Cell (bioleg)

Uned sylfaenol pob organeb fyw yw cell. Y gell yw'r uned fiolegol leiaf sy'n gallu dyblygu'n annibynnol, drwy broses cellraniad. Bioleg cell yw'r gangen o'r gwyddorau bywyd sy'n astudio celloedd. Mae rhai nodweddion cyffredin i bob cell, a nifer o gelloedd arbennig yn dangos nodweddion ychwanegol. Mae i bob cell cytoplasm y tu mewn i gellbilen, sy'n cynnwys biomoleciwlau megis proteinau ac asidau niwclëig.^[1] Y gellbilen sy'n amddiffyn y gell ac yn gweithredu fel hidlydd o'i hamgylch, gan adael sylweddau i ddianc o'r gell neu ddod i mewn iddi trwy broses o drylediad neu osmosis. Cludir sylweddau hanfodol ar draws y gellbilen trwy gludiant actif, sef proses sy'n defnyddio ynni i symud sylwedd yn erbyn y graddiant crynodiad. Mae i bob cell hefyd DNA sy'n cynnwys ei wybodaeth genetig. Yn ogystal â chellraniad, mae tasgau cyffredin sylfaenol y gell yn cynnwys metabolaeth, sy'n newid defnydd newydd i ynni ac yn gwaredu defnydd gwastraff, a synthesis protinau trwy drawsgrifio DNA i mRNA ac mRNA i brotinau.

Cell

Enghraifft o:	dosbarth o strwythurau anatomegol, math o gell
Math	cydadran neu elfen fiolegol, strwythur anatomegol
Rhan o	strwythur amlgellog, group of cells, meinwe
Yn cynnwys	cydran cellog
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Celloedd ym mlaenwreiddyn y nionyn.

Dosbarthir organebau yn fodau ungellog ac amlgellog. Organebau ungellog procaryotig megis bacteria oedd y ffurf gyntaf ar fywyd ar y Ddaear. Mae planhigion, anifeiliaid, ffyngau, protosoaid, llwydni llysnafeddog, ac algâu i gyd yn ewcaryotau. Gall ewcaryot fod yn ungellog neu'n amlgellog, ond y peth sy'n ei hynodi yw'r cnewyllyn. Amrywia'r nifer o gelloedd o un rywogaeth i'r llall, er enghraifft mwy na 10 triliwn (10¹²) sydd gan y corff dynol.^[2] Mae angen microsgop i weld y mwyafrif o gelloedd planhigion ac anifeiliaid, sy'n mesur rhwng 1 a 100 micrometr.^[3]

Adeiledd cell

Diagram syml o gell anifail:

1. Cytoplasm
2. Cnewyllyn
3. Cellbilen
4. Mitocondrion

Diagram syml o gell planhigyn:

1. Cytoplasm
2. Cnewyllyn
3. Cellbilen
4. Mitocondrion
5. Cellfur
6. Gwagolyn
7. Cloroplast

Diagram syml o gell burum (ffwng):

1. Cytoplasm
2. Cnewyllyn
3. Cellbilen
4. Mitocondrion
5. Cellfur
6. Gwagolyn

Mae celloedd anifeiliaid a chellau blanhigion dipyn yn wahanol, ond dyma'r prif organynnau:

• Celloedd anifeiliaid a phlanhigion
  • Y cellbilen o gwmpas y gell sy'n cadw'r cyfan wrth ei gilydd
  • Y cnewyllyn mae'n cynnwys y cromosomau gyda'r DNA
  • Y cytoplasm o gwmpas y cnewyllyn ac i mewn y pilen
  • Y gwagolyn cell llawn hylif
  • Y mitocondria sy'n cynhyrchu ynni
  • Y ribosom sy'n trawsgrifio mRNA
• Celloedd Planhegion
  • Y cloroplast sy'n cynnwys y cloroffyl
  • Y cellfur wedi i wneud o gellwlos ac yn cynnal ffurf y planhigion

Hanes y ddamcaniaeth

Y tro cyntaf i rywun ddod o hyd i gelloedd oedd ym 1665 pan ddarganfu Robert Hooke gelloedd pren corc ac wedyn celloedd planhigion byw. Roedd yn defnyddio'r un o'r microsgopau cyntaf i wneud hynny ac erbyn 1675 roedd Anton van Leeuwenhoek yn dadansoddi gwaed a deunydd cyffelyb.

Yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg darganfu Theodor Schwann gelloedd anifeiliaid a phlanhegion. Darganfu Louis Pasteur nad yw'r celloedd yn dod o'r dim (generatio spontanea) - a Rudolf Virchow fod pob cell yn geni o gell arall (omni cellula ex cellula).