Сири

Сири (арап. سورية‎‎), официаллӑ ячӗ Сири Арап Республики (арап. الجمهورية العربية السورية‎‎), — Ҫывӑх Тухӑҫри патшалӑх. Тӗп хули — Дамаск.

Тавралӑхӗ

Сири кӑнтӑр-анӑҫра Ливанпа, Израильпе, кӑнтӑрта Иорданипе, тухӑҫра Иракпа тата ҫурҫӗрте Турципе чикӗленет. Анӑҫ енче — Вӑтаҫӗр тинӗсӗ Сири ҫыранӗсене хумӗсемпе ҫапать.

Кун-ҫулӗ

Авалхи Сири

Ислам самани

Франци мандачӗ

Хальхи самана

Сирири пурăнан халăх

Тĕп статья: Сирири пурăнан халăх

Сирири демографи. Вертикаллĕ тĕнĕлĕпе — пурăнан халăх, пин çын. Горизонталлипе — çул.

Пурăнан халăх йышлăхĕ

Сирири пурăнан халăх çул ӳсĕм-арлăх пирамиди, 2020 çул.

Пĕрлешĕннĕ Нацисен Орнанизацийĕ пурăнан халăх облаçĕңчи панисемпе, Сирире пурăнан пĕтĕм халăх йышĕ 2011 çулта 20,8 млн çын пулнă, çав шутра 10,5 млн арçын тата 10,3 млн хĕрарам; хулара пурăнан халăх пайĕ — 56 %, 2010—2015 çулсенче халăх йышĕ ӳссе пынă темпĕ — 1,7 %, пурнăç вăрăммăшĕн кĕтĕмĕ 74 çул (арçынсемшĕн) тата 78 çул (хĕрарăмсемшĕн)^[1].

Халăх ытларахăшĕ Вăтаçĕр тинĕсĕн хĕрринче тата Евфрат çыранĕсенче вырнаçнă. Пурăнан халăх йышлăхĕ — 103 çын/км². Сирире 6 çултан 11 çула çити тӳлевсĕр пĕлӳ параççĕ, ăна пурин те илмелле. Шкулта 12 çул вĕренĕвĕнче 6 çул пуçламăш шкул, виçĕ çул пĕтĕмĕшле пĕлӳ лесси тата тепĕр виçĕ çул университета вĕренме кĕмешкĕн ятарлă хатĕрленесси. Сири гражданĕсен 15 çултан аслăраххисем хушшинче хута пĕлни арçынсен 86 %, хĕрарăмсен 73,6 % шутланать.

Шĕкĕр хуласем

Сири хулисем
	Ячĕ		Пурăнан халăх		Мухафаза
	Вырăсли	Арабли	Çырав: 1981	Çырав: 2006
1.	Алеппо	حلب	985 413	2 132 100	Халеб (Алеппо)
2.	Дамаск	دمشق	1 112 214	1 580 909	Дамаск
3.	Хомс	حمص	346 871	798 781	Хомс
4.	Хама	حماه	177 208	477 812	Хама
5.	Латакия	اللاذقية	196 791	347 026	Латакия
6.	Дейр-эз-Зор	دير الزور	92 091	252 588	Дейр-эз-Зор
7.	Ракка	الرقة	87 138	182 394	Ракка
8.	Эль-Баб	الباب	30 008	137 565	Халеб (Алеппо)
9.	Идлиб	إدلب	51 682	135 619	Идлиб
10.	Дума	دوما	51 337	114 761	Риф Дамаск

Этнос йышĕ

Сирири пурăнан халăхăн этнос-тĕн йышĕн картти 1976 çул тĕлне.

Сири арабĕсем (çав шутра 400 пине яхăн палестинăри таракансем) çĕршывра пурăнакан 80 % яхăн шутланать^[2][3].

Тĕн йышĕпе

Алеппăри Аслă мечете пуççапни.

Çак категорин тĕп статьи çук — Сирии тĕн. Ăна çырса Эсир проекта пулăшма пултаратăр.

Çак категорин тĕп статьи çук — Сирири христианлăх. Ăна çырса Эсир проекта пулăшма пултаратăр.

Çак категорин тĕп статьи çук — Сирири католицизм. Ăна çырса Эсир проекта пулăшма пултаратăр.

