From Wikipedia, the free encyclopedia
Η Ανατολική Ευρώπη είναι το ανατολικό τμήμα της ευρωπαϊκής ηπείρου. Δεν υπάρχει συγκεκριμένος συμπεφωνημένος ορισμός για τα όρια της, εν μέρει διότι ο όρος χρησιμοποιείται εκτενώς σε διάφορα πεδία, πέραν της γεωγραφίας, όπως το γεωπολιτικό, το πολιτιστικό και το κοινωνικοοικονομικό. Υπάρχει πολύ μεγάλος αριθμός ορισμών. Ένας είναι πολιτιστικός: η Ανατολική Ευρώπη είναι η περιοχή της ηπείρου με επιρροές κυρίως από το Βυζάντιο και την Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία και δευτερευόντως Τουρκικές-Ισλαμικές. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ο ορισμός της ήταν γεωπολιτικός: ο όρος ταυτίζονταν επί της ουσίας με το Ανατολικό μπλοκ. Συνέχεια αυτής της συλλογιστικής είναι η θεώρηση των πρώην σοσιαλιστικών χωρών εκτός της πρώην Σοβιετικής Ένωσης ως ανατολική Ευρώπη. Παρόλο που τέτοιοι ορισμοί θεωρούνται από αρκετούς παρωχημένοι, παραμένουν μέχρι σήμερα σε ευρεία χρήση και αξιοποιούνται στις στατιστικές διάφορων υπερεθνικών οργανισμών.[1][2][3]
Υπάρχουν διάφοροι ορισμοί του όρου ανατολική Ευρώπη, οι περισσότεροι εκ των οποίων είναι γενικευτικοί και όχι ιδιαίτερα ακριβείς. Ακολουθούν μεγάλη ποικιλία κριτηρίων και διαφοροποιούνται σημαντικά, ακόμα και όταν προέρχονται από τον χώρο των πολιτικών επιστημών.[4]
Τα Ουράλια όρη, ο ποταμός Ουράλης και η οροσειρά του Καυκάσου είναι γεωγραφικά τα ανατολικά όρια της Ευρώπης. Τα δυτικά όρια της περιοχής που καλείται ανατολική Ευρώπη επαναπροσδιορίζονται διαχρονικά, είναι εν πολλοίς αλληλοεπικαλυπτόμενα, με τα πιο συνήθη κριτήρια να είναι πολιτιστικά και θρησκευτικά. Συνεπώς ο σαφής ορισμός τους είναι δύσκολος.
Ο Πολυγλωσσικός Θησαυρός της Ευρωπαϊκής Ένωσης[1] ταξινομεί τα εσθονικά, λετονικά, λιθουανικά, βουλγάρικα, κροάτικα, τσέχικα, ουγγρικά, πολωνικά, ρουμανικά, σλοβάκικα, σλοβένικα και σερβικά στη λεγόμενη "Ανατολική Ευρώπη".
Η CIA ορίζει σαν ανατολική Ευρώπη τις Λευκορωσία, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Μολδαβία, Ρωσία (διηπειρωτική χώρα)), Τουρκία (διηπειρωτική χώρα) και Ουκρανία.
Μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου ο όρος ανατολική Ευρώπη ταυτίστηκε με τις χώρες της ηπείρου που ήταν υπό σοβιετική επιρροή. Ο επακόλουθος Ψυχρός Πόλεμος διαίρεσε μέχρι τα 1989-91 την Ευρώπη σε χώρες-μέλη του NATO και του Συμφώνου της Βαρσοβίας.
Μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ, σχηματίστηκαν στη θέση της κάποια υπερεθνικά σχήματα, όπως η Κοινοπολιτεία Ανεξαρτήτων Κρατών
Γεωπολιτική κατάσταση (i) | |||||||||
|
Γεωπολιτική κατάσταση (ii) | |||||||||
|
Πέραν της γεωπολιτικής θεώρησης, συχνός είναι και η ταξινόμηση των ευρωπαϊκών κρατών βάσει ιστορικών και πολιτιστικών κριτηρίων, ως διακριτής ομάδας χωρών στα πλαίσια του δυτικού κόσμου. Βάσει αυτών των κριτηρίων ταξινομούνται με διάφορους τρόπους οι πρώην σοσιαλιστικές χώρες της κεντρικής Ευρώπης καθώς και τα Βαλτικά κράτη, που έχουν σημαντικές πολιτικές, θρησκευτικές, πολιτιστικές και οικονομικές διαφορές σε σχέση με την Ουκρανία και τη Ρωσία που βρίσκονται στα ανατολικά τους.
Πολιτιστικά κριτήρια (i) | |||||||||
|
Πολιτιστικά κριτήρια (ii) | |||||||||
|
Το Σχίσμα του 1054 διαίρεσε την ήπειρο σε Ορθόδοξη ανατολική και Ρωμαιοκαθολική (αργότερα και Προτεσταντική) δυτική.
