Нухайсем

Нухайсем (тăван ячĕ ногъай) — Çурçĕр Кавказри тĕрĕк чĕлхиллĕ халăх^[12].

Нухайсем
Хальхи вырнаçăвĕ тата йышĕ
Пурӗ: 130 000 яхăн (хаклав) Раҫҫей Федерацийӗ Раҫҫей Федерацийӗ:  103 660 (2010 ç. халăха çырни)[1][2] Дагестан Дагестан: 40 407 (2010)[3] Нухай районĕ: 19 556 (2010 ç. халăха çырни)[4] Бабаюрт районĕ: 7553 (2010 ç. халăха çырни)[4] Махачкала: 6330 (2010 ç. халăха çырни)[4] Кизляр районĕ: 3220 (2010 ç. халăха çырни)[4] Тарум районĕ: 2689 (2010 ç. халăха çырни)[4] Кизляр: 577 (2010 ç. халăха çырни)[4] Ставрополь Ен Ставрополь Ен: 22 006 (2010)[3] Нефтекумск районĕ: 13 110 (2010 ç. халăха çырни)[5] Минераллă Шыв районĕ 2929 (2002 ç. халăха çырни) Çеçенхир районĕ 1567 (2002 ç. халăха çырни) Нефтекумск: 949 (2010 ç. халăха çырни) Карачай-Черкеси Карачай-Черкеси: 15 654 (2010)[3] Нухай районĕ: 11 851 (2010 ç. халăха çырни)[6] Черкесск: 1872 (2010 ç. халăха çырни)[6] Аçтăрхан облаçĕ Аçтăрхан облаçĕ: 7589 (2010)[3] Хантă-Манси автономи тăрăхĕ Хантă-Манси автономи тăрăхĕ: 5323 (2010)[3] Чечня Чечня: 3444 (2010)[3] Шелково районĕ: 3504 (2002 ç. халăха çырни)[7] Ямал-Ненец автономи тăрăхĕ Ямал-Ненец автономи тăрăхĕ: 3479 (2010)[3] Румыни Румыни: 10 700[8] Пăлхари Пăлхари: 500 Казахстан Казахстан: 425 Украина Украина: 385 (2001 ç. халăха çырни)[9] Ӳспекстан Ӳспекстан: 200
Археологи культури	«Евразин çеçенхир тăрăхĕнче» выльăха ĕрчетекен культурăсем
Чĕлхе	нухай
Тĕн	ислам суннит тĕллĕ Дагестан тата Чечня республикисем: Караногайлар (Караногайсем) Таркушылар (Таркинсем) Яксайшылар (Яксаевсем) Костекшилер (Костековсем) Сулакшылар (Сулаксем) Карачай-Черкес республики тата Ставрополь Енĕн Кочубей районĕ: Къобаншылар (Кубаньрисем) Аçтăрхан облаçĕ: Эдил-шидер (Атăлсем) е Аштарханшылар (Аçтăрхансем): Карагашсем Кундровсем Юртсем Ставрополь Енĕн Нефтекумск тата Çеçенхир районĕсем: Ашыкулакшылар (Ачикулаксем): Ембойлуксем Етишкульсем Етисансем Ставрополь Енĕн Минераллă Шыв районĕ: Куьми е Бештавшылар (Кумскрисем е Пятигорскрисем)
Расă тĕсĕ	европеоид тата кăнтăрçĕпĕр[10]
Кĕрет	Алтай çемьи Тĕрĕк турачĕ Кăпчак группи Нухай кĕçĕн группи

XVI ĕмĕрĕн вĕçĕнче Нухай Уртин территорийĕ

Учебный атлас «Die Mongolischen Reiche ums Jahr 1300», составитель И. Г. Дройзен^[11]

Тĕрĕк чĕлхисен кăпчак ушкăнне (кăпчак-нухай кĕçĕн ушкăнĕ) кĕрекен нухай чĕлхипе калаçаççĕ. Литература чĕлхине каранухай диалекчĕн тата нухай пуплевĕн никĕсĕпе хатĕрленĕ. Çырулăхне XVIII ĕмĕртен пуçласа 1928 çулчен арап графикĕпе тытса пынă, 1928—1938 çç. — латин графикипе. 1938 çултанпа кириллицăпа усă кураççĕ.

Халăх йышĕ

Пĕтĕмпе 95 пин çын пурăнать:

• Дагестанра: 38,2 пин ( Ногай районĕ - 82 % );
• Ставрополь енре: 20,6 пин;
• Карачай-Черкессире: 14,9 пин;
• Астрахань облаçра : 7.4 пин (Красноярски районĕ,Харабалински районĕ,Володарски районĕ.
• Чечняра : 3,6 пин.

Чĕлхе

Тĕн

Паллă нухайсем

Нухай пĕрлешĕвĕсем

• "Бирлик" Дагестанри нухай организаци ( Дагестанская региональная общественная организация "Бирлик" ).

Литература

• Нагаи // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб.: 1890—1907.
• Шаблон:Словарь Ушакова
• Ярлыкапов, Ахмет А. Ислам у степных ногайцев. — {{{1}}} м: Инст. этнологии и антропологии, 2008.
• Ногайцы // Народы России. Атлас культур и религий. — М.: Дизайн. Информация. Картография, 2010. — ISBN 978-5-287-00718-8
• Этноатлас Красноярского края / Совет администрации Красноярского края. Управление общественных связей ; гл. ред. Р. Г. Рафиков ; редкол.: В. П. Кривоногов, Р. Д. Цокаев. — 2-е изд., перераб. и доп. — Красноярск: Платина (PLATINA), 2008. — ISBN 978-5-98624-092-3 Архиври копи, 29 Чӳк уйӑхӗн 2014 Wayback Machine çинче
• Народы России: живописный альбом, Санкт-Петербург, типография Товарищества «Общественная Польза», 3 декабря 1877, ст. 374
• Гизер С. Н. Жилые дома причерноморских ногайцев в записках путешественников // Записки історичного факультету Одеського державного університету ім. І.І. Мечникова. — Одеса, 1999. — Вип. 10. — С. 102—107.