Мадагаскар Республики

Мадагаскар Республики ( Шаблон:Lang-mg, фр. République de Madagascar) - Инди океанĕн хĕвеланăç пайĕнчи Мадагаскар утравĕнче, Африкăн хĕвелтухăç çыранĕ патĕнче вырнаçнă патшалăх. Африкăри тинĕс патне тухакан çĕршыв.

Repoblikan'i Madagasikara République de Madagascar Мадагаскар республики
Мадагаскар ялавĕ Мадагаскар гербĕ
Патшалăх чĕлхисем	малагаси тата франци чĕлхи
Тĕп хула	Антананариву
Чи пысăк хула	Антананариву
Президент тата Премьер министр	Андри Радзуэлина Омер Беризики
Лаптăкĕ  - Пĕтĕмпе	45 вырăнта  587 041 км2
Халăх йышĕ  - Пĕтĕмпе(2008)  - Йышлăхĕ	48 вырăнта 20 042 552 33/км²
Валюта ячĕ	ариари (MGA
Вăхăт тăрăхĕ	ГВ +3 пуçласа +3 таран
Патшалăх гимнĕ	Мадагаскар патшалăхĕн гимнĕ
Тетел доменĕ	[[.mg]]
Тел. префиксĕ	261

Географи

Тĕп статья: Мадагаскар географийĕ

Утрав спутник çинчен

Изало наци паркĕ

Мадагаскар утравĕ Кăнтăр Африкăн хĕвелтухăç çыранĕпе юнашар вырнаçнă. Чи çÿллĕ вырăн - Марумукутру (2876 м) сÿннĕ вулкан. Утрав тăршшĕ 1600 çх, сарлакăш - 600 çх ытла. Утравăн варринчи пайне çуллĕ тулă Анджафи йышăнать. Вăл хăвеланăç еннелле сĕвек, хĕвелтухăç еннелле чăнкă çырсемпе анать.

Юханшывсемке кӳлĕсем

Бецибука юханшыв вăрри.

Инди океанне юхса кĕрекен юханшывсем кĕске, чуллă, гидроресурссемпе пуян, çулталăкĕпех нумай шывлă. Хĕвелтухăç юханшывĕсем: Мананара, Мангуру, Манингури, Бемариву, Ивундру тата Манандзари. Анăçалла юхакан шывсем вăрăмрах, вĕсен шыв хăвăртлăхĕ пĕчĕкрех. Хĕвеланăç юханшывĕсем: Самбирану, Махаджамба, Бецибука, Маниа, Çурçĕр тата Кăнтăр Махавави, Мангуки, Унилахи, Икупа тата Мандраре. Мадагаскарта виçĕ пысăк кӳлĕ пур: Алаутра (900 км²), Кинкуни (100 км²) тата Ихутри (96-112 км²). Алаутра кӳллинчен Манингури юханшывĕ пуçланать.

Флорăпа фауна

Кушак лемурĕ.

Биологсем хушшинче Мадагаскар эндемик биологи тĕсĕсем нумай пулнипе палăрса тăрать. Сăмахран утраври сĕтпе тӑрантаракан чӗрчунсен чи пысӑкки — фосса (лат. Cryptoprocta ferox), сăнран пăхсан вӑл кушак йышшисене евӗрлӗ, çавна май ăна малтан вӑл йыша кĕртнӗ пулнӑ. Анчах чи çывăх чĕрчун - мангуст. Ун нĕселĕсем араслан пекех пысăк пулнине палăртнă. Хальхи вăхăтра утравра пурăнакан тискер кайăксем 20-30 миллион çул каялла Мадагаскар проливĕ урлă каçнă пĕр нĕселтен пулнине çирĕплетнĕ ^[1].

Пантера хамелеонĕ (Furcifer pardalis), мадагаскар эндемикĕ.

Мадагаскар утравне çынсем килсен кунти чĕрчунсен, уйрăмăнах илсен пысăк чĕрчунсен нумай пайне пĕтернĕ. Мадагаскара тĕрлĕ йышши çĕр çинчи чĕрчунсем пилĕк хут колонизациленĕ. Колонистчен хушшинче çаксене уйăрма пулать: тенрексем, лемурсем, мадагаскар тискер кайăкĕсем, мулкач тутиллĕ арлансем тата халь вилнĕ пăрăхлăшăл. Утравра çара çерçисем нумай, тахçан бегемот йышшисем пурăннă.

Ӳсентăрансен 8 килйышĕ утравра эндемиксем шутланаççĕ:астеропейные (лат. Asteropeiaceae), дидимелесоцветные (лат. Didymelaceae), дидиереевые (лат. Didiereaceae), Kaliphoraceae, Melanophyllaceae, физеновые (лат. Physenaceae), сарколеновые (лат. Sarcolaenaceae) тата сферосепаловые (лат. Sphaerosepalaceae).

Административла пайлану

Провинцисем

МАдагаска провинцийĕсем

Мадагаскар провинцийĕсем:

№	Провинци	Тĕпĕ	Лаптăк км²	Лаптăк %	Халăх йышĕ	Халăх йышĕ %
1	Антананариву	Антананариву	58 283	9,9 %	4 580 788	29,2 %
2	Анциранана	Анциранана	43 046	7,4 %	1 188 425	7,6 %
3	Фианаранцуа	Фианаранцуа	102 373	17,6 %	3 366 291	21,5 %
4	Махадзанга	Махадзанга	150 023	25,5 %	1 733 917	11,0 %
5	Туамасина	Туамасина	71 911	12,2 %	2 593 063	16,5 %
6	Тулиара	Тулиара	161 405	27,4 %	2 229 550	14,2 %

Çĕршыв 6 автономла провинципе (Шаблон:Lang-mg) 22 региона пайланать. Провинцисем çине 1946-мĕш çулта Франци инициативипе пайланă, начах малтан 5 провинчи çеç пулнă. Анциранана 50-мĕш çулсенче анчах автономи илнĕ. 2007-мĕш çулта провинцисене пĕтерес тесе ăнăçлă референдум ирттернĕ, çапла май малалла çĕршыв регионсем çине пайланать.

Регионсем

Мадагаскар регионĕсен списокĕ:

№	Ячĕ	Тĕп хули	Халăх йышĕ	Лаптăк км²
1	Диана	Анциранана	485 800	19 266
2	Сава	Самбава	805 300	25 518
3	Итаси	Миаринариву	643 000	6993
4	Аналаманга	Антананариву	2 811 500	16 911
5	Вакинанкаратра	Анцирабе	1 589 800	16 599
6	Бунгулава	Цируанумандиди	326 600	16 688
7	Суфия	Анцухихи	940 800	50 100
8	Буени	Махадзанга	543 200	31 046
9	Бецибука	Маэватанана	236 500	30 025
10	Мелаки	Маинтирану	175 500	38 852
11	Алаутра-Мангуру	Амбатундразака	877 700	31 948
12	Ацинанана	Туамасина	1 117 100	21 934
13	Аналанджируфу	Фенуариву	860 800	21 930
14	Амурун’и Маниа	Амбуситра	693 200	16 141
15	Верхняя Мациатра	Фианаранцуа	1 128 900	21 080
16	Ватувави-Фитувинани	Манакара	1 097 700	19 605
17	Ациму-Ацинанана	Фарафангана	621 200	18 863
18	Ихурумбе	Ихуси	189 200	26 391
19	Менабе	Мурундава	390 800	46 121
20	Ациму-Андрефана	Тулиара	1 018 500	66 236
21	Андруи	Амбувумбе-Андруи	476 600	19 317
22	Ануси	Таулантару	544 200	25 731

Халăхĕ

2010-мĕш çулта 21,3 млн çын пурăнать. Çулталăка халăх йышĕ 3 % ÿсет (тĕнчере 12-мĕш вырăн). Пĕр хĕрарăм пуçне — 5,1 ача çурăлать (тĕнчере 20-мĕш вырăн).

Вăтам пурнăç тăрршĕ — 61 çул арçынсен, 65 çул хĕрарăмсен.

Хулара пурăнакансен шайĕ — 29 %.