Çак категорин тĕп статьи çук — Сирири протестантизм. Ăна çырса Эсир проекта пулăшма пултаратăр.

Çак категорин тĕп статьи çук — Сирири ислам. Ăна çырса Эсир проекта пулăшма пултаратăр.

Сирири тĕне тытвссипе чи йышли ислам пулать; 2010 çулта мăсăльмансем çĕршыври 93 % халăхĕ шутланаççĕ^[4]. Мăсăльмансен чылайрахăшĕ — суннитсем (74 %^[5]), ытларах Ханафит мазхабĕ йăлипе. Çĕршывра çаплах исламăн шиит тĕлĕшĕпе пурăнакан çын нумай (13 %^[5]), вĕсем алавитсем, исмаилитсем тата вуниккĕллĕ шиитсем. Сири 3 % яхăн халăх — друзсем^[6], вĕсен тĕнри вырăнне классификацилеме йывăр.

Алеппăри сăв. Илия Маронит чиркĕвĕ

Христиансен йышĕ 2010 çул тĕлне халăхăн 5 % — 6 % тесе хакланă^[7][8]. XX ĕмĕр тăршшипех христиансен пайĕ пĕрмаях сахалланса пынă — ĕмĕр пуçламăшĕнче 16 %, 2000 çулта — 7,8 %^[9]. Католиксен йышне 2010 çулта 430 пин çын тесе хакланă^[10]. Вĕсенчен чылайрахăшĕ — тухăç католицин пиллĕк чиркĕвĕнчисем (мелькитсем, сиро-католиксем, маронитсем, эрмен-католиксем тата халдо-католиксем). Православсен шутне Антиохи православи чиркĕвĕ (260 пин çын, 2010 çул кĕрет^[11]).

Çĕршывра авалхи тухăç чиркĕвĕсене çӳрекенсем — Сирири православи чиркĕвĕ (195 пин^[11]), Эрмен апостол чиркĕвĕ (150 пин^[11]) тата Тухăçри Ассири чиркĕвĕ (70 пин^[11]) — çӳрекенсем те сахал мар. Протестантсен çурри тенĕ пекех (40 пин^[10]) реформатсем шутланаççĕ, ыттисем — англикан, перфекционизм, баптизм тата пятидесятнических общинисен ĕненекенĕсем.

2011 çулта Сирири езидсен ушкăнĕнче 80 пин çын пулнă^[5]. Кунчен асăннисемсĕр пуçне, çĕршывра бахайсемпе сăртăшсем та пур.

Чĕлхисем

Патшалăх, çаплах чи саралнă чĕлхи — араб.

Культура

Тĕп статья: Сирири культура

Пĕлӳ илни

МИХ

Спорт

Тĕп статья: Сирири спорт

Литература

• Bryce T. R. Ancient Syria: A Three Thousand Year History. — N. Y.: Oxford University Press, 2014. — 379 p. — ISBN 9780199646678

• Барабанов М. С. и др. Сирийский рубеж / под ред. М. Ю. Шеповаленко. — Москва: Центр анализа стратегий и технологий, 2016.
• Глушкова О. В., Гелашвили Е. Н., Анджила К. Современные особенности системы здравоохранения Сирии // Молодежный инновационный вестник. — 2021. — Т. 10. — № 52.
• Зиядех М., Фомина Н. Н. Здравоохранение Сирии: прошлое и настоящее. — 2019. — Т. 8. — № 1.
• Хитти Филип Хури История Сирии. Древнейшее государство в сердце Ближнего Востока. — Центрполиграф, 2022. — 2000 экз. — ISBN 978-5-9524-5661-7
• Шкваря Л. В. Экономическое значение внешней торговли Сирии и классификация влияющих на неё факторов // Теоретическая экономика. — 2024. — № 10.
• Bryce T. R. Ancient Syria: A Three Thousand Year History. — N. Y.: Oxford University Press, 2014. — 379 p. — ISBN 9780199646678
• Collelo, Thomas Syria: a country study. — Washington, DC: GPO for the Library of Congress, 1988.
• James A. Paul Human rights in Syria. — Human Rights Watch, 1990. — ISBN 9780929692692