Θρησκευτικά κριτήρια (i) | |||||||||
|
Θρησκευτικά κριτήρια (ii) | |||||||||
|
Η ανατροπή του σοσιαλισμού επέφερε τον τερματισμό της διαίρεσης της Ευρώπης σε ανατολική-δυτική.[12] όμως ο εν λόγω διαχωρισμός, που γίνονταν βάσει γεωπολιτικών κριτηρίων, χρησιμοποιείται συχνά από τα media μέχρι σήμερα.[13]
Οι περισσότερες πηγές εντάσσουν τα βαλτικά κράτη στη Βόρεια Ευρώπη, όμως το CIA World Factbook τις κατατάσσει στην ανατολική.
Οι χώρες του Καυκάσου σπάνια περιλαμβάνονται στους ορισμούς της ανατολικής Ευρώπης διότι βρίσκονται στα σύνορα της Ευρώπης με την Ασία. Είναι μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης, σύμφωνα με το οποίο γεωγραφικά ανήκουν στην Ασία αλλά έχουν πολιτικούς και πολιτιστικούς δεσμούς με την Ευρώπη και την Τουρκία.
Πολλές χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης ανήκουν στην ανατολική Ευρώπη:
Ο όρος Κεντρική Ευρώπη χρησιμοποιείται -πέραν του γεωγραφικού προσδιορισμού- συχνά από ιστορικούς με σημείο αναφοράς τη Γερμανία για τις χώρες που συνορεύουν με αυτή στα ανατολικά της. Οι δύο όροι συμπίπτουν σε μεγάλο βαθμό, με κάποιους αναλυτές να χρησιμοποιούν τον πρώτο και άλλους τον δεύτερο.[14][15][16]
Οι παρακάτω χώρες ανήκουν στη νοτιοανατολική Ευρώπη, όμως κάποιες εξ αυτών μπορούν να χαρακτηρισθούν επίσης χώρες της κεντρικής ή/και της ανατολικής Ευρώπης.[22]
Οι απαρχές του διαχωρισμού της ευρωπαϊκής ηπείρου σε ανατολική και δυτική βρίσκονται στη ρωμαϊκή εποχή. Καθώς η Ρώμη επεκτείνονταν, κατέστη σαφής η πολιτιστική και γλωσσική διαφορά ανάμεσα στις ανατολικές και τις δυτικές επαρχίες της. Οι πρώτες ήταν ιδιαίτερα αστικοποιημένες, διαμορφωμένες πολιτιστικά από την ελληνιστική περίοδο και με κυρίαρχη γλώσσα την Κοινή. Αντίθετα στις δυτικές επαρχίες υιοθετήθηκαν κατά κύριο λόγο τα λατινικά, ενώ μεγάλος αριθμός πόλεων και άλλων υποδομών χτίστηκε στη Ρωμαϊκή περίοδο. Ο πολιτιστικός-γλωσσικός διαχωρισμός ενισχύθηκε αργότερα από την πολιτική διαίρεση της αυτοκρατορίας σε Δυτική και Ανατολική, την αποκαλούμενη από μεταγενέστερους ιστορικούς Βυζαντινή.
Κατά την Ύστερη Αρχαιότητα και στον Μεσαίωνα συνέβησαν διάφορα γεγονότα που τόνισαν ακόμα περισσότερο τη διαφοροποίηση ανάμεσα στα δύο μέρη της ευρωπαϊκής ηπείρου. Η Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία κατέρρευσε σύντομα, σηματοδοτώντας την αρχή του πρώιμου Μεσαίωνα, ενώ η Ανατολική/Βυζαντινή επιβίωσε, μάλιστα γνωρίζοντας και περιόδους μεγάλης ισχύος και ακμής, για άλλα χίλια χρόνια. Αιώνες μετά την πτώση της δυτικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, το κενό ισχύος στη δύση καλύφθηκε εν μέρει από την άνοδο της Αυτοκρατορίας των Καρολιδών, ενώ το Σχίσμα του 1054 διαχώρισε και επισήμως τον Χριστιανισμό σε Ανατολικό και Δυτικό. Στον Μεσαίωνα, μεγάλο μέρος της ανατολικής Ευρώπης βρέθηκε υπό την κυριαρχία των Μογγόλων.
Η σταδιακή αποδυνάμωση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, επίκεντρου της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και η αντικατάστασή της τον 15ο αιώνα από την Οθωμανική σε συνδυασμό με τη διάσπαση της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, μείωσαν την σημασία της αντιπαράθεσης/διαφοροποίησης ανάμεσα στον Ρωμαιοκαθολικισμό (αργότερα και τον Προτεσταντισμό) και την Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία.
Η σημασία άλλων κριτηρίων διαχωρισμού αμφισβητείται. Η χρήση του κυριλλικού αλφαβήτου δεν θεωρείται επαρκές κριτήριο, διότι σε πολλές χώρες -όπως η Πολωνία και η Κροατία- χρησιμοποιείται το λατινικό αλφάβητο, ενώ εν γένει κατατάσσονται στην ανατολική Ευρώπη.[29] Η Ελλάδα θεωρείται το λίκνο του δυτικού πολιτισμού και αναπόσπαστο μέρος του δυτικού κόσμου, σε πολιτικό, πολιτιστικό και οικονομικό επίπεδο, με αποτέλεσμα να ταξινομείται στη νότια ή/και τη δυτική Ευρώπη αντί της ανατολικής.[30]
Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος επέφερε μεταξύ των άλλων την κατάρρευση των μεγάλων αυτοκρατοριών στο ανατολικό μέρος της ηπείρου (Ρωσική, Αυστροουγγρική και Οθωμανική), καθώς και στην πτώση της Γερμανικής Αυτοκρατορίας. Η έκταση του διαδόχου γερμανικού κράτους συρρικνώθηκε δραστικά. Στη θέση των παλαιών αυτοκρατοριών σχηματίστηκαν πολλά μικρότερα κράτη, όπως η Πολωνία, η Ουγγαρία, η Τσεχοσλοβακία, η Εσθονία, η Λετονία και η Λιθουανία. Τα περισσότερα από αυτά είχαν επί της ουσίας αγροτικές οικονομίες, δεν ήταν εκβιομηχανισμένα και είχαν λίγα αστικά κέντρα. Ο εθνικισμός ήταν η κυρίαρχη δύναμη, παρόλο που οι πληθυσμοί τους δεν ήταν ομοιογενείς, διότι εντός των συνόρων τους κατοικούσαν μεγάλες αλλοεθνείς και αλλόθρησκες μειονότητες. Στα ανατολικά της ηπείρου σχηματίστηκε μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 και τον εμφύλιο που ακολούθησε, η Σοβιετική Ένωση. Επρόκειτο για μια πολυεθνική κρατική οντότητα που εκτείνονταν στην Ευρώπη και την Ασία. Διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο στις εξελίξεις στην Ευρώπη και παγκοσμίως, ειδικά μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο. Τα περισσότερα από τα νεοσύστατα κράτη που αντικατέστησαν τις παλαιές αυτοκρατορίες είχαν αρχικά αστικά κοινοβουλευτικά καθεστώτα, όμως σε όλα (με την εξαίρεση της Τσεχοσλοβακίας) ήλθαν σύντομα στην εξουσία αυταρχικά, ακολουθώντας εν πολλοίς το μοντέλο του ιταλικού Φασισμού. Καταλύτης στη μετάβαση αυτή ήταν η Παγκόσμια οικονομική ύφεση του 1929.
Το Ανατολικό μέτωπο ήταν το κύριο θέατρο επιχειρήσεων όπου κρίθηκε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, με τον Ερυθρό Στρατό και τη γερμανική Wehrmacht με τους συμμάχους της να μάχονται για πέντε έτη (1941-45). Ο πόλεμος προκάλεσε τον θάνατο εκατομμυρίων καθώς και ανυπολόγιστες υλικές καταστροφές. Η σοβιετική πολεμική μηχανή, παρά τις πολύ μεγάλες αρχικές απώλειες, αναδιοργανώθηκε σε βάθος και χάρη στην τεράστια υπεροχή της στα 1943-45 συνέτριψε το Τρίτο Ράιχ. Οι τύχες του ανατολικού τμήματος της ηπείρου διαμορφώθηκαν από τα γεγονότα αυτά. Μόνον η Ελλάδα, η Γιουγκοσλαβία και η Φινλανδία δεν πέρασαν στη σφαίρα επιρροής της ΕΣΣΔ.
Στις χώρες υπό σοβιετική επιρροή, εγκαθιδρύθηκαν σοσιαλιστικά καθεστώτα. Όταν δημιουργήθηκε το NATO, οι περισσότερες χώρες της ανατολικής Ευρώπης συγκρότησαν το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, σχηματίζοντας έτσι το λεγόμενο "Ανατολικό Μπλοκ". Αυτό αποτελούνταν από:
Μετά την ανατροπή του σοσιαλισμού και τη διάλυση της ΕΣΣΔ, το πολιτικό σκηνικό στην Ευρώπη και γενικότερα στην υφήλιο μεταβλήθηκε δραματικά. Σοσιαλιστικές δημοκρατίες που μέχρι τότε ήταν μέρη της ΕΣΣΔ έγιναν ανεξάρτητες, η Ανατολική και η Δυτική Γερμανία επανενώθηκαν, η Τσεχοσλοβακία διαιρέθηκε στην Τσεχία και τη Σλοβακία. Πολλές από αυτές τις χώρες εντάχθηκαν αργότερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης | |||||||||
|
Ευρωπαϊκή γεωγραφία
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.