Treiglad
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Newid mewn cytsain ar ddechrau gair yn ôl ei safle neu ei swyddogaeth yw treiglad. Mae treigladau'n nodweddiadol o'r ieithoedd Celtaidd, ond maent yn digwydd mewn sawl iaith arall fel Fula (iaith yng ngorllewin Affrica), Dholuo o Cenia a Nivkh (iaith o Siberia) a phob un o'r ieithoedd Celtaidd.
Mae gan yr ieithoedd Goedelaidd (Gaeleg yr Alban, Manaweg a Gwyddeleg) ddau dreiglad; tri sydd i'r Gymraeg a Chernyweg ac mae gan y Llydaweg (a'r Frythoneg) bedwar math. Drwy'r defnydd o'r treiglad, ym mhob un o'r ieithoedd Celtaidd, gallwn ddeall rhyw'r person y cyfeirir ato; er nghraifft yn y Gymraeg, pan ddywedir, ‘Mae ei chwch yn y porthladd’ gwyddwn mai merch bia'r cwch, nid dyn.[1]
Remove ads
Treigladau yn Gymraeg
Mae tri phrif dreiglad gan y Gymraeg, sef
- y treiglad meddal
- y treiglad trwynol
- y treiglad llaes
Treiglad meddal
Treiglad mwyaf cyffredin y Gymraeg yw'r treiglad meddal, sy'n digwydd i'r llythrennau dilynol (ar ôl "i", er enghraifft);
- B → F; i Fangor
- C → G; i Gaerdydd
- D → Dd; i Ddolgellau
- G yn disgyn; i
GWent - Ll → L; i Langollen
- M → F; i Fynwy
- P → B; i Bont y Pŵl
- Rh → R; i Radyr
- T → D; i Dredegar
Treigladau meddal yn yr ieithoedd Celtaidd
Mae'r tabl yn dangos gweithrediadau treigladau meddal yn yr ieithoedd Celtaidd. Oherwydd bod gan bob iaith orgraff ei hun, mae'r treigladau wedi eu trefnu yn ôl eu seiniau. Mae hyn yn ei wneud yn haws i gymharu'r ieithoedd. Er enghraifft, mae çh ym Manaweg yn gyfartal â t (fain) yn yr ieithoedd Gaelaidd eraill.
Mae'r gell lwyd yn dangos bod dim treiglad meddal yn yr iaith honno am y llythyren honno.
Treiglad trwynol
Yr ail dreiglad yw'r treiglad trwynol, sy'n digwydd i'r llythrennau dilynol (ar ôl "yn" er enghraifft);
- B → M; ym Marri
- C → Ngh; yng Nghaerdydd
- D → N; yn Nolgellau
- G → Ng; yng Ngrug
- P → Mh; ym Mhont y Pridd
- T → Nh; yn Nhregaron
Treigladau trwynol yn yr ieithoedd Celtaidd
Mae'r tabl yn dangos gweithrediadau treigladau trwynol yn yr ieithoedd Celtaidd. Oherwydd bod gan bob iaith orgraff ei hun, mae'r treigladau wedi eu trefnu yn ôl eu seiniau. Mae hyn yn ei gwneud yn haws cymharu yr ieithoedd. Mae'r gell lwyd yn dangos bod dim treiglad trwynol yn yr iaith honno am y llythyren honno.
Treiglad llaes
Y trydydd treiglad yw'r treiglad llaes, sy'n digwydd i'r llythrennau dilynol (ar ôl "ei" er enghraifft);
- C → Ch; ei char hi
- P → Ph; ei phwrs hi
- T → Th; ei thocyn hi
Treigladau llaes yn yr ieithoedd Celtaidd
Mae'r tabl yn dangos gweithrediadau treigladau llaes yn yr ieithoedd Celtaidd. Oherwydd bod gan bob iaith ei horgraff ei hun, mae'r treigladau wedi eu trefnu yn ôl eu seiniau. Mae hyn yn ei gwneud yn haws cymharu yr ieithoedd. Mae'r gell lwyd yn dangos bod dim treiglad llaes yn yr iaith honno am y llythyren honno.
Remove ads
Treigladau caled a chymysg yn Gernyweg
Defnyddir y treiglad caled i'r berfenw sy'n dilyn y geiryn ow mewn cystrawen beriffrastig, e.e. Yma’n maw ow tybri bara ‘Mae'r bachgen yn bwyta bara’.
Defnyddir y treiglad cymysg wedi geiryn adferfol (yn), geiryn rhagferfol (y) a rhagenw dibynnol ail berson unigol (-jy, ’th); e.e. yn fras ‘yn (ddir)fawr’; Prag y tysk ev? ‘Pam ei fod yn dysgu?’.
Remove ads
Cyfeiriadau
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads