Αμφίπολη
αρχαία πόλη της Μακεδονίας, Ελλάδα From Wikipedia, the free encyclopedia
Η Αμφίπολη ήταν αρχαία πόλη χτισμένη στην ανατολική Μακεδονία, στις όχθες του ποταμού Στρυμόνα, στη θέση πόλης που παλαιότερα ονομαζόταν Εννέα Οδοί ή πολύ κοντά σε αυτήν.
Η Αμφίπολη που ιδρύθηκε παρά των Μακεδόνων Ηδωνών, κατακτήθηκε το 430 π.Χ. από τους Αθηναίους από τον στρατηγό Άγνωνα. Κατά μία εκδοχή, ο Άγνων διέταξε να μεταφέρουν τα οστά του βασιλιά της Θράκης Ρήσου που δολοφονήθηκε στην Τροία στην περιοχή αυτή, για να ιδρυθεί η Αμφίπολη.[2] Το 424 π.Χ. ο Βρασίδας, αξιωματικός της αρχαίας Σπάρτης, προελαύνοντας από τη Χαλκιδική προς την Αμφίπολη κυρίευσε εύκολα την πόλη. Δυο χρόνια αργότερα, το 422 π.Χ., η εκστρατεία του Αθηναίου δημαγωγού Κλέωνα με αξιόλογες δυνάμεις, δεν απέσπασε την πόλη από την επιρροή των Λακεδαιμονίων. Εντούτοις, στη μάχη που δόθηκε μεταξύ Αθηναίων και Σπαρτιατών σκοτώθηκε και ο αρχηγός των Σπαρτιατών Βρασίδας και ο αντίπαλός του στρατηγός των Αθηναίων Κλέων ο δημαγωγός. Ανακτήθηκε από τους Αθηναίους με τη συνθήκη του Νικιείου παραμένοντας ουσιαστικά υπό την κυριαρχία τους μέχρι το 357 π.Χ. που καταλήφθηκε από τον Φίλιππο Β΄ της Μακεδονίας. Εξακολούθησε να είναι σημαίνουσα πόλη της Ρωμαϊκής και Βυζαντινής αυτοκρατορίας που παρήκμασε ιστορικά ακόμα και φυσικά κατά τον μεσαίωνα.
Πρώιμη ιστορία
Η αρχαιολογική έρευνα έχει αποκαλύψει ερείπια ανθρώπινης εγκατάστασης που χρονολογούνται γύρω στο 3000 π.Χ. Εξαιτίας της στρατηγικής της θέσης η περιοχή είχε οχυρωθεί από πολύ νωρίς Το 480 π.Χ. ο Ξέρξης περνώντας από την περιοχή έθαψε ζωντανούς εννέα νεαρούς άντρες και εννέα παρθένες ως θυσία σε ποτάμιο θεό. Ένα χρόνο μετά στην Αμφίπολη ο βασιλιάς της Μακεδονίας Αλέξανδρος Α' νίκησε τα υπολείμματα του στρατού του Ξέρξη.
Κλασική και ελληνιστική περίοδος
Τον 5ο αιώνα π.Χ. οι Αθηναίοι επιχείρησαν να αποικίσουν την περιοχή που είχε άμεση πρόσβαση σε σημαντικές πρώτες ύλες, όπως ο χρυσός και ο άργυρος του Παγγαίου και τα πυκνά δάση της περιοχής -τα τελευταία ενδιέφεραν του Αθηναίους για την ξυλεία τους. Η πρώτη απόπειρα της Αθήνας, το 465 π.Χ., να αποικήσει την περιοχή απέτυχε. Θράκες πελταστές συνέτριψαν στον Δραβήσκο την οπλιτική φάλαγγα 2.500-3.000 Αθηναίων αποίκων της πόλης των Εννέα Οδών, οι οποίοι προχωρούσαν στη θρακική ενδοχώρα με σκοπό την κατάληψη των προσοδοφόρων χρυσωρυχείων της.[3][4]. Η Αθήνα επανήλθε την εποχή του Περικλή, το 437 π.Χ., ιδρύοντας την Αμφίπολη. Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη η πόλη ονομάστηκε έτσι επειδή ο ποταμός Στρυμόνας ρέει γύρω από την πόλη περιβάλλοντάς την, αλλά για την ετυμολογία υπάρχουν και άλλες θεωρίες.
Στην συνέχεια η Αμφίπολη έγινε η κύρια βάση των Αθηναίων στη Θράκη και στόχος των Σπαρτιατών. Κατά την διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου οι Σπαρτιάτες κατέλαβαν την πόλη. Για την σωτηρία της πόλης στάλθηκε από τους Αθηναίους μία αποστολή υπό την ηγεσία του Θουκυδίδη (του μετέπειτα ιστορικού). Η αποστολή απέτυχε, γεγονός που οδήγησε τον Θουκυδίδη στην εξορία. Στην συνέχεια στάλθηκε ο Κλέων ο οποίος σκοτώθηκε κατά τη μάχη της Αμφίπολης, μίας σφοδρής σύγκρουσης στην οποία βρήκε τον θάνατο και ο Σπαρτιάτης στρατηγός Βρασίδας.[5] Με την Ειρήνη του Νικία ή Νικίειο ειρήνη, η Σπάρτη δεσμευόταν να αποδώσει την Αμφίπολη στην Αθήνα, κάτι που δεν έγινε και αποτέλεσε σημείο νέων τριβών και ένα από τα θέματα που στάθηκαν αιτία να παραβιαστεί η ειρήνη και να ξαναρχίσει ο Πελοποννησιακός Πόλεμος.
Σχέδιο του 1825 που απεικονίζει την Αρχαία Αμφίπολη σύμφωνα με στοιχεία του Θουκυδίδη για την μάχη της Αμφίπολης
Η μεταλλική Λάρνακα και το χρυσό Στεφάνι, του Στρατηγού Βρασίδα. Αρχαιολογικό Μουσείο Αμφίπολης
Τετράδραχμο της Αμφίπολης, επιγραφή ΑΜΦΙΠΟΛΙΤΩΝ, 364-363 π.Χ.
Οι Αθηναίοι δεν κατάφεραν να ανακαταλάβουν την πόλη ξανά παρά τις πολλές απόπειρες που έκαναν τα επόμενα χρόνια. Τελευταία ήταν το 358 π.Χ., η οποία δεν είχε αίσια έκβαση γι’ αυτούς και έναν χρόνο μετά η πόλη καταλήφθηκε από τον Φίλιππο και έγινε μέρος του Βασιλείου των Μακεδόνων. Ο Φίλιππος φρόντισε να μεταφέρει εκεί μεγάλο αριθμό υπηκόων του για να αλλάξει τη σύσταση του πληθυσμού προς όφελός του. Την περίοδο του Μεγάλου Αλεξάνδρου η Αμφίπολη και το επίνειό της στο Αιγαίο είχαν εξελιχθεί σε πολύ σημαντική ναυτική βάση των Μακεδόνων, και γενέτειρα τριών σημαντικών ναυάρχων, του Νέαρχου, του Αδροσθένη και του Λαοδέμοντα. Από εκεί ξεκίνησε και ο στόλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου για την Ασία. Στην ελληνιστική εποχή, άποικοι από την πόλη ίδρυσαν -με προτροπή του Σελεύκου- μια ομώνυμη πόλη στις όχθες του Ευφράτη, επί της παλαιοτέρας αραμαϊκής Θαψάκου.
Ερείπια των τειχών της Αμφίπολης
Κιονόκρανο με μορφές κριών από ναό της Αμφίπολης.
Τοιχογραφία από οικία των Ελληνιστικών χρόνων, που φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αμφίπολης
Ρωμαϊκή και Βυζαντινή περίοδος
Με την πτώση του Μακεδονικού Βασιλείου από τους Ρωμαίους η Αμφίπολη έγινε μέρος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η πόλη ορίστηκε πρωτεύουσα μίας από τις τέσσερις διοικητικές περιφέρειες στις οποία χώρισαν οι Ρωμαίοι την Μακεδονία, τις επονομαζόμενες μερίδες. Η μερίδα της Αμφίπολης στη συνέχεια ενσωματώθηκε στην επαρχία της Θράκης.
Από την πόλη διερχόταν η περίφημη αρχαία Εγνατία οδός ενώ την επισκέφθηκε και κήρυξε ο Απόστολος Παύλος κατά τη δεύτερη αποστολική περιοδεία του (49-52 μ.Χ). Διασώζονται τα ονόματα χριστιανών της Αμφίπολης που μαρτύρησαν όπως η Θεσσαλονίκη, ο Αύκτος, ο Ταυρίων και ο πρεσβύτερος Μώκιος.
Τα τελευταία χρόνια της αρχαιότητας η Αμφίπολη ευνοήθηκε από την οικονομική ανάπτυξη της Μακεδονίας, κάτι που μαρτυρούν και οι πολλές εκκλησίες της πόλης. Στην Αμφίπολη ανασκάφτηκαν εντυπωσιακές σε μέγεθος και διακόσμηση εκκλησίες του 5ου και 6ου αιώνα μ.Χ. Μετά τις επιδρομές των Σλάβων στα τέλη του 6ου αιώνα μ.Χ. η Αμφίπολη ερήμωσε σταδιακά για να εγκαταλειφθεί εντελώς τον 8ο αιώνα όταν οι περισσότεροι κάτοικοι κατέφυγαν στην κοντινή παραθαλάσσια πόλη Ηιώνα (Ἠϊών), που πλέον είχε μετονομαστεί από τους Βυζαντινούς σε Χρυσόπολη.
Λέων της Αμφίπολης
Κατά τον Πρώτο Βαλκανικό Πόλεμο, Έλληνες στρατιώτες της Ι και ΙΙΙ μεραρχίας, παρατήρησαν την ύπαρξη μαρμάρων μέσα σε θάμνους της δυτικής όχθης του ποταμού Στρυμώνα. Το 1913, έγιναν ανασκαφές από Έλληνες αρχαιολόγους, οι οποίες έφεραν στο φως την μετέπειτα αναγνωρισθείσα βάση του μεγάλου μαρμάρινου λέοντος. Αργότερα, κατά την εκτέλεση των έργων αποξήρανσης του Στρυμόνα από την εταιρεία Μονξ-Γιούλεν, αποκαλύφθηκαν στις εκβολές του Στρυμόνα ερείπια αρχαίας γέφυρας και βρέθηκαν μέσα σε λάσπη του ποταμού τεράστια τεμάχια του μαρμάρινου λέοντος.[6] Παρά ταύτα, χάριν της πρωτοβουλίας του πρεσβευτή των ΗΠΑ στην Αθήνα Λίνκολν ΜακΒη, την ιδιωτική πρωτοβουλία και τη συμπληρωματική ενίσχυση του ελληνικού κράτους, αναστηλώθηκε ο Λέων της Αμφίπολης.
Στην περιοχή έχουν βρεθεί πολλές επιτύμβιες στήλες, αναθηματικά ανάγλυφα και αγάλματα, όπως και χρυσά κοσμήματα (στους τάφους). Επίσης βρέθηκαν πολλά αγγεία που μαρτυρούν έντονη εμπορική κίνηση. Εκτός από τα αρχαιότερα ευρήματα, τμήματα των αρχαίων τειχών και το ιερό της μούσας Κλειούς διασώζονται επίσης τμήματα σπιτιών της ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής. Πολλά ευρήματα εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αμφίπολης.
Λόφος Καστά
Το 1953 έγινε στο λόφο Καστά η πρώτη τομή από κατοίκους της περιοχής, εξαιτίας ιχνών λιθοδομής στην κορυφή του. Το 1964 άρχισε επίσημα η ανασκαφή, με επικεφαλής τον Δημήτρη Λαζαρίδη, και ανακαλύφθηκε ένα τετράπλευρο οικοδόμημα, με μήκος πλευράς 10 μέτρα και ύψος 5 μέτρα, ενώ με βάση διάσπαρτα αρχιτεκτονικά μέλη βρέθηκε, από τους Κ. Περιστέρη και Μ. Λεφαντζή, ότι ο Λέοντας της Αμφίπολης βρισκόταν κάποτε στην κορυφή του τύμβου, πάνω στο τετράπλευρο αυτό οικοδόμημα. Οι ανασκαφές συνεχίστηκαν σε μια έκταση 20 στρεμμάτων στο λόφο και εντοπίστηκαν 70 τάφοι. Το 2012 άρχισαν προσπάθειες από την αρχαιολόγο Κατερίνα Περιστέρη για να εντοπιστούν τα όρια του τύμβου, και ο περίβολός του εντοπίστηκε 12 μέτρα κάτω από την επιφάνεια που γίνονταν οι ανασκαφές.[7] Ο ταφικός περίβολος έχει μήκος 497 μέτρα και χρονολογείται γύρω στο 325 – 300 π.Χ. την περίοδο της βασιλείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Είναι φτιαγμένος από μάρμαρο της Θάσου και κατά την εκτίμηση της υπεύθυνης της ανασκαφής πρόκειται για έργο του Δεινοκράτη, της περιόδου 325-300 π.Χ.[8]
Από την ανασκαφή στον τάφο έχουν έρθει στο φως τρεις διαδοχικοί θάλαμοι που επικοινωνούν μεταξύ τους με θύρες, ενώ στον τρίτο θάλαμο υπάρχει μικρότερη θύρα που φαίνεται να οδηγεί σε τέταρτο θάλαμο [9], χωρίς όμως να είναι βέβαιο ότι αυτός είναι ο τελευταίος ή νεκρικός θάλαμος. Οι ανασκαφές βρίσκονται σε εξέλιξη και δεν είναι ακόμα σίγουρο σε ποιόν ανήκει ο συγκεκριμένος τάφος. Από την δημοσιοποίηση των πρώτων ευρημάτων, έχουν εμφανιστεί πολλές και διαφορετικές απόψεις αρχαιολόγων για το ποιος ή ποια είναι ο νεκρός, καθώς και αν είναι ένας ή περισσότεροι. Σύμφωνα με θεωρία του Άντριου Τσαγκ, συγγραφέα του βιβλίου «Η αναζήτηση του τάφου του Μ. Αλέξανδρου», οι Καρυάτιδες που βρέθηκαν στη θύρα του δεύτερου θαλάμου αναπαριστούν ιέρειες του Διονύσου, με τις οποίες είχε σχέση η μητέρα του Αλεξάνδρου, Ολυμπιάδα.[10]
Ορισμένοι αρχαιολόγοι, που δεν έχουν σχέση με την ανασκαφή, διατυπώνουν την άποψη πως μόνο ο πυρήνας του τάφου είναι ελληνιστικός,[11] υπόθεση όμως που απορρίπτει η υπεύθυνη της ανασκαφής τονίζοντας ότι όλα τα δεδομένα δείχνουν ότι «χρονολογείται στο τελευταίο τέταρτο του 4ου π.Χ. αιώνα, δηλαδή μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου μέχρι το 325- 300 π.Χ.».[12]
Τον Σεπτέμβριο του 2015 και σύμφωνα με την παρουσίαση των αποτελεσμάτων της ανασκαφικής ομάδας στον Τύμβο Καστά ως προς τις έρευνες που διεξήγαγαν από το 2012 έως το 2014, ανακοινώθηκε πως το μνημείο κατασκευάστηκε κατά παραγγελία του Μεγάλου Αλεξάνδρου για τον Ηφαιστίωνα, με τον κατασκευαστή να είναι ο Δεινοκράτης.[13]
Παλαιοχριστιανικά - βυζαντινά μνημεία
Ανάμεσα στα μνημεία της παλαιοχριστιανικής περιόδου στην Αμφίπολη, του 5ου και 6ου αιώνα μ.Χ., συμπεριλαμβάνονται μεταξύ άλλων τέσσερις παλαιοχριστιανικές βασιλικές που ανασκάφηκαν μέσα σε περιτειχισμένη έκταση και κοσμούνται με εξαίρετα αρχιτεκτονικά γλυπτά και ψηφιδωτά δάπεδα όπως και ένας περίκεντρος ναός:[14]
- Α΄ Παλαιοχριστιανική Βασιλική: Τρίκλιτη διώροφη δρομική βασιλική με νάρθηκα, εξωνάρθηκα και αίθριο κτισμένη πάνω σε ρωμαϊκό λουτρό. Χρονολογείται στα μέσα του 6ου αιώνα μ.Χ. Στο Ιερό, μπροστά από το σύνθρονο της αψίδας στήθηκαν τμήματα τεσσάρων κιόνων πρασινωπού μαρμάρου που στήριζαν το κιβώριο.
- Β΄ Παλαιοχριστιανική Βασιλική: Τρίκλιτη δρομική βασιλική με νάρθηκα και αίθριο. Στην ανατολή καταλήγει σε αψίδα με σύνθρονο. Το δάπεδο του κεντρικού κλίτους καλυπτόταν από μαρμάρινες πλάκες ενώ τα πλάγια κλίτη από ψηφιδωτό. Στη βόρεια πλευρά του αιθρίου υπάρχουν τέσσερις βοηθητικοί χώροι.
- Γ΄ Παλαιοχριστιανική Βασιλική: Τρίκλιτη δρομική βασιλική με μεγάλη αψίδα στα ανατολικά. Στα δυτικά αναπτύσσεται ισοπλατής νάρθηκας και στα νότια εκτείνεται μεγάλο αίθριο με στοές στη δυτική, νότια και βόρεια πλευρά. Χρονολογείται στο 2ο μισό του 5ου αιώνα μ.Χ. Ψηφιδωτά δάπεδα καλύπτουν τον ναό, τον νάρθηκα, τη δυτική και τμήμα της νότιας στοάς του αιθρίου και το δωμάτιο στα νοτιοδυτικά του αιθρίου. Είναι συνδυασμός γεωμετρικών με ζωικά μοτίβα.
- Δ΄ Παλαιοχριστιανική Βασιλική: Τρίκλιτη δρομική βασιλική με νάρθηκα και τετράστωο αίθριο. Το κεντρικό κλίτος και ο νάρθηκας έφεραν μαρμάρινο δάπεδο. Τα πλάγια κλίτη είχαν πήλινες πλάκες. Μπροστά από την κυκλική αψίδα διατηρείται ο στυλοβάτης του τέμπλου. Οι κίονες στέφονταν με σύνθετα ιωνικά κιονόκρανα με χαρακτό σταυρό πλαισιωμένο από τρίλοβο φυτικό σχέδιο. Χρονολογείται στο 2ο μισό του 5ου αιώνα μ.Χ.
- περίκεντρος ναός, από τους λίγους περίκεντρους ναούς αυτής της περιόδου στον ελλαδικό χώρο. Στον περίκεντρο αυτόν ναό (Ροτόντα), εσωτερικά μια διώροφη κιονοστοιχία διαμορφώνει εξάγωνο ενώ ο εξωτερικός τοίχος έχει μορφή δακτυλίου και έτσι διαμορφώνεται ένας περιφερειακός διάδρομος. Στα ανατολικά ο ναός κατέληγε σε μεγάλη κόγχη με πεντάπλευρη εξωτερική πλευρά. Δυτικά του ναού υπάρχει αίθριο που περιβάλλεται από τέσσερις στοές με δίτονες κιονοστοιχίες. Χρονολογείται τον 6ο αιώνα μ.Χ.
- κινστέρνα και οικίες.
Άλλα μνημεία
- αρχαίο Γυμνάσιο: Χρονολογείται από τον 4ο π.Χ. αιώνα και λειτούργησε τουλάχιστον ως τον 1ο αιώνα π.Χ. Ήταν ένας χώρος προετοιμασίας, εκγύμνασης, των εφήβων της εποχής.
- ελληνιστική οικία
- ρωμαϊκή οικία
- ανατολικό τείχος και κυκλικός προμαχώνας
- βόρειο τείχος
- αρχαίο θέατρο
- αρχαίο Ξύλινη Γέφυρα[15]
- Γεννήθηκαν στην Αμφίπολη
- Αετίων, αρχαίος Έλληνας γλύπτης
- Δαμασίας, αρχαίος Έλληνας Ολυμπιονίκης του αγωνίσματος του σταδίου[16] στους 115ους ολυμπιακούς αγώνες της αρχαιότητας το 320 π.Χ.[17]
- Ερμαγόρας της Αμφίπολης, αρχαίος Έλληνας στωικός φιλόσοφος και μαθητής του Περσαίου
- Ζωίλος «Ομηρομάστιξ», αρχαίος Έλληνας κυνικός φιλόσοφος
- Πάμφιλος, αρχαίος Έλληνας ζωγράφος, ο εισηγητής στη ζωγραφική της συστηματικής διδασκαλίας της Γεωμετρίας και των Μαθηματικών
- Φίλιππος, αρχαίος Έλληνας ιστορικός [18]
Γερμανικά στρατεύματα περνώντας δίπλα από τον λέοντα.
Βρετανοί στρατιώτες με κρανία που ανακαλύφθηκαν κατά τη διάρκεια της κατασκευής των τάφρων και πιρόγες στην Αμφίπολη κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, το 1916.
Ανασκαφές στον Λέοντα της Αμφίπολης.
Η Γ΄ Παλαιοχριστιανική Βασιλική της Αμφίπολης.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
