Dofi

Dofi yw'r broses lle mae gwahanol rywogaethau o anifeiliaid a phlanhigion yn cael eu defnyddio a'u haddasu ar gyfer dibenion dynol. Gellir eu defnyddio ar gyfer bwyd neu at ddibenion eraill, er enghraifft gwlân o ddefaid i wneud dillad. Fel rheol, mae'r rhywogaethau hyn yn cael ei newid trwy fridio dewisol i'w gwneud yn fwy addas ar gyfer y dibenion hyn.

Godro buwch yn yr Hen Aifft.

Y rhywogaeth gyntaf i'w dofi oedd y ci, ffurf wedi ei dofi o'r blaidd, efallai tua 100,000 o flynyddoedd yn ôl. Y rhai nesaf oedd yr afr, y ddafad a'r mochyn, tua 8000 CC yng ngorllewin Asia. Dilynwyd hwy gan y fuwch tua 6000 CC.

Ymysg y rhywogaethau o anifeiliaid sydd wedi eu dofi mae:

Rhywogaeth	Dyddiad	Lleoliad
Ci	15000 CC.	Nifer o leoliadau
Gafr	10000 CC.[1]	Asia a'r Dwyrain Canol
Dafad	8000 CC.[2]	Asia a'r Dwyrain Canol
Mochyn	8000 CC.[3]	Tsieina
Buwch	8000 CC.[4][5]	India, Dwyrain Canol, Affrica
Cath	7000 CC.[6]	Y Môr Canoldir
Iâr	6000 CC.[7]	De-ddwyrain Asia
Mochyn cwta	5000 CC.[8]	Periw
Asyn	5000 CC.[9],[10]	Hen Aifft
Byffalo dŵr	4000 CC.	Tsieina
Ceffyl	4000 CC.	Wcrain
Lama	3500 CC.	Periw
Camel	2500 CC.???	Canolbarth Asia

Cysyniadau

Byddai rhai yn dadlau mai disgrifiad o ddofi yn golygu to domesticate yw'r uchod^[11] Ystyriwch y paragraff hwn (o Diamond 1997^[12]

It’s true, of course, that some large African animals have occasionally been tamed. Hannibal enlisted tamed African elephants in his unsuccessful war against Rome, and ancient Egyptians may have tamed giraffes and other species. But none of those tamed animals was actually domesticated – that is, selectively bred in captivity and genetically modified so as to become more useful to humans. Had Africa’s rhinos and hippos been domesticated and ridden, they would not only have fed armies but also have provided an unstoppable cavalry to cut through the ranks of European horseman. Rhino mounted Bantu shock troops could’ve overthrown the Roman Empire. It never happened.

Cyfieithwch hwn! Onid yw’r Gymraeg yn brin o eirfa? Mae’r gwahaniaeth rhwng to tame a to domesticate fel cysyniadau yn waelodol bwysig i’n dealltwriaeth o hanes y ddynoliaeth. Mae ein hanes ynghlwm wrth yr ail broses (sef domesticating) anifeiliaid a phlanhigion. Ac eto does dim gair sefydlog gennym yn y Gymraeg i wahaniaethu rhwng y ddau gysyniad gwahanol hwn. (Ffrangeg: apprivoiser a domestiquer; Almaeneg: zähmen a domestizieren ).