Πρωτεύουσα

Πρωτεύουσα ονομάζεται η πόλη στην οποία βρίσκεται η έδρα κυβέρνησης ενός κυρίαρχου κράτους, μίας διοικητικής διαίρεσης ή ενός οργανισμού. Συνήθως είναι η μεγαλύτερη πόλη ενός κράτους, μιας Περιφεριακης Ενότητας ή ενός μεγάλου Δήμου αλλά υπάρχουν και εξαιρέσεις όπως π.χ. στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου η Νέα Υόρκη είναι η πολυπληθέστερη πόλη, αλλά πρωτεύουσα είναι η Ουάσινγκτον που είναι η 20ή σε πληθυσμό. Μερικές χώρες έχουν δύο ή και περισσότερες πρωτεύουσες, για παράδειγμα η Νότια Αφρική έχει τρεις πρωτεύουσες, την Πρετόρια, το Μπλουμφοντέιν και την Κέιπ Τάουν, και μεγαλύτερη πόλη το Γιοχάνεσμπουργκ.

Ρώμη, η πρωτεύουσα της Ιταλίας.

Στο πέρασμα του χρόνου πολλές φορές έχει συμβεί μεταφορά μιας πρωτεύουσας σε μία άλλη πόλη, όπως για παράδειγμα συνέβη στην Ελλάδα, από το Ναύπλιο στην Αθήνα το 1834, ή στη Ρωσία, από τη Μόσχα στην Αγία Πετρούπολη το 1712 και έως την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917, και στις 5 Μαρτίου 1918 μεταφέρθηκε εκ νέου στη Μόσχα.

Πολλές φορές τα ΜΜΕ αναφέρουν το όνομα της πρωτεύουσας ως ένα εναλλακτικό όνομα για μια χώρα. Για παράδειγμα "Οι σχέσεις μεταξύ Αθήνας και Ρώμης αναφέρονται "στις σχέσεις μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας".

Ετυμολογία

Στα ελληνικά η λέξη «Πρωτεύουσα» προέρχεται από το αρσενικό «Πρωτεύων» που σημαίνει "Αυτός που πρωτεύει, αυτός που είναι πρώτος". Στα αγγλικά και στις Δυτικοευρωπαϊκές γλώσσες χρησιμοποιείται η λέξη «Capital, Capitale» κτλ. Προέρχεται από το Λατινικό «Caput» που σημαίνει «Κεφάλι», ενώ στα γερμανικά χρησιμοποιείται η λέξη Hauptstadt που σημαίνει "κεντρική πόλη, πόλη-αρχηγείο".

Σχεδιασμένες πρωτεύουσες

Στο πέρασμα του χρόνου, πολλές χώρες αλλά και αυτοκρατορίες έχτισαν μια νέα πρωτεύουσα για διάφορους λόγους. Μερικά παραδείγματα αποτελούν:

• Αμπούζα, Νιγηρία (1960)

• Μπραζίλια, Βραζιλία (1960)

• Ισλαμαμπάντ, Πακιστάν (1960)

• Καμπέρα, Αυστραλία (1927)

• Κωνσταντινούπολη, Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (330)

• Αστανά, Καζακστάν (1997)

• Οττάβα, Καναδάς (1857)

• Νέο Δελχί, Βρετανική Ινδία (1911)

• Ουάσιγκτον, ΗΠΑ (1790)

Το 2015, η Αίγυπτος ανακοίνωσε την κατασκευή μιας νέας πρωτεύουσας^[1], η οποία θα φιλοξενήσει έως και 6.000.000 κατοίκους. Το Κάιρο, το οποίο είναι η πρωτεύουσα της χώρας από το 969, έχει πληθυσμό 25 εκατομμύρια,^[2] με αποτέλεσμα να αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες πόλεις του κόσμου, καθώς και μία από τις πιο μολυσμένες.

Τον Αύγουστο του 2019, ο Πρόεδρος της Ινδονησίας Τζόκο Γουίντοντο ανακοίνωσε ότι η πρωτεύουσα της Ινδονησίας θα μεταφερθεί από την Τζακάρτα στην προγραμματισμένη πόλη Νουσαντάρα, στην επαρχία του Ανατολικού Καλιμαντάν στο νησί Βόρνεο. Ο λόγος είναι ότι η Τζακάρτα βυθίζεται έως και 17 εκατοστά ετησίως, γεγονός που, σε συνδυασμό με την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, έχει κάνει την πόλη πιο επιρρεπή στις πλημμύρες. Γενικώς, είναι μια από τις πιο γρήγορα βυθιζόμενες πρωτεύουσες στον κόσμο και διατρέχει κίνδυνο μελλοντικής ολικής καταστροφής.

Πολλαπλές η ανεπίσημες πρωτεύουσες

• Τσεχία: Πρωτεύουσα της Τσεχίας είναι η Πράγα. Το Μπρνο, όμως, είναι η έδρα των κρατικών δικαστηρίων.

• Εσθονία: Το Τάλιν είναι η πρωτεύουσα της χώρας, αλλά το ανώτατο δικαστήριο και το υπουργείο παιδείας εδρεύουν στο Ταρτού.

• Γερμανία: Πρωτεύουσα της χώρας είναι το Βερολίνο. Όμως, μερικά υπουργεία παραμένουν στην πρώην Δυτικογερμανική πρωτεύουσα, τη Βόννη.

• Πορτογαλία: Το κοινοβούλιο, τα υπουργεία, τα δικαστήρια κτλ. βρίσκονται στη Λισαβόνα. Παρόλα αυτά, κανένα κρατικό αρχείο δεν αναφέρεται στη Λισαβόνα ως πρωτεύουσα.

• Ελβετία: Η, de facto, πρωτεύουσα της Ελβετίας είναι η Βέρνη, αλλά de jure δεν έχει πρωτεύουσα.

Πρωτεύουσες που δεν είναι η έδρα της κυβέρνησης

• Ολλανδία: Το πολιτικό κέντρο της χώρας δεν είναι το Άμστερνταμ, αλλά η Χάγη, η τρίτη μεγαλύτερη πόλη.

• Βασίλειο της Αγγλίας: Πρωτεύουσα ήταν το Σίτι του Λονδίνου, αλλά η κυβέρνηση έδρευε στο Γουέστμινστερ. Σήμερα και οι δύο περιοχές αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του μητροπολιτικού Λονδίνου.

• Βασίλειο της Γαλλίας: Πρωτεύουσα ήταν το Παρίσι, αλλά για πάνω από 100 χρόνια (1682 - 1789), η κυβέρνηση έδρευε στις Βερσαλλίες.

Αμφισβητούμενες πρωτεύουσες

• Ισραήλ: Η Ιερουσαλήμ διεκδικείται και από το Ισραήλ και από την Παλαιστίνη ως πρωτεύουσα τους. Καμία χώρα, με εξαίρεση τις ΗΠΑ δεν αναγνωρίζει την Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του Ισραήλ, για αυτό όλες οι διπλωματικές αποστολές βρίσκονται στο Τελ Αβίβ.

Η πρωτεύουσα ως σύμβολο ενός έθνους

Με την άνοδο των Εθνών-Κρατών η πρωτεύουσα θεωρείται εθνικό σύμβολο:

• Ελλάδα: Πρωτεύουσα της Ελλάδας για 7 χρόνια (1827 - 1834) ήταν το Ναύπλιο, το οποίο ήταν μεγάλο και σημαντικό οικονομικά σε αντίθεση με την Αθήνα που λόγω των αγώνων για την ανεξαρτησία, είχε ερημώσει. 4 χρόνια μετά την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Ελλάδας, η Αθήνα έγινε πρωτεύουσα της χώρας με σκοπό να θυμίζει στους Έλληνες το ένδοξο παρελθόν και αρχαίο μεγαλείο της Ελλάδας. Η ανακήρυξη της Αθήνας σε πρωτεύουσα συμβόλιζε και τη συνέχεια των αρχαίων και σύγχρονων Ελλήνων.

• Γερμανία: Μετά την Επανένωση της Γερμανίας, το Βερολίνο, η πρωτεύουσα του Ναζισμού και των Ανατολικογερμανών κομμουνιστών, ξαναέγινε πρωτεύουσα της Γερμανίας για να συμβολίζει την ενότητα του Γερμανικού έθνους.

Γεωