Онгудай аймакӗ

Онгудай аймакӗ (Онгудай районӗ, алт. Оҥдой аймак, выр. Онгудайский район) - Алтай Республикин (РФ) администрациллӗ-территориллӗ виҫи, муниципаллӑ йӗркеленӗвӗ (муниципаллӑ районӗ). Администраци центрӗ Онгудай салинче вырнаҫнӑ.

Онгудай аймакӗ (алт. Оҥдой аймак)
Герб Ялав
Патшалăх	РФ
Статус	муниципаллă район
Кĕрет	Алтай Республики
Администраци центрĕ	Онгудай
Официаллă чĕлхе	алтайла, вырӑсла
Пурăнан халăх (2021)	14 051 (6,67 % %, 4-мĕш вырăн)
Йышлăх	0,02 çын/çм²
Лаптăк	11 695,96 çм² (4-мĕш вырăн)
Вăхăт тăрăхĕ	MSK+4 (UTS+7)
Телефон кочĕ	+7 38845
Почтă индексĕсем	6494ХХ
Сайчĕ

Географи

Онгудай аймакӗ. Бархатовӑран Теректи хырҫине курӑм

Онгудай аймакӗн лаптӑкӗ 11 744 ҫм², вӑл Алтай Республикин варринче, ту-анлӑн зонинче вырнаҫнӑ. Аймак территоринчи 140 кӳлӗ пур, вӗсенчен чи пысӑк - Теньга кӳлли.

Онгудай аймакӗнче Шурӑ Бом акшар тӑвӗ пур, ун ӑшӗнче хӑвӑлсем пур, вӗсенчен чи паллӑ Аслӑ Шурӑ Бом хӑвӑлӗ.

Халӑх

Халăх йышĕ
1897[1]	1916[1]	1920[1]	1926[1]	1933[1]	1939[1]	1959[2]
5135	↗6505	↗8038	↗10 901	↗11 839	↗16 056	↘13 815
1970[1]	1979[1]	1989[1]	2002[3]	2003[4]	2004[4]	2005[5]
↗15 340	↘15 053	↗16 308	↘15 642	↗15 710	↗15 776	↘15 700
2006[5]	2007[5]	2008[6]	2009[7]	2010[8]	2011[6]	2012[9]
↘15 500	→15 500	↘15 415	↘15 352	↘15 046	↘14 678	→14 678
2013[10]	2014[11]	2015[12]	2016[13]	2017[14]	2018[15]	2019[16]
↘14 513	↘14 505	↘14 442	↘14 339	↘14 328	↘14 312	↘14 234
2020[17]	2021[18]
↘14 142	↘14 131

2021 ҫулхи Пӗтӗм Раҫҫей халӑх ҫырӑвӗпе^[19]:

Халӑх	Йыш, ҫын	Пур халӑх йышӗнчен пай, %
алтайсем	11 107	79,95 %
вырӑссем	2 501	17,8 %
ыттисем	443	3,15 %
пӗтӗмпех	14 051	100,00 %

РФ Экономика Аталанӑвӗн Министрлӗхӗн мӗнле халӑх ӳкессине малтанах ҫырса панипе^[20]:

• 2024 — 13,74 пин ҫын.
• 2035 — 12,58 пин ҫын.

Муниципаллӑ-территориллӗ тытӑм

Аймакра 10 ял тӑрӑхӗнче кӗрекен 30 пурӑнан вырӑн пур^[21].

Онгудай аймакĕн ял тӑрӑхӗсем[21]
№	Ял тӑрӑхӗ	Администрациллĕ центр	Пурăнан вырăнсен йышӗ	Халăх йышĕ[22]	Лаптăк, ҫм2[23]
1	Ело ял тӑрӑхӗ	Ело	3	▲1166	997
2	Иня ял тӑрӑхӗ	Иня	7	▼1443	2993
3	Каракол ял тӑрӑхӗ	Каркол	3	▼931	352
4	Кулада ял тӑрӑхӗ	Кулада	2	▲798	520
5	Купчегень ял тӑрӑхӗ	Купчегень	2	▼657	3466
6	Анатри Талда ял тӑрӑхӗ	Анатри Талда	1	▲539	297
7	Онгудай ял тӑрӑхӗ	Онгудай	5	▲5786	135
8	Теньга ял тӑрӑхӗ	Теньга	7	▼1541	815
9	Хабаровка ял тӑрӑхӗ	Хабаровка	2	▲548	613
10	Шашикман ял тӑрӑхӗ	Шашикман	2	▼642	1508

Экономика

Вӑрман хатӗрлевӗ, йывӑҫ ӗҫлени, ӑшлӑ выльӑх ӗрчетни, пант (мӑйрака) марал ӗрчетни, качака ӗрчетни, сурӑх ӗрчентни, ут ӗрчетни, пахча ӗҫлени.

Хаҫат

Онгудай аймакӗн хаҫачӗ (атлай тата вырӑс чӗлхиллӗ) - "Ажуда" ятлӑ, вӑл 1991 ҫулхи кӑрлачӑн 15 йӗркеленӗ^[24][25].

Паллӑ вырӑн

• Аймак территориӗнчи VIII—III пирӗн эрӑчченхи нумай скиф тапхӑрӗн курганӗсемпе хысак ҫинчи ӳкерчӗкӗсем пур.
• Кара-Бом чарӑнӑвӗ (авалхи куҫан ҫынсен пурӑннӑ вырӑн) пур^[26][27].
• Кӗҫӗн Яломан хӑвӑлӗ^[28].
• Усть-Каракол чарӑнӑвӗ^[29].
• Башадар курганӗсем.
• Сары-Бел авалхи масарӗ^[30].

Ҫакӑн пек пӑхӑр

• Алтай Республикин администрациллӗ-территориллӗ пайланӑвӗ