Gwallog
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Mae'n bosibl bod Gwallog ap Llenog (Hen Gymraeg: Guallauc map Laenauc) yn rheolwr yn y chweched ganrif ar Elfed, rhanbarth yn yr ardal ehangach a goffawyd mewn llenyddiaeth Gymraeg ddiweddarach fel yr 'Hen Ogledd'. Mae'r dystiolaeth am fodolaeth Gwallog wedi goroesi'n gyfan gwbl o ddwy gerdd o ddyddiadau annelwig a sawl cyfeiriad arall mewn achau a llenyddiaeth lled-chwedlonol ymhell y tu hwnt i'w oes. Os yw’r deunydd diweddarach hwn i’w gredu, roedd yn aelod o’r Coeling, teulu a dybir a fu’n amlwg ar draws sawl teyrnas yng ngogledd Prydain yn y chweched ganrif. Mae'n debyg ei fod yn cael ei gofio orau am ei ran yn yr Historia Brittonum fel cynghreiriad i Urien Rheged. Fel yn achos llawer o ffigurau'r cyfnod hwn, denodd lawer o ddiddordeb yn llenyddiaeth Gymraeg yr Oesoedd Canol diweddarach.
Remove ads
Byd
Daw ein hunig ffynhonnell gyfoes bosibl ar gyfer bywyd Gwallog o ddwy gerdd Gymraeg Canol yn ei anrhydeddu a briodolir i Daliesin gan ysgolheictod modern.[1] Er bod y ddwy gerdd wedi goroesi mewn llawysgrif o'r bedwaredd ganrif ar ddeg, mae'n bosibl bod un o'r cerddi yn dyddio o gyfnod Gwallog yn seiliedig ar nodwedd hynafol o'r testun.[2] Mae'r gerdd gyntaf yn fawl i'r Gwallog, a'r ail yn farwnad yn ei goffau ar ôl ei gladdu. Ychydig iawn o wybodaeth fywgraffyddol sydd yn y naill na’r llall o’r cerddi hyn, gan eu bod yn cyfeirio at leoedd a ffigurau nad oes tystiolaeth ategol wedi goroesi amdanynt, yn gyfoes nac mewn ffynonellau diweddarach. Serch hynny, dywedir i Gwallog ymladd mewn brwydrau o amgylch gogledd Prydain, yn erbyn Pictiaid, Strathclyde, y Saeson, a Gwynedd.[3] Geilw'r ail gywydd iddo, ei farwnad, ef yn fab Llenog, a rhydd gysylltiad ag Elfed, oherwydd gelwir ef ygnat ac (drll. ar) eluet yn 'ynad ar Elfed'.[4] Ni ddywedir dim am ei ddull na'i achos o farwolaeth. Yn fuan ar ôl cyfnod Gwallog, mae'n debyg bod cerdd gyfoes i Cadwallon ap Cadfan yn honni mai 'Gwallog ffyrnig a achosodd y doll marwolaeth hynod enwog yng Nghatraeth'.[5] Oherwydd hyn, mae John Koch yn rhagdybio y gallai Gwallog felly fod ar ochr fuddugol y frwydr honno, ac achos y frwydr oedd bod ei reolaeth dros Elfed dan fygythiad gan hawliwr, Madog Elfed.[6]
Ceir dwy awdl i Wallog a briodolir i'r bardd Taliesin yn Llyfr Taliesin. Mae un ohonynt yn foliant iddo, sy'n cynnwys llinell lle dywedir fod rhyfelwyr Aeron, yn nheyrnas Rheged, yn crynu rhag ei ofn. Mae'r ail yn farwnad iddo. Ar sail cyfeiriad unig yn un o'r awdlau hyn fel "ynad" Elmet, damcaniaethir ei fod yn frenin ar y deyrnas fechan honno.
Ar sail y canu cynnar, mae'n bosibl hefyd fod y bardd Aneirin yn fab i Dwywai (neu Dwywei), chwaer Gwallog.
Mae'r gerdd 'Moliant Cadwallon' yn awgrymu fod Gwallog wedi ymladd ym Mrwydr Catraeth.
Ceir englynion chwedlonol eu naws am Wallog yng Nghanu Llywarch Hen. Yno dywedir ei fod wedi ymladd gyda Morgant a Dunawd fab Pabo ac eraill yn erbyn meibion Urien Rheged.
Ceir cyfeiriadau at Wallog yn 'Englynion y Beddau', yn Llyfr Du Caerfyrddin hefyd, ond mae'n bosibl mai ryw Wallog arall a olygir yno.
Cyfeirir at Wallog yn y Trioedd fel un o 'Dri Phost Cad Ynys Prydain', gyda Dunawd fab Pabo Post Prydain a Chynfelyn Drwsgl.
Os cywir yr uniaethu â theyrnas Elmet, olynwyd Gwallog gan ei fab Ceredig.
Remove ads
Cyfeiriadau
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads