Meksyk
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Meksyk (México) je państwã w Nordowi Americe. Je 13. co do wiôlgòscë państwã swiata. Greńcze z Zjednónémi Krajami Americzi na norde, Gwatemalą i Belize na pôłniu. Na pôłniu i zôpôdze ma przëstãp do Spòkójnégò Òceanu, na pòrénku do Meksykańsczej Roztoki i Karaibsczego Mòrza.
Remove ads
Historiô

Przódë bëłë tu cywilizacëjé Olmeków, Tolteków, Zapoteków, Majów i Azteków, chtërë potémù staly sã szpańską kolònią jakò Wicekrólestwò Nowi Szpańsczi[1]. W 1810 naczãła sã wòjna ò samòstójnótã, kùreszcze Meksyk zwëskał jã w 1821. W latach 1876–1911 prezydentem bëł diktator Porfirio Diaz, chtërën òstał òbalonô z przëczënë rewolucëji[2]. W 1927–1929 mioło mol katolëccze pòwstanié cristeros procëm antikòscelny politice rządu i prezydenta Callesa[3], chtërën zôczął też rządy Partii Rewolucëjno-institucëjnej (PRI). W 1938 prezydent Lazaro Cardenas naczął nacjonalizacëje pétrochòwy ropy. W 1968 mioła mol masakra sztudérów na placu Trzëch Kùltur. W 1994 wëbùchło pòwstanié Zapadistów w Chiapas (indiańsczego domôcego lëdztwa)[4]. W 1997 PRI stracëła wikszosc w parlameńcie, a w 2000 prezydentem òstał Vicente Fox, z koalicëji Allianza por el Cambio[2][4].
Remove ads
Geografiô

Wiéchrzëzna: 1 972 550 km²[1]. Meksyk to federacëjô, skłôda sã z 31 krôjów (nôwikszi z nich to Chihuahua). W kraju sã wszelejaczé fòrmy usztôłtòwónia terenu, na norde sã piôszczëzny, na pôłniu dżungle i gòrowe swòry, cygnące sã od nordowego zôpôdu na pôłniowy pòrénk, robiące dolënë i płascziwëżë[5].
Nôwëjszé górë skłôdają sã z wùlkanów (np. Orizaba znóny też jakò Citlaltépetl). Nôbarżi znónym wùlkanem je Paricutín, chtërën pòwstał w 1943[5], je nômłodszim wùlkanem Meksyku, jego pòwstanié òbzérał gbùr Dionisio Pulido[6]. Meksyk mo różny klimat, zmianë w wësokòsci prowôdzą do mòcnych wiodrów pògòdy[5].
Nôdłëgszô rzekã je Río Bravo. Wikszosc rzek w Meksyku ma swoje zdrzódło w górach Sierra Madre. Nôwiksze jezero to Chapala, leże midze krajami Jalisco i Michoacán[5].
Lëdztwò
W 2024 Meksyk mioł 130,739,927 mieszkańców. 62% mieszkańców Meksyku to Metysi, 21% to dzélowo domôce lëdztwò, 7% domôce lëdztwò, zaòstałé 10% to w wikszosci Eùropejczëki[1].
Na spòdlém pòdôwków z 2023 78% lëdztwa je katolëkami, 10% protestantami, 1,5% wëznaje jinsze religije (w tim judaizm, Swiôdkòwie Jehòwë, mormonizm, islam), 8,1% nie praktikùje żódny religiji, a 2,5% praktikùje nieòpisóné religije[7].
Remove ads
Przëpisë
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads