Курил утравĕсем

Кури́л утравӗсем́ — Камчатка ҫурутравӗпе Хоккайдо утравӗ хушшинчи утрав, мӑка пӗккипе Охотское тинӗсӗ Лӑпкӑ океанран уйӑрать. Тӑсӑлӑвӗ — 1200 яхӑн ҫм. Пӗтӗмӗшле лаптӑкӗ — 10,5 пин ҫм²^[1][2][3]. Утравсем икӗ параллельлӗ йӗртен тӑраҫҫӗ: Мӑн Курил тата Кӗҫӗн Курил. Вӗсен шутӗнче 30 пысӑк тата темӗн чуль вӗтӗ утрав. Вӑрҫӑ енчен стратегиллӗ тата экономика паллӑхлӑ шутланать^[4].

Утравсен ят-йышӗ

1 км² лаптӑкран пысӑк утравсен ят-йышӗ, ҫурҫӗртен кӑнтӑралла.

Курил ҫӗр пичӗ

Атласов утравӗ

Онекотан

Вӑрӑм чул сӑрчӗ (Ловушки чул сӑрчӗ)

Ячӗ	Лаптӑк, км²	Максималлӑ ҫӳллӗш, м	Анлӑх	Вӑрӑмлӑх
Мӑн Курил йӑранӗ
Ҫурҫӗр ушкӑнӗ
Атласов	150	2339	50°52'	155°34'
Шумшу	388	189	50°45'	156°21'
Парамушир	2053	1816	50°23'	155°41'
Анциферов	7	747	50°12'	154°59'
Маканруши	49	1169	49°46'	154°26'
Онекотан	425	1324	49°27'	154°46'
Харимкотан	68	1157	49°07'	154°32'
Чиринкотан	6	724	48°59'	153°29'
Экарма	30	1170	48°57'	153°57'
Шиашкотан	122	934	48°49'	154°06'
Вăта ушкăн
Райкоке	4,6	551	48°17'	153°15'
Матуа	52	1446	48°05'	153°13'
Расшуа	67	948	47°45'	153°01'
Ушишир утравӗсем	5	388	—	—
Рыпонкича	1,3	121	47°32'	152°50'
Янкича	3,7	388	47°31'	152°49'
Кетой	73	1166	47°20'	152°31'
Симушир	353	1539	46°58'	152°00'
Броутон	7	800	46°43'	150°44'
Хура Тӑвансем утрав	37	749	—	—
Чирпой	21	691	46°30'	150°55'
Брат-Чирпоев	16	749	46°28'	150°50'
Кӑнтӑр ушкӑнӗ
Уруп	1450	1426	45°54'	149°59'
Итуруп	3318,8	1634	45°00'	147°53'
Кунашир	1495,24	1819	44°05'	145°59'
Кӗҫӗн Курил йӑранӗ
Шикотан	264,13	412	43°48'	146°45'
Полонский	11,57	16	43°38'	146°19'
Симӗс	58,72	24	43°30'	146°08'
Танфильева	12,92	15	43°26'	145°55'
Юрий	10,32	44	43°25'	146°04'
Анучин	2,35	33	43°22'	146°00'

Флор, фауна

Баклансем Шумшу утравӗнче. Хыҫалта — Парамушир утравӗ: Дунькин Пуп тӑвӗпе Северо-Курильск хули.

Утравсен кун-ҫулӗ

XVII ӗмӗр

XVIII ӗмӗр

XIX ӗмӗр

Курил утравӗсем 1893 ҫулхи акӑлчан картти ҫинче

XX ӗмӗр

• 1905 ç. вырӑс-япун вӑрҫинче парӑнсан Раҫҫей Сахалинӑн кӑнтӑр пайне Японие панӑ.
• 1945 ҫ. нарӑс уйӑхӗнче Совет Союзӗ Сахалинпа Курил утравӗсене тавӑрас шутпа, АПШ-па Аслӑ Британи шантарнипе, Японие хирӗҫ вӑрҫа кӗме кӑмӑл тунӑ.
• 1946 ҫ. нарӑс, 2. СССР Аслӑ Канашӗн Президиумӑн хутайӗпе Кӑнтӑр Сахалинпа Курил утравӗсене РСФСР шутне кӗртнӗ.
• 1947. Япунсемпе айнсене утравсенчен Японие кӑларса янӑ. 17 000 япунпа паллӑ мар шутлӑ айн инкеке лекнӗ.
• 1952 ҫ. чӳк, 5. Хӑватлӑ цунами Курилӑн мӗнпур ҫыранне ҫапнӑ, чи пысӑк инкекӗ Парамушира ҫитнӗ. Питӗ пысӑк хум Северо-Курильск (малт. Касивабара) хулана пӗтӗмпех шӑлса кайнӑ. Пичетре ҫак катастрофа пирки асӑнма чарнӑ^[5].
• 1956 ҫ., Совет Союзӗпе Япони официаллӑ икӗ патшалӑха вӑрҫӑран уйӑракан тата Японие Хабомаипе Шикотана паракан Пӗрлӗхлӗ килӗшӳ тӑваҫҫӗ. Ҫапах та, килӗшӳ ҫине алӑ пусайман: эхер те Итуруппа Кунаширшӑн кӗрешме пӑрахсан АПШ Японие Окинава утравне тавӑрса памастӑп тесе хӑратнӑ^[6].

Пӑхӑнуллӑх тавлашӑвӗ

Тĕп статья: Кӑнтӑр Курил утравӗсен пӑхӑнуллӑхӗн тавлашӑвӗ

Халӑх йышӗ

Курил утравӗсенче халӑх пур ҫӗрте те пурӑнмасть. Пӗрмаях Парамушир, Итуруп, Кунашир тата Шикотан утравӗсенче йӑва ҫавӑрнӑ. 2010 ҫулӑн пуҫламӑшӗнче 19 пурӑнан вырӑн: икӗ хула (Северо-Курильск, Курильск), хула евӗр паҫҫулкӑ (Южно-Курильск) тата 16 ял пулнӑ.

Экономика

Ҫавӑн пекех пӑхӑр

• Раҫҫей-япун хутшӑнӑвӗсем