Ανδρέας Κάλβος

Ο Ανδρέας Κάλβος (Απρίλιος 1792 – 3 Νοεμβρίου 1869) ήταν ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές. Η νεοκλασικιστική του παιδεία και η ρομαντική του ψυχοσύνθεση συμπλέκουν στην ποίηση του το δραματικό με το ειδυλλιακό, το παγανιστικό με το χριστιανικό τα αρχαιοελληνικά πρότυπα με τη σύγχρονη επαναστατική επικαιρότητα, τον πουριτανισμό με τον λανθάνοντα ερωτισμό, την αυστηρότητα, τη μελαγχολία, την κλασικιστική φόρμα με το ρομαντικό περιεχόμενο, σύζευξη που είναι ορατή ακόμη και στη γλώσσα (αρχαΐζουσα με βάση δημοτική) και στη μετρική (αρχαϊκή στροφή και μέτρο που συχνά δημιουργεί, σε δεύτερο επίπεδο, δεκαπεντασύλλαβους). Ο Ανδρέας Κάλβος γίνεται γνωστός στο γαλλικό κοινό χάρη στη Γαλλίδα Juliette Lamber, τη διευθύντρια ενός γαλλικού περιοδικού όταν κάνει ένα μεγάλο λογοτεχνικό αφιέρωμα στη νεοελληνική λογοτεχνία του 19ου αιώνα από τον Νεοελληνικό Διαφωτισμό έως την ένταξη της Θεσσαλίας (1790-1880) στη Nouvelle Revue^(fr) το 1880.^[1]

Ανδρέας Κάλβος
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Ανδρέας Κάλβος (Ελληνικά)
Όνομα γεννήσεως	Andréas Ioannídis Kálvos
Γέννηση	Απρίλιος 1792 Ζάκυνθος
Θάνατος	3 Νοεμβρίου 1869 Λάουθ
Χώρα πολιτογράφησης	Γαληνοτάτη Βενετική Δημοκρατία Ελλάδα
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	Ελληνικά Ιταλικά
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	Ποιητής
Επηρεάστηκε από	Ούγκο Φόσκολο
Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Βιογραφικά στοιχεία

Σύγχρονος του Σολωμού, γεννήθηκε το 1792 στη Ζάκυνθο από την Ανδριανή Ρουκάνη, καταγόμενη από παλιά αρχοντική οικογένεια της Ζακύνθου, και από τον Τζανέτο Κάλβο, Κερκυραίο μικροαστό. Το 1802 ο πατέρας Κάλβος παίρνει τα δύο παιδιά του, τον Ανδρέα και τον κατά δύο χρόνια μικρότερο Νικόλαο, και εγκαταλείπει τη σύζυγο του για να εγκατασταθεί στο Λιβόρνο της Ιταλίας, όπου ήταν από παλαιότερα εγκατεστημένος ο αδελφός του, Βιτσέντσο. Ελάχιστες πληροφορίες υπάρχουν για τη ζωή του Ανδρέα Κάλβου στο Λιβόρνο από το 1802 έως το 1811, όπου απέκτησε στέρεη γνώση της ιταλικής παιδείας και γλώσσας. Για τον πατέρα του Τζανέτο υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι ήταν μέλος των μυστικών εταιρειών της εποχής που είχαν πολιτική και απελευθερωτική δράση στην Ιταλία.

Στο Λιβόρνο ο Κάλβος έγραψε μεταξύ Απριλίου και Ιουνίου και τύπωσε το καλοκαίρι του 1811 το πρώτο του έργο (Canzone...) αφιερωμένο στον Ναπολέοντα, που αργότερα αποκηρύσσει. Τον ίδιο χρόνο πήγε για λίγους μήνες στην Πίζα, όπου εργάστηκε ως γραμματέας και αμέσως μετά στη Φλωρεντία, κέντρο τότε της πνευματικής ζωής και δημιουργίας όπου φοίτησε στην Ακαδημία. Το 1812 σημαδεύεται από τη γνωριμία του με τον Ούγκο Φόσκολο, ποιητή και λόγιο, ο οποίος θα γίνει δάσκαλος, καθοδηγητής και μυητής του Κάλβου στον νεοκλασικισμό, στα αρχαϊκά πρότυπα, και στον πολιτικό φιλελευθερισμό. Το 1813 ο Κάλβος, και υπό τη σκιά του Φώσκολου, γράφει στα ιταλικά τρεις τραγωδίες: Θηραμένης, Δαναΐδες και Ιππίας. Επιπλέον ολοκληρώνει τέσσερις δραματικούς μονολόγους σύμφωνα με τις νεοκλασικιστικές επιταγές. Ο Φώσκολος αυτοεξορίζεται στο τέλος του 1813 στη Ζυρίχη για να αποφύγει το αυστριακό καθεστώς. Ο Κάλβος τον ξανασυναντά εκεί το 1816 και την ίδια εποχή πληροφορείται τον θάνατο της μητέρας του. Εν τω μεταξύ έχει συνθέσει στα ιταλικά, από το 1814.

