ГУЛАГ

ГУЛаг (Главное управление исправительно-трудовых лагерей, трудовых поселений и мест заключения) — СССР ШĔХК, шалти ĕçсен министерствин, юстици министерствин 1934—1960 çулсенче ĕçпе тӳрлетес лагерĕсен системине (ĔТЛ) ертсе пынă уйрăм пайĕ, СССР политика репресси системин паллă органĕ. Çавăн пекех ГУЛАГ аббревиатурăпа та усă кураççĕ.

Ку терминăн урăх пĕлтерĕшсем пур, Гулаг (рок-группа) пăхăр.

Кун-çулĕ

Мускав-Атăл канала тунă чухне Дмитровлагра хастар ĕçленĕшĕн маларах ирĕке кăларнă çыннăн хыпар хучĕ

‎

ГУЛАГ чурине панă водитель удостоверенийĕ, кăрлач - 1941

Тытăмĕ

Тĕп статья: ОГПУ-НКВД-МВД лагерĕсем

Ӳкерчĕк:ЧисленностьЗаключенныхНКВД1939.png

НКВД лагĕрĕсене хупнăскерсен йышĕ, 1939 çулхи кăрлачăн 1-мĕше тĕлне^[1]

Системăна пинсемлĕ лагерь уйрăмĕпе пункчĕ, 425 колони, çаплах 2.000 ытла ятаркомендатурăллă 53 лагерь кĕнĕ^[2]. Пурĕпе 30.000 ытла хупмалли вырăн шутланнă^[3][4] ГУЛАГ пĕтĕм ĕçлĕх-тӳрлетӳ лагерĕсен (ӖТЛ) системине тытса тăнă. Палăрах хăшпĕр ӖТЛ:

• Акмола Тăван çĕршыва сутнăскерсен арăмĕсен лагерĕ (АЛЖИР)
• Бамлаг
• Берлаг
• Безымянлаг
• Белбалтлаг
• Воркутлаг (Воркута ӖТЛ)
• Вятлаг
• Дальлаг
• Джезказганлаг (Степлаг)
• Джугджурлаг
• Дмитровлаг
• Волголаг
• Дубравлаг
• Инталаг
• Караганда ӖТЛ (Карлаг)
• Кизеллаг
• Котлас ИТЛ
• Краслаг
• Кулойлаг
• Локчимлаг
• Норильсклаг (Нориль ӖТЛ)
• Озерлаг
• Пермь лагерĕсем
• Печорлаг
• Печжелдорлаг
• Прорвлаг
• Свирьлаг
• СВИТЛ
• Севжелдорлаг
• Сиблаг
• Соловки ятарлă тĕллевлĕ лагерĕ (СЛОН)
• Таежлаг
• Устьвымлаг
• Ухтпечлаг
• Ухтижемлаг
• Хабарлаг
• Ягринлаг

Маларах асăннă кашни ӖТЛ шутне темиçе лагерь пункчĕ (тепĕр май хăй лагерĕсем) кĕнĕ. Уйрăмах Колымара ĕçлесе пурăнма йывăр пулнă ^[5].

ГУЛАГ статистики

Ӳкерчĕк:СоставЗаключенныхИТЛ апрель 1940.png

Состав заключённых ӖТЛ (ĕçлĕх-тӳрлетӳ лагерĕсене) хупнăскерсем, айăпланă статьясемпе (1940 ç., ака, 1) ^[6]

Ӳкерчĕк:ЧислоОсужденныхЗаКонтрреволюционныеПреступления.png

Революцие хирĕçлĕ е урăх питĕ хăрушăллă патшалăха хирĕçлĕ киревсĕр ĕç тунăшăн 1921—1953 çулсенче хупнăскерсен йышĕ^[7]

Ӳкерчĕк:КоличествоЗаключенныхНКВД.png

НКВД лагĕресене, колонисемпе тĕрмесене хупнăскерсен йышĕ, 1930 кăрлач, 1—1953 кăрлач, 1^[8]

Хупнăскерсен наци йышĕ

Ӳкерчĕк:НациональныйСоставГУЛАГ1939.png

Хупнăскерсем, наци йышĕпе, 1939 çулхи кăрлачăн 1-мĕшĕ тĕлнелле^[9]

Тĕпчев ĕçĕсене шута илсен^[10], 1939 çулхи кăрлачăн 1-мешĕ тĕлне ГУЛАГ системинчи йыш наци енĕпе çапла курăннă:

• вырăссем — 830 491 (63,05 %)
• украинсем — 181 905 (13,81 %)
• белоруссем — 44 785 (3,40 %)
• тутарсем — 24 894 (1,89 %)
• узбексем — 24 499 (1,86 %)
• еврейсем — 19 758 (1,50 %)
• нимĕçсем — 18 572 (1,41 %)
• казахсем — 17 123 (1,30 %)
• поляксем — 16 860 (1,28 %)
• грузинсем — 11 723 (0,89 %)
• эрменсем — 11 064 (0,84 %)
• туркменсем — 9 352 (0,71 %)
• урăх нацисем — 8,06 % .

Çак тĕпчев ĕçĕнчех кăтартнипе, 1951 çулхи кăрлачăн 1-мĕшĕ телнелле лагерьсемпе колонисенче хупнăскерсен йышĕ пулнă:

• вырăссем — 1 405 511 (805 995/599 516 — 55,59 %)
• украинсем — 506 221 (362 643/143 578 — 20,02 %)
• белоруссем — 96 471 (63 863/32 608 — 3,82 %)
• тутарсем — 56 928 (28 532/28 396 — 2,25 %)
• литвасем — 43 016 (35 773/7 243 — 1,70 %)
• нимĕçсем — 32 269 (21 096/11 173 — 1,28 %)
• узбексем — 30029 (14 137/15 892 — 1,19 %)
• латышсем — 28 520 (21 689/6 831 — 1,13 %)
• эрменсем — 26 764 (12 029/14 735 — 1,06 %)
• казахсем — 25 906 (12 554/13 352 — 1,03 %)
• еврейсем — 25 425 (14 374/11 051 — 1,01 %)
• эстонсем — 24 618 (18 185/6 433 — 0,97 %)
• азербайджансем — 23 704 (6 703/17 001 — 0,94 %)
• грузинсем — 23 583 (6 968/16 615 — 0,93 %)
• поляксем — 23 527 (19 184/4 343 — 0,93 %)
• молдавансем — 22 725 (16 008/6 717 — 0,90 %)
• урăх нацисем — 5 % яхăн.

1980-мĕш çулсем вĕçленичченех ГУЛАГ пирки официаллă статистикăна вăрттăнлатнă пулнă, тĕпчевçĕсем архивпа паллашма пултарайман, çавăнпа та хаклавсене хупнăскерсен е вĕсен çемьин пайташĕсене ыйтса пĕлсе, е математикăллă статистика меслечĕсемпе усă курса майлаштарнă.

Архивсене уçсан, официаллă цифрăсене тупаççĕ, анчах та ГУЛАГ статистики тулли марри, тĕрлĕ уйрăмсенчи хыпарĕсем пĕр-пĕринпе майлашăнманни питĕ пысăк чăрмав кӳрет.

Официаллă хыпарсемпе килĕшӳллĕ, ОГПУ-па НКВД системинчи лагербсенче, тĕрмесенче тата колонисенче 1930-56 çулсенче пĕр харăсах 2,5 млн ытла çын (максимумне 1950-мĕш çулсен пуçламăшĕнче, уголовнăй саккунлăха хытă пăрчăкланине пула çитнĕ^[11] и социальных последствий голода 1946—1947^[12]).

Пĕтĕмпе ГУЛАГ али витĕр иртнĕ ĕмĕрĕн 20-мĕш – 50-мĕш çулĕсенче 10 миллион çын хăйрăнса тухнă^[13]

Ӳкерчĕк:СмертностьВСистемеГУЛАГ.png

ГУЛАГа 1930—1956 çулсенче хупнăскерсен вилĕмлĕхĕ пирки хыпар тĕслĕхĕ.

ГУЛАГа 1930—1956 çулсенче хупнăскерсен вилĕмлĕхĕ пирки хыпар тĕслĕхĕ;

Çулсем	Вилнисен шучĕ	вилнисен %, ят-йышри вăтам шучĕпе танлаштарсан
1930*	7980	4,2
1931*	7283	2,9
1932*	13197	4,8
1933*	67297	15,3
1934*	25187	4,28
1935**	31636	2,75
1936**	24993	2,11
1937**	31056	2,42
1938**	108654	5,35
1939***	44750	3,1
1940	41275	2,72
1941	115484	6,1
1942	352560	24,9
1943	267826	22,4
1944	114481	9,2
1945	81917	5,95
1946	30715	2,2
1947	66830	3,59
1948	50659	2,28
1949	29350	1,21
1950	24511	0,95
1951	22466	0,92
1952	20643	0,84
1953****	9628	0,67
1954	8358	0,69
1955	4842	0,53
1956	3164	0,4
Пурĕпе	1606742
* Только в ИТЛ. ** В ИТЛ и местах заключения (НТК, тюрьмы). *** Далее в ИТЛ и НТК. **** Без ОЛ. (О. Л. — особые лагеря). Справка подготовлена по материалам ОУРЗ ГУЛАГа (ГАРФ. Ф. 9414)

ГУЛАГ ертӳлĕхĕ

Управлени пуçлăхĕсем

• Ф. И. Эйхманс (ака — çĕртме, 1930)
• Л. И. Коган (çĕртме, 9 1932)
• М. Д. Берман (çурла, 16, 1937)^[14]
• И. И. Плинер (чӳк, 16, 1938)^[14]
• Г. В. Филаретов ([нарăс, 8]], 1939)^[14]
• В. В. Чернышов (нарăс, 26, 1941)^[14]
• В. Г. Наседкин (авăн, 2, 1947)
• Г. П. Добрынин (кăрлач, 31, 1951)
• И. И. Долгих (юпа, 5, 1954)
• С. Е. Егоров (ака, 4, 1956)
• П. Н. Бакин (до çу, 6, 1958)
• М. Н. Холодков (çĕртме, 13, 1960)

Экономика

Беломорканалта ĕçлекен чурасем

ГУЛАГ ачисем

Асăнмалăх

• ГУЛаг историн музейĕ

Çав. пекех

• ГУЛАГ архипелаг
• ОГПУ-НКВД-МВД лагерĕсем
• Шарашка
• Сталин репрессисем
• Зэк