Саамсем

Саа́мсем (саа́ми, лопари́^[7], лапла́ндсем; тăван ячĕ — кильд. са̄мь, саам. sámit, sampelaš; финн. Saamelaiset, Шаблон:Lang-nn, шв. Samer) — сахал йышлă финн-укăр халăхĕ; Çурçĕр Европăри вырăнти халăх. Скандинавсем вĕсене lappar е lapper, вырăссем — «лопари» (лопарьсем), «лоплянсем» е «лопь» тенĕ^[8].

Саамсем
Тăван ячĕ	кильд. са̄мь, саам. sámit, sápmelaš
Хальхи вырнаçăвĕ тата йышĕ
Пурӗ: 60 пин - 80 пин Норвеги Норвеги : 37 760 (2007)[1] Швеци Швеци : 20 000[2] Финлянди Финлянди : 5800 (2008)[3] РФ : 1771 (2010)[4] Мурманск облаçĕ Мурманск облаçĕ: 1599 (2010)[5] Украина : 136 (2001)[6]
Чĕлхе	саам (9 хальхи чĕлхе), швед, норвег, финн, вырăс
Тĕн	Лютеранлăх, лестадианлăх, православи, шаманизм
Расă тĕсĕ	европеоидсем (Лапоноид тĕсĕ)

саамсен ялавĕ

Алфавит

Саам букварĕнчен илнĕ страница. СССР, 1933 çул.

Тĕп статья: Саам çырулăхĕ

Пĕрремĕш саам алфавитне латиница никĕсĕпе (хăçан?) тунă. 1920-мĕш çулсен вĕçĕнче саамсен çыруне тăвас тесе хăтланнă. 1931 çулта латин никĕсĕпе çурçĕрти халăхсем валли унифициленĕ алфавитасем туса хатĕрленĕң. 1933 тата 1934 çулсенче ăна çĕнетнĕ. 1934 çулта тунă алфавит:

Aa, Bʙ, Cc, Çç, Ꞓꞓ, Dd, D̦d̦, Ʒʒ, Зз, Ee, Əə, Ff, Gg, Ģģ, Hh, Ii, Ьь, Jj, Kk, K̦k̦, Ll, L̦l̦, Mm, M̦m̦, Nn, N̦n̦, Ŋŋ, Oo, Pp, Rr, R̦r̦, Ss, Șș, Ꞩꞩ, Tt, Țț, Uu, Vv, V̦v̦, Zz, Z̦z̦, Ƶƶ.

Кириллица çинче никĕсленĕ алфавита 1937 çулта йышăннă. Унта вырăс алфатинчи сас паллисем, Щ щ тата Нг нг диграфсăр пуçне, пулнă. Букварь кăларнă, çакăн хыççăн саам чĕлхипе кĕнеке пичетлесси Совет Союзĕнче пăчланать.

1970-мĕш сулсенче саам çырулăхне чĕрĕлтерес ĕçе тепре пуçланă. 1982 çулта каллех хатĕрленĕ çĕнĕ алфавита йышăннă:

А а Ӓ ӓ Б б В в Г г Д д Е е Ё ё Ж ж З з Һ һ

/a/ /*a/ /b/ /v/ /g/ /d/ /je/ /jo/ /ʒ/ /z/ /ʰ/

И и Й й Ҋ ҋ Ј ј К к Л л Ӆ ӆ М м Ӎ ӎ Н н Ӊ ӊ

/i/ /j/ // /ç/ /k/ /l/ /ɬ/ /m/ /m̥/ /n/ /n̥/

Ӈ ӈ О о П п Р р Ҏ ҏ С с Т т У у Ф ф Х х Ц ц

/ŋ/ /o/ /p/ /r/ /r̥/ /s/ /t/ /u/ /f/ /x/ /ʦ/

Ч ч Ш ш Щ щ Ъ ъ Ыы Ь ь Ҍ ҍ Э э Ӭ ӭ Ю ю Я я

/ʧ/ /ʃ/ /ʃj/ // /ɨ/ /j/ * /e/ /*e/ /ju/ /ja/

Литература

вырăсла

• «Германия» Тацита, глава 46
• Саамы // Народы России. Атлас культур и религий. — М.: Дизайн. Информация. Картография, 2010. — ISBN 978-5-287-00718-8
• Народы России: живописный альбом, Санкт-Петербург, типография Товарищества «Общественная Польза», 3 декабря 1877, ст. 457
• Прибалтийско-финские народы России / Отв. ред. Е. И. Клементьев, Н. В. Шлыгина. — Мускав: Наука, 2003. — (Народы и культуры). — ISBN 5-02-008715-7
• Языки и культура кольских саами / Глав. ред. И. Б. Циркунов // Наука и бизнес на Мурмане: журнал. — № 2 (69), 2010. — Мурманск: Мурманское областное книжное издательство.

---