O Ούγκο Φόσκολο, συμπατριώτης, δάσκαλος και προστάτης του Κάλβου

Σεπτέμβριο 1816 οι δύο φτάνουν στο Λονδίνο και η αλληλεπίδραση τους εξακολουθεί μέχρι τον Φεβρουάριο του 1817, όταν διαλύεται η σχέση τους. Ο Κάλβος εξασφαλίζει τα προς το ζην παραδίδοντας ιδιαίτερα μαθήματα ιταλικών και σε μικρότερο βαθμό ελληνικών. Μεταξύ 1817 και 1818 μεταφράζει στα νέα ελληνικά το Book of Common Prayer, το βασικό λειτουργικό κείμενο της Αγγλικανικής Εκκλησίας, και επιμελείται φιλολογικά την ιταλική μετάφραση για λογαριασμό του εκδότη Bagster. Η νεοελληνική έκδοση θα κυκλοφορήσει το 1820 και η ιταλική το 1821. Η πολύγλωττος έκδοση, σε οκτώ γλώσσες, θα τυπωθεί το 1821 σε σχήμα 4ο. Στα 1818-19 δίνει διαλέξεις με θέμα την ορθή προφορά των αρχαίων ελληνικών, οι οποίες προκαλούν αίσθηση. Συντάσσει μια Νεοελληνική Γραμματική, μια Μέθοδο Εκμάθησης Ιταλικών σε τέσσερα μέρη (το τρίτο μέρος συνιστούν οι δικές του Danaidi) και ασχολείται με τη σύνταξη ενός αγγλοελληνικού λεξικού.

Τον Μάιο του 1819, προσχώρησε στο Αγγλικανικό Δόγμα (he had conformed to the Church of England) και παντρεύεται με το αγγλικανικό τυπικό την Τερέζα Τόμας η οποία πεθαίνει (πιθανότατα και η κόρη που είχαν εν τω μεταξύ αποκτήσει) ένα χρόνο αργότερα. Συνάπτει ερωτική σχέση με τη μαθήτρια του Σούζαν Ριντού. Τέλη Ιουλίου του 1820 εγκαταλείπει την Αγγλία.

Το 1819 τυπώνει την πρώτη ελληνόφωνη ωδή του, Ελπίς Πατρίδος. Το ποίημα θα ανευρεθεί από τον Λεύκιο Ζαφειρίου σχεδόν 200 χρόνια μετά στη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου της Γλασκόβης και θα παρουσιαστεί στον τόμο «Ο Βίος και το Έργο του Ανδρέα Κάλβου» (Μεταίχμιο 2006).

Τον Σεπτέμβριο του 1820 επιστρέφει στη Φλωρεντία με μια μικρής διάρκειας στάση στο Παρίσι. Εμπλέκεται στο κίνημα των Καρμπονάρων, συλλαμβάνεται και απελαύνεται στις 23 Απριλίου του 1821. Καταφεύγει στη Γενεύη, όπου εργάζεται ως καθηγητής ξένων γλωσσών, ενώ παράλληλα τον απασχολεί η έκδοση ενός χειρογράφου της Ιλιάδας, που όμως δεν πραγματοποιείται. Συγκλονισμένος και συνεπαρμένος από το ξέσπασμα της επανάστασης, εκδίδει το 1824 στη Γενεύη τη Λύρα, συλλογή 10 ωδών. Οι ωδές του σχεδόν αμέσως μεταφράζονται στα γαλλικά και βρίσκουν ευμενή υποδοχή. Στις αρχές του 1825 ο Κάλβος μεταβαίνει στο Παρίσι, όπου ένα χρόνο αργότερα δημοσιεύει ακόμη δέκα ωδές σε δίγλωσση έκδοση, με οικονομική ενίσχυση των φιλελλήνων, τις Νέες ωδές.

Τέλη Ιουλίου 1826 φτάνει στο Ναύπλιο όπου διαμένει για σύντομο χρονικό διάστημα και τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου αναχωρεί για την Κέρκυρα. Μέχρι το 1827 διδάσκει στην Ιόνιο Ακαδημία. Έως το 1836, οπότε και επανατοποθετείται στην Ακαδημία, ασχολείται με ιδιαίτερα μαθήματα. Το 1841 αναλαμβάνει τη διεύθυνση του Κερκυραϊκού Γυμνασίου, παραιτείται όμως στο τέλος του χρόνου. Ταυτόχρονα συνεργάζεται με τοπικές εφημερίδες. Με τον Σολωμό, όπως μαρτυρείται, «είχε απλή γνωριμία».

Η εκκλησία της Αγ. Μαργαρίτας στο Κέντιγκτον, όπου ετάφη ο Κάλβος

Τον Νοέμβριο του 1852 ο Κάλβος αφήνει την Κέρκυρα και επιστρέφει στην Αγγλία. Ένα χρόνο αργότερα, τον Φεβρουάριο του 1853 παντρεύεται με τη Charlotte Wadams, στο παρθεναγωγείο της οποίας στο Λάουθ θα διδάσκει μέχρι το τέλος της ζωής του. Ο Κάλβος πεθαίνει στις 3 Νοεμβρίου του 1869. Η ταφή του (καθώς και της χήρας του, που πέθανε το 1888) έγινε στο νεκροταφείο της εκκλησίας της Αγ. Μαργαρίτας στο Κέντιγκτον, κοντά στο Λάουθ.

Μετακομιδή των οστών του Κάλβου

Η σορός του Ανδρέα Κάλβου και της συζύγου παρέμειναν στην Αγγλία για 91 χρόνια. Κατόπιν αιτήσεως της, τότε, ελληνικής κυβέρνησης, που γιόρτασε το 1960 ως «Έτος Κάλβου», έγινε η μετακομιδή των οστών του εθνικού ποιητή από το Λονδίνο στην Αθήνα και εν συνεχεία στη Ζάκυνθο. Πρεσβευτής στην αγγλική πρωτεύουσα ήταν ο Γιώργος Σεφέρης. Στρατιωτικό απόσπασμα απένειμε τιμές στο αεροδρόμιο του Ελληνικού, την 19η Μαρτίου, ημέρα της μεταφοράς των δύο φερέτρων, ενώπιον συγκεντρωμένου πλήθους και προσωπικοτήτων από τον πνευματικό και πολιτικό κόσμο. Με στρατιωτική συνοδεία τα δύο «μολύβδινα φέρετρα», στα οποία τοποθετήθηκε η ελληνική σημαία, οδηγήθηκαν στον ναό του Αγίου Ελευθερίου στη Μητρόπολη, όπου ετελέσθη τρισάγιο.

Ο Κάλβος ανάμεσα σε καθαρολόγους και δημοτικιστές

Τα έργα του Κάλβου δέχτηκαν αρκετή κριτική από τις δύο επικρατούσες παρατάξεις διανοουμένων της ελληνικής πραγματικότητας. Οι Φαναριώτες από τη μία και οι Επτανήσιοι από την άλλη, αρνήθηκαν στις Ωδές του το δικαίωμα πολιτογράφησης στον χώρο της ελληνικής ποίησης. Ο Κάλβος γεννήθηκε μεν στη Ζάκυνθο και γύρισε εκεί μετά τη συγγραφή των Ωδών του, αλλά δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως Επτανήσιος ποιητής. Δεν ανήκει στη σχολή που παγιωνόταν γύρω από τον Σολωμό και μάλιστα κανένας λόγιος των Επτανήσων δεν τον θεώρησε ποτέ ως Ιόνιο ποιητή. Πολλοί άσκησαν κριτική στη γλώσσα που χρησιμοποιούσε ο Κάλβος, αν και παραδέχονταν την ποίηση του. Το ίδιο και οι Φαναριώτες. Σ’ αντίθεση με τους Έλληνες λόγιους, ο γαλλικός τύπος παρουσιαζόταν ενθουσιασμένος από τα έργα του Κάλβου, τα οποία κατάφεραν να πείσουν τους ξένους πολύ πιο εύκολα απ' ό,τι τους συμπατριώτες του.

Όσο αφορά τη γλώσσα, ο Κάλβος δεν είχε το θάρρος να απορρίψει την καθαρεύουσα ή τη δημοτική. Η γλωσσική πολλαπλότητα της εποχής του περιοριζόταν σε δύο στάσεις που αντιπαρατάσσονταν στις ωδές του. Στη συμβίωση της δημοτικής με την καθαρεύουσα γίνεται διασταύρωση μεταξύ της ζωντανής φωνής της ζωής και του κόσμου των βιβλίων. Γενικότερα, στα έργα του, ο Κάλβος επιχειρούσε να συνδυάσει δύο αντίθετες δυνάμεις, π.χ. το μυθικό στοιχείο και τα σύγχρονα γεγονότα της εποχής του, τον Δία και τον Θεό, τον νεοκλασικισμό και τον ρομαντισμό.

Η πρόσληψη του Κάλβου

Η ένταξη του Ανδρέα Κάλβου στη νεοελληνική ποίηση έγινε σε μια γαλλική επισκόπηση της νεοελληνικής λογοτεχνίας από τη Nouvelle Revue δημοσιεύεται σε ελληνική μετάφραση του μοναδικού Δημητρίου Βικέλα στο περιοδικό «Παρνασσός» του ομώνυμου φιλολογικού συλλόγου. Κι ακολουθεί ο Κωστής Παλαμάς με τη μνημειώδη Ομιλία του για τον Ανδρέα Κάλβο που δημοσιεύτηκε άμεσα στο περιοδικό-σταθμός «Εστία» στο τέλος της ίδια χρονιάς. Έτσι, η πρώτη νομιμοποίηση του ποιητή από την ελληνική πλευρά έρχεται από τον Βικέλα και ολοκληρώνεται στην ομιλία του Παλαμά το 1889, με την οποία γνωρίζεται στο ευρύτερο ελληνικό κοινό ^[2]. Ο Αλέξανδρος Σούτσος στην Ιστορία της νέας ελληνικής φιλολογίας του μνημονεύει τον Κάλβο δίπλα στον Σολωμό ως ωδοποιών μεγέλων.^[3] Το 1881 με την έκδοση του Δε Βιάζη εγκαινιάζονται οι Καλβικές μελέτες καθώς το ποιητικό έργο του Κάλβου καθίσταται προσιτό.^[4]

Απεικόνιση

Παρόλο που ο Κάλβος θεωρείται σήμερα ο δεύτερος σημαντικότερος ποιητής της Ελληνικής Παλιγγενεσίας, μετά τον Διονύσιο Σολωμό, η μορφή του παρέμενε μυστήριο από τη στιγμή που το έργο του ήρθε στο φως από τον Κωστή Παλαμά. Για 150 χρόνια δεν είχε εντοπιστεί σκίτσο, προσωπογραφία ή φωτογραφία του^[5], γεγονός που άφηνε ένα «οδυνηρό κενό», αφού μοιάζουν «σαν να γράφτηκαν όλες οι ωδές μόνες τους…», σχολιάζει ο συγγραφέας Νίκος Δήμου.

Αυτό το κενό ήταν που παρακίνησε τους Σεφέρη, Ελύτη, και άλλους πολλούς, ανάμεσά τους καλλιτέχνες και ζωγράφους, να προσπαθήσουν να δώσουν μορφή στον ποιητή της Αρετής ^[6], παρόλο που τα χαρακτηριστικά του έγιναν γνωστά μόλις το 2002 όταν ο Σπύρος Ασδραχάς δημοσίευσε το σωζόμενο διαβατήριό του, το οποίο είχε εκδοθεί στις 24 Ιουνίου του 1826 από το Βρετανικό Προξενείο της Μασσαλίας^[7].

Ορδές ζωγράφων, ποιητών, πανεπιστημιακών, σκιτσογράφων και χαρακτών προσπαθούν να αποτυπώσουν το πρόσωπό του δια της εκλάμψεως του Αγίου Πνεύματος ή έστω κάποιων ιστορικών ψιθύρων. Ανάμεσά τους ο Ελύτης, ο Σεφέρης, ο Ασδραχάς, ο Ψυχοπαίδης, ο Π. Γράββαλος, ο Χρήστος Ρουσσέας, οι χαράκτες Άρια Κομιανού, Φ. Μαστιχιάδης και Τάκης Κατσουλίδης. Ο Κωνσταντίνος Παπαμιχαλόπουλος πιο πρόσφατα. Και αρκετοί ακόμη. Ακόμη κι αν οι προσπάθειες αυτές χαρακτηρίζονται από υψηλό καλλιτεχνικό φρόνημα, μοιάζει να εκκινούν από ένα θρησκευτικού τύπου αίτημα, θαρρείς πως κουβαλάμε μέσα μας τον απόηχο της εικονομαχίας: ο Κάλβος πρέπει να φιληθεί ό,τι και να γίνει.^[8]

Έτσι, ο Κάλβος θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ο άνθρωπος με άπειρα πρόσωπα, αφού υπάρχουν αναρίθμητα κατά φαντασίαν πορτρέτα του ζωγραφισμένα κατά την κρίση ή την έμπνευση του εκάστοτε καλλιτέχνη, ενώ ακόμη και στην επίσημη ιστοσελίδα του Μουσείου Σολωμού στη Ζάκυνθο (όπου και βρίσκεται ο τάφος του Ανδρέα Κάλβου), το πορτραίτο που αντιστοιχεί στον Κάλβο είναι μια φανταστική εκδοχή της μορφής του μεγάλου ποιητή, ζωγραφισμένη από τον ζακυνθινό ζωγράφο Χρήστο Ρουσσέα, πατέρα της ηθοποιού Τζένης Ρουσσέα.

Τον Μάρτιο του 2025 ο κ. Γιώργος Ανδρειωμένος, Καθηγητής του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου παρουσίασε την ανακάλυψη ανυπόγραφης προσωπογραφίας ανδρός του πρώτου μισού του 19ου αιώνα, τα χαρακτηριστικά του οποίου ταυτίζονται με αυτά του διαβατηρίου του Κάλβου. Επιπλέον η προσωπογραφία φέρει στο πίσω μέρος της γραφή στα ιταλικά (effigie del Sign. And. Calvo" (εικόνα του κ. Ανδ[ρέα] Κάλβου) και είχε αγοραστεί από τον κάτοχό της σε παλαιοπωλείο της Φλωρεντίας.^{[9] [10]}

Ωστόσο, η παρουσίαση του πορτραίτου κίνησε τις εύλογες αμφιβολίες των κκ. Βίκτωρα Καμχή^[11][12] και Μιχάλη Πασχάλη^[13] ως προς την παλαιότητα του και τη γνησιότητα της γραφής στην οπίσθιά του όψη, οι οποίες και παρουσιάστηκαν σε αναλυτικά άρθρα τους.

Τον Ιούλιο του 2025, ο Γιώργος Ανδρειωμένος επανήλθε στο θέμα, ενισχύοντας τις θέσεις του με νέα στοιχεία που προέκυψαν από την εργαστηριακή εξέταση του πίνακα από τον πανεπιστημιακό Αναστάσιο Κουτσουρή, συντηρητή Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης και ιστορικό Τέχνης, ο οποίος επιβεβαίωσε την αυθεντικότητα της συγκεκριμένης ελαιογραφίας και την παλαιότητα της ιταλικής γραφής στο πίσω μέρος της, χρονολογώντας τα στο α΄ μισό του 19ου αι., ενώ κατέταξε με βεβαιότητα τον πίνακα στην ιταλική και επτανησιακή ζωγραφική της περιόδου.^[14]

Επιπλέον, πέραν από την ταύτιση των χαρακτηριστικών του ανδρός της προσωπογραφίας με αυτά του Ανδρέα Κάλβου (όπως περιγράφονται στο διαβατήριό του), παρουσιάζονται και, ασυνήθιστα για την εποχή, κοινά ενδυματολογικά στοιχεία του εικονιζόμενου με αυτά της προσωπογραφίας του Ούγκο Φόσκολο (ανοικτό πουκάμισο, χωρίς γραβάτα), ενώ διαπιστώθηκε πως ο ανοικτός κώδικας ενώπιον του είναι γραμμένος στα ελληνικά και ο πίνακας δεν έχει μπει ποτέ σε κορνίζα ούτε έχει κρεμαστεί σε τοίχο. Το τελευταίο βέβαια μπορεί να δικαιολογείται από το ότι ο Κάλβος έφυγε εσπευσμένα από τη Φλωρεντία και τις δύο φορές, αφήνοντας πίσω πολλά από τα υπάρχοντά του, και ως εκ τούτου η προσωπογραφία να φυλάχθηκε από κάποιον φίλο του στη Φλωρεντία, ο οποίος και να έγραψε στην πίσω πλευρά το όνομα του ποιητή της Αρετής^[15].

Εργογραφία

Wikisource logo

Στη Βικιθήκη υπάρχει υλικό που έχει σχέση με το θέμα:   Συγγραφέας:Ανδρέας Κάλβος

• Έργα (αυτοτελείς εκδόσεις )

1. Canzone..., Λιβόρνο, 1811
2. Le Danaidi, Λονδίνο, 1818
3. Ελπίς Πατρίδος, Λονδίνο, 1819
4. Italian Lessons in four parts, Λονδίνο, 1820 [1818 σε τέσσερα αυτοτελή τεύχη]
5. Βιβλίον των Δημοσίων προσευχών, Λονδίνο, 1820 (και ανατυπώσεις)
6. Η Λύρα, Γενεύη, 1824
7. Odes nouvelles [Νέες ωδές], Παρίσι, 1826

• Χειρόγραφα και σκόρπια έργα

1. Ιππίας (τραγωδία) (1813)
2. Θηραμένης(1813)
3. Οι Εποχές (Le Stagioni - Giovanni Meli) (1814)
4. Ωδή εις Ιονίους (Ωδή σε Ionii) (1814)
5. Απολογία της Αυτοκτονίας (1815)
6. Σχέδιο Νέων Αρχών καί των Γραμμάτων (1821)
7. Έρευνα Περί της Φύσεως του Διαφορικού Υπολογισμού (1827)
8. Χάριτες - αποσπάσματα, Φώσκολος (1846)
9. Επίκρισις Θεολογική (1840)
10. Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσης (Γραμματική της Σύγχρονης Γλώσσης Ελλήνων Φυσικών)(1822)

• Κυριότερες συγκεντρωτικές εκδόσεις

1. «Ωδαί (Η Λύρα - Λυρικά - Απόσπασμα άτιτλου ποιήματος)», Ωκεανίδα 1997 (Πιστή μετατύπωση των έργων του Ανδρέα Κάλβου, σε επιμέλεια Γιάννη Δάλλα)
2. «Ωδαί», Ίκαρος 1970, Κριτική Έκδοση: Filippo Maria Pontani
3. «Η Ιωνιάς», Συνέχεια 1992 (Ανατύπωση και φιλολογική επιμέλεια της σωζόμενης χειρόγραφης μορφής των ποιημάτων της «Λύρας»)
4. «Το Ψαλτήριον του Δαυίδ μεταφρασθέν υπό Α. Κάλβου του Ζακυνθίου», Ίκαρος 2011
5. «Ωδαί», Μεταίχμιο 2009, επιμέλεια Δ. Δημηρούλη (αντίστοιχης δομής με την έκδοση της Ωκεανίδας, αλλά με την προσθήκη της νεοευρεθείσας ωδής «Ελπίς Πατρίδος», με εκσυγχρονισμένη ορθογραφία και στο μονοτονικό· συνοδεύεται από cd με αναγνώσεις ποιημάτων από τον Βασίλη Παπαβασιλείου)
6. Κάλβος, Α.: Μαθήματα φιλοσοφίας. Πανεπιστημιακές παραδόσεις στην Ιόνιο Ακαδημία, Κέρκυρα 1840-41. Εισαγωγή Παναγής Αλιπράντης, Επιμ. Λίνος Μπενάκης, Προλεγόμενα Ευάγγελος Μουτσόπουλος. ΚΕΕΦ - Ακαδημία Αθηνών, Αθ. 2002
7. Ανδρέας Κάλβος, Έργα, Μουσείο Μπενάκη 2016- (μέχρι σήμερα έχουν εκδοθεί τρεις τόμοι).

Μεταφράσεις

Miguel Castillo Didier: Las odas griegas de Andreas Kalvos (Οι ελληνικές ωδές του Ανδρέα Κάλβου), Editorial Universitaria, Santiago de Chile, 1988.