆنگ سەرۆکی حیزبی کۆمۆنیستی چین، بێنیتۆ موسۆلینی، سەرۆک وەزیرانی ئیتاڵیا؛ و کیم ئیل سونگ سەرۆکی باڵای کۆریای باکوور.

زۆرجار دیکتاتۆرەکان بە ھەندێک لەمانەی خوارەوە تایبەتمەندن: ڕاگرتنی ھەڵبژاردن و ئازادییە شارستانییەکان؛ ڕاگەیاندنی باری نائاسایی؛ سەرکوتکردنی نەیارانی سیاسی؛ پابەند نەبوون بە ڕێکارەکانی سەروەریی یاسا؛ و بوونی ھەستێکی خودایی. دیکتاتۆرییەتەکان زۆرجار دەوڵەتی تاک حیزبی یان حیزبی باڵادەستن.^[٢][٣] جۆرەھا سەرکردە کە لە جۆرە جیاوازەکانی ڕژێمدا ھاتوونەتە سەر دەسەڵات، وەک دەوڵەتی تاک حیزبی یان حیزبی باڵادەست و حکوومەتە مەدەنییەکان لەژێر دەسەڵاتی کەسیدا، بە دیکتاتۆر پێناسە کراون.