Γροιλανδία
αυτόνομη χώρα μέρος της Δανίας From Wikipedia, the free encyclopedia
Η Γροιλανδία (γροιλανδικά: Kalaallit Nunaat, «Η Γη των Γροιλανδών» (Καλααλλίτ), δανικά: Grønland) είναι αυτόνομη περιοχή και συνιστώσα χώρα του Βασιλείου της Δανίας. Το νησιωτικό αρκτικό αυτό νησί τοποθετείται γεωγραφικά στη Βόρεια Αμερική, ενώ πολιτιστικά, δημογραφικά και πολιτικά η Γροιλανδία είναι συνδεδεμένη με την Ευρώπη. Νοτιοανατολικά της Γροιλανδίας βρίσκονται ο Ατλαντικός Ωκεανός και η Ισλανδία, ανατολικά η Γροιλανδική Θάλασσα, βόρεια ο Αρκτικός Ωκεανός και δυτικά ο Κόλπος Μπάφιν και ο Καναδάς. Η Γροιλανδία είναι το μεγαλύτερο νησί της γης (αν θεωρήσουμε την Αυστραλία ήπειρο και δεν την προσμετρήσουμε ως νησί) και η μεγαλύτερη εξαρτώμενη περιοχή του κόσμου, με βάση την έκταση. Περίπου το 81% της έκτασής της καλύπτεται από πάγο.
| Γροιλανδία | |||
|---|---|---|---|
| |||
 | |||
| και μεγαλύτερη πόλη | Νουούκ 64°10′N 51°44′W | ||
| Γροιλανδικά Δανικά | |||
Κυρίαρχο κράτος | .svg){kind=small} Βασίλειο της Δανίας | ||
| Αυτόνομη Κοινοβουλευτική Συνταγματική Μοναρχία | |||
| Φρειδερίκος Ι' Μικαέλα Ένγκελλ Μούτσι Μπούροπ Έγκεντε | |||
| Αυτονομία • Τοπική κυβέρνηση • Αυξημένες αρμοδιότητες | από τη Δανία 1979 21 Ιουνίου 2009 | ||
| • Σύνολο • % Νερό Ακτογραμμή | 2.166.086 km2 (12η) 83,1% 44.087 km | ||
| Πληθυσμός • Εκτίμηση 1-2024 • Πυκνότητα | 56.699[1] (211η) 0,03 κατ./km2 (240η) | ||
| ΑΕΠ (ΙΑΔ) • Ολικό (2001) • Κατά κεφαλή | 1,1 δις $[2] 20.000 $[2] | ||
| ΔΑΑ (1998) | 0,927[3] υψηλή | ||
| Νόμισμα | Δανική κορόνα (DKK) | ||
| (UTC 0 ως -4) | |||
| Internet TLD | .gl | ||
| Κωδικός κλήσης | +299 | ||
Από τις 21 Ιουνίου του 2009 η κυβέρνηση της Γροιλανδίας, απολαμβάνει μεγαλύτερη αυτονομία από τη Δανία, με περισσότερες αρμοδιότητες, και έχει δικαίωμα εκμετάλλευσης των πλούσιων φυσικών πόρων του εδάφους της.[4]
Η Γροιλανδία βρίσκεται κατά το μεγαλύτερο μέρος στα βόρεια του Αρκτικού κύκλου και χωρίζεται από το Καναδικό Αρκτικό Αρχιπέλαγος στα δυτικά από το Στενό του Ντέιβις και τον Κόλπο του Μπάφιν, και από την Ισλανδία στα ανατολικά από τον Πορθμό της Δανίας. Τα 9/10 του εδάφους της είναι σκεπασμένα από ένα παχύ στρώμα πάγου, που έχει πάχος από 300 μέτρα στην περιφέρεια ως 3.000 μ. στο εσωτερικό. Αποτελεί ένα συνεχόμενο οροπέδιο με πολλές κορυφές, από τις οποίες μερικές ξεπερνούν τα 2.000 μέτρα. Η ψηλότερη κορυφή των βουνών Γουότκιν, στο νοτιοανατολικό τμήμα, φτάνει τα 3.720 μ. και των βουνών Φόρελ, στο ανατολικό τμήμα, τα 3.385 μ. Μόνο η νοτιοδυτική και νοτιοανατολική παραλιακή ζώνη δεν σκεπάζονται από πάγους. Είναι η μόνη ελεύθερη και κατοικημένη έκταση, γυμνή όμως, με πολλά βράχια, φιόρδ και νησάκια. Φιόρδ σχηματίζονται σε όλες τις ακτές της. Πολλά από αυτά εισχωρούν σε μεγάλο βάθος μέσα στην ξηρά. Συχνά όγκοι πάγου πέφτουν στα νερά των φιόρδ και παρασύρονται από τα θαλάσσια ρεύματα, ενώ πολυάριθμοι ποταμοί χύνονται στις ακτές ή σχηματίζουν λίμνες, συχνά μεγάλες, στο εσωτερικό.
Το κλίμα της είναι πολικό, με διαφορές από περιοχή σε περιοχή. Δέχεται επιδράσεις από τα θαλάσσια ρεύματα και συχνά πλήττεται από φοβερές θύελλες. Το καλοκαίρι είναι σύντομο και ο χειμώνας διαρκεί εννέα μήνες. Τους καλοκαιρινούς μήνες, συχνά η θερμοκρασία ξεπερνάει τους 10°C, αλλά με το που πέφτει η νύχτα, έχει γύρω στους 5-6°C.[5] Αρκετές φορές κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού έχει χιονοπτώσεις και πολύ συχνά ομίχλη, κυρίως τις πρωινές ώρες. Η πολική νύχτα στη Βόρεια Γροιλανδία διαρκεί πέντε μήνες.Η χαμηλότερη θερμοκρασία που παρατηρήθηκε ποτέ στη Γροιλανδία είναι -66.1°C.[6][7][8] 96 πολικοί επιστήμονες της ερευνητικής κοινοπραξίας IMBIE (Ice Sheet Mass Balance Inter-comparison Exercise) από 50 επιστημονικούς φορείς, με επικεφαλής τον καθηγητή Άντριου Σέπερντ του βρετανικού Πανεπιστημίου του Λιντς, αποκαλύπτουν σε μια νέα, μεγάλη διεθνή επιστημονική έρευνα ότι η Γροιλανδία έχει χάσει 3,8 τρισεκατομμύρια τόνους πάγου από το 1992, αρκετούς για να ανέβουν τα επίπεδα της θάλασσας παγκοσμίως κατά σχεδόν 11 χιλιοστά (συγκεκριμένα 1,06 εκατοστά). Ο ρυθμός απώλειας των πάγων αυξήθηκε από 33 δισεκατομμύρια τόνους ετησίως κατά μέσο όρο στη δεκαετία του 1990, σε 254 δισεκατομμύρια τόνους ετησίως την τελευταία δεκαετία.[9]
Η Γροιλανδία χωρίζεται σε πέντε Δήμους.
Το νησί ανακαλύφθηκε το 982 μ.Χ. από τον Νορβηγό Ερρίκο τον Ερυθρό, ο οποίος μετά από τέσσερα χρόνια έφερε στο νησί και άλλους αποίκους. Μετά το 1000, οι Εσκιμώοι του νησιού άρχισαν να γίνονται χριστιανοί, από ιεραπόστολους που έφτασαν εκεί. Τον 14ο αιώνα η νορβηγική αυτή αποικία λησμονήθηκε. Ανακαλύφθηκε για δεύτερη φορά το 1585, από τον εξερευνητή Ντέιβις και αργότερα από τον Μπάφιν. Το 1721 ιδρύθηκε από τους Σκανδιναβούς η πρώτη αποικία Γκόντχομπ, στη θέση της σημερινής πρωτεύουσας. Το 1814, που χωρίστηκε η Νορβηγία από τη Δανία, η Γροιλανδία παρέμεινε στη Δανία. Χάρη στην προστατευτική πολιτική της Δανίας, ο πληθυσμός αυξήθηκε και δημιουργήθηκαν πολλοί οικισμοί. Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο διαπιστώθηκε η μεγάλη στρατηγική σημασία του νησιού. Το 1951 η Δανία επέτρεψε στις ΗΠΑ την εγκατάσταση μεγάλης αεροπορικής βάσης στο Κάνακ. Το 1979 η Γροιλανδία απέκτησε την αυτονομία της. Το 1985 οι Γροιλανδοί αποφάσισαν με δημοψήφισμα να αποχωρήσουν από την ΕΟΚ (σήμερα Ευρωπαϊκή Ένωση).
Πρώιμος πολιτισμός των Παλαιοεσκιμώων
Κατά την προϊστορική περίοδο, η Γροιλανδία φιλοξένησε αρκετές διαδοχικές πολιτισμικές ομάδες Παλαιοεσκιμώων, σύμφωνα με τα αρχαιολογικά ευρήματα της περιόδου στην περιοχή. Μεταξύ του 2500 π.Χ. και του 800 π.Χ., η νότια και δυτική Γροιλανδία κατοικούνταν από την πολιτισμική ομάδα των Σακάκ. Τα περισσότερα ευρήματα αυτής της περιόδου εντοπίζονται στον κόλπο Ντίσκο. Την περίοδο μεταξύ 2400 π.Χ. και 1300 π.Χ. έχουν καταγραφεί μαρτυρίες εποικισμού και της βόρειας Γροιλανδίας από τον πολιτισμό της Πρώτης Ανεξαρτησίας, ο οποίος αναφέρεται ως μέρος των φύλων εργαλειοχρηστών του Αρκτικού Κύκλου.
Γύρω στο 800 π.Χ., ο πολιτισμός των Σακάκ εξαφανίστηκε, δίνοντας σταδιακά τη θέση του στον πρώιμο πολιτισμό των Ντόρσετ στη δυτική Γροιλανδία και στις ομάδες γνωστές ως Δεύτερη Ανεξαρτησία στις βόρειες περιοχές. Ο πολιτισμός Ντόρσετ ήταν και ο πρώτος που αναπτύχθηκε στις παράκτιες περιοχές, τόσο στις ανατολικές όσο και στις δυτικές ακτές, ενώ επιβίωσε μέχρι τον πολιτισμό της Θούλης γύρω στα 1550 μ.Χ. Ο τελευταίος είναι και ο βασικός πρόγονος των σημερινών κατοίκων. Η προέλευσή τους εντοπίζεται στην Αλάσκα γύρω στα 1000 μ.Χ. και μετανάστευσαν στη σημερινή Γροιλανδία κατά το 1300 μ.Χ.. Οι ομάδες της Θούλης εισήγαγαν νέες καινοτομίες, όπως τη χρήση ελκήθρων με σκυλιά και τα καμάκια για την αλιεία.
Ο εποικισμός των Νορβηγών
Από το 986 μ.Χ., οι δυτικές ακτές της Γροιλανδίας αποικήθηκαν από κατοίκους της Ισλανδίας και της Νορβηγίας, με την ίδρυση δύο οικισμών σε φιόρδ στη νοτιοδυτικότερη άκρη του νησιού. Η συμβίωση με τον πολιτισμό Ντόρσετ και στη συνέχεια με τους κατοίκους της Θούλης από τον Βορρά ήταν αρμονική. Οι Νορβηγοί άποικοι έγιναν υπόλογοι στην εξουσία της Νορβηγίας κατά τον 13ο αιώνα, ενώ το βασίλειο της Νορβηγίας ενώθηκε με τη Δανία το 1380 ως βασιλική σύνοδος και το 1397, με την επίσημη ένωση κάτω από τη Συνθήκη της Ένωσης του Κάλμαρ.
Οι οικισμοί, όπως το Μπραταλίντ, άκμασαν για αιώνες, αλλά εξαφανίστηκαν γύρω στον 15ο αιώνα, ίσως λόγω της έναρξης μίας μικρής παγετωνικής περιόδου. Με βάση στοιχεία από παγετωνικές μελέτες, την περίοδο μεταξύ 800 και 1300 οι περιοχές των φιόρδ της νότιας Γροιλανδίας είχαν ένα ήπιο κλίμα, με δασική βλάστηση και πόες, ενώ υπήρχε οργανωμένη κτηνοτροφία.
Η συντριβή στη Θούλη
Στις 21 Ιανουαρίου του 1968, ένα βομβαρδιστικό B-52 της Αμερικανικής Πολεμικής Αεροπορίας συνετρίβη στους πάγους του Κόλπου του Πολικού Αστέρα, στη βόρεια Γροιλανδία, 11 χιλιόμετρα νότια της αμερικανικής βάσης της Θούλης. Από τα επτά μέλη του πληρώματος διασώθηκαν τα έξι, αλλά από τις τέσσερις πυρηνικές βόμβες δεν βρέθηκαν παρά μόνο ορισμένα ραδιενεργά θραύσματα. Αραιά τοποθετημένα, για να μην σπάσει ο πάγος πάνω στον οποίο στηρίχθηκαν, τα παραπήγματα της προσωρινής αμερικανικής βάσης "Χάνζικερ" αποτέλεσαν το ορμητήριο των ανδρών που έψαχναν για το θανατηφόρο χαμένο φορτίο του αεροπλάνου. Οι Αμερικανοί έσπευσαν να διαβεβαιώσουν ότι η ραδιενέργεια που εντοπίστηκε δεν είναι επικίνδυνη, χωρίς όμως να πείθουν κανέναν. Ιδίως η κυβέρνηση της Δανίας, στην οποία ανήκει η Γροιλανδία, ήταν έξαλλη με τις Η.Π.Α., αφού η συμφωνία απαγόρευσης αποθήκευσης αμερικανικών πυρηνικών όπλων σε δανικό έδαφος συμπεριλάμβανε και τον αέρα, και η πτώση του Β-52 απέδειξε ότι η Ουάσινγκτον την παραβίασε[10].
Κύρια οικονομική δραστηριότητα των κατοίκων είναι η αλιεία. Η επεξεργασία των ψαριών αποτελεί επίσης σημαντική βιομηχανική δραστηριότητα. Κύρια αλιευτικά προϊόντα είναι οι γαρίδες, οι πληθυσμοί των οποίων όμως τα τελευταία χρόνια παρουσιάζουν μείωση[11], ενώ τη δεκαετία του 1960 είχε γνωρίσει για κάποιο διάστημα αύξηση και η βιομηχανία επεξεργασίας μπακαλιάρου. Λίγοι κάτοικοι ασχολούνται στις νοτιοδυτικές ακτές με περιορισμένες καλλιέργειες και εκτρέφονται λίγα βοοειδή, πρόβατα και πουλερικά.
Η Γροιλανδία ήταν η κύρια χώρα παραγωγής φυσικού κρυόλιθου, ο οποίος χρησιμοποιείται στη μεταλλουργία του αλουμινίου, αλλά τη δεκαετία του 1970 τα αποθέματα εξαντλήθηκαν. Η Γροιλανδία παρήγε μόλυβδο και ψευδάργυρο, αλλά και αυτά εξαντλήθηκαν τη δεκαετία του 1990. Υπάρχουν επίσης κοιτάσματα χρυσού, ουρανίου και λιθάνθρακα. Στη Γροιλανδία υπάρχουν, σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου.[12] Στα εδάφη της επίσης βρίσκονται μεγάλα κοιτάσματα σπάνιων γαιών.[13] Τόσο η παραγωγή πετρελαίου, όσο και αυτή του φυσικού αερίου δεν είναι σε προχωρημένο επίπεδο, ενώ εκφράζονται διάφορες αντιρρήσεις σχετικά, για περιβαλλοντολογικούς[14] και πολιτιστικούς[15][16] λόγους. Παράλληλα, υπάρχει πρόβλημα με την εκμετάλλευση του ουρανίου και των σπάνιων γαιών (τα κοιτάσματά τους περιέχουν ουράνιο), καθώς ο νόμος που ισχύει στη Γροιλανδία δεν επιτρέπει την εξόρυξη ουρανίου, αν και έχουν γίνει συζητήσεις για σχετικές τροποποιήσεις τα τελευταία χρόνια.[17]
Το εξαγωγικό εμπόριο αφορά ορυκτά, αλίπαστα ψάρια, ιχθυέλαια κ.ά. Εισάγονται τρόφιμα, υφάσματα, καύσιμα, μηχανές και άλλα βιομηχανικά είδη.
Η Γροιλανδία αποτελεί αυτόνομο τμήμα της Δανίας, στην οποία ανήκει από το 1721, με πρωτεύουσα το Νουούκ (πρώην Γκόντχαμπ, 12.181 κατ.), που είναι η μεγαλύτερη και παλαιότερη αποικία των Δανών στο νησί. Άλλες σημαντικές κωμοπόλεις είναι το Σισιμιούτ και το Ιλούλισσατ. Οι κάτοικοι, κυρίως Ινουίτ (Εσκιμώοι) που ήρθαν σε επιμειξία με τους πρώτους Ευρωπαίους αποίκους (δανικής-νορβηγικής καταγωγής), ανέρχονται σε 56.699[1] σύμφωνα με επίσημη εκτίμηση για τον Ιανουάριο του 2024, η πλειοψηφία των οποίων διαμένει στη στενή νοτιοδυτική παράκτια περιοχή. Οι γλώσσες που ομιλούνται είναι η δανική και διάφορες διάλεκτοι των Εσκιμώων.
Το προσδόκιμο ζωής στο σύνολο του πληθυσμού ήταν σύμφωνα με εκτιμήσεις του 2015 τα 72,1 χρόνια (69,41 χρόνια οι άνδρες και 74,92 οι γυναίκες).[2]
Εκτελεστική εξουσία
Αρχηγός Κράτους είναι ο Βασιλιάς Φρειδερίκος Ι΄ της Δανίας (από τις 14 Ιανουαρίου του 2024), ο οποίος εκπροσωπείται από έναν ύπατο αρμοστή, σήμερα τη Μικαέλα Ένγκελ (Mikaela Engell, γεν. το 1956) από την 1η Απριλίου του 2011. Αρχηγός της κυβέρνησης είναι ο πρωθυπουργός. Το υπουργικό συμβούλιο εκλέγεται από το Κοινοβούλιο, που ονομάζεται Landstinget. Ο ύπατος αρμοστής διορίζεται από τον μονάρχη και ο πρωθυπουργός (συνήθως ο ηγέτης του κόμματος με τους περισσότερους βουλευτές) εκλέγεται από το Κοινοβούλιο. Σήμερα η χώρα κυβερνάται από τον συνασπισμό των κομμάτων Siumut και Inuit Ataqatigiit.
Νομοθετική εξουσία
Η νομοθετική εξουσία ασκείται από το Κοινοβούλιο, που απαρτίζεται από 31 συνολικά έδρες. Τα μέλη εκλέγονται με απλή αναλογική σε πολυεδρικές περιφέρειες από τον λαό και η θητεία τους διαρκεί 4 έτη. Δικαίωμα ψήφου στις εκλογές έχουν όσες και όσοι είναι ηλικίας 18 ετών και άνω.[2]. Στην πρωτεύουσα Νουούκ υπήρχε το 2013 μόνο ένα εκλογικό κέντρο.
Η χλωρίδα, περιορισμένη στη νοτιοδυτική παραλιακή ζώνη, αποτελείται από βρύα, λειχήνες, ιτιές και άλλα νανώδη φυτά. Η πανίδα της Γροιλανδίας περιλαμβάνει ταράνδους, πολικές αρκούδες, αρκτικές αλεπούδες, λύκους, ερμίνες, μοσχοβόες, πολικούς λαγούς, πολλά υδρόβια αποδημητικά πουλιά και θαλάσσια κήτη (φάλαινες, φώκιες).
Οι εναέριες μεταφορές συνδέουν τις εγχώριες και κατοικημένες περιοχές της Γροιλανδίας, αλλά και στο εξωτερικό και άλλες χώρες. Όσον αφορά τις θαλάσσιες μεταφορές υπάρχουν προγραμματισμένα δρομολόγια, αλλά για μεγάλες αποστάσεις το ταξίδι κρατάει αρκετές ώρες και τα δρομολόγια γίνονται σε χαμηλή συχνότητα. Στις πόλεις υπάρχουν ελάχιστοι και μικροί δρόμοι. Η οδήγηση γίνεται στα δεξιά. Το 2008 λειτουργούσαν 15 αεροδρόμια. Κύριο λιμάνι είναι το Σισιμιούτ.
Τον Μάιο του 2007 η Air Greenland εγκαινίασε μια νέα διαδρομή από και προς τη Βαλτιμόρη των ΗΠΑ, αλλά στις 10 Μαρτίου 2008 η διαδρομή ακυρώθηκε λόγω οικονομικών απωλειών. Το 2012 η Air Greenland εγκαινίασε νέες πτήσεις μεταξύ του Νουούκ και του Ικαλούιτ μόνο κατά την καλοκαιρινή περίοδο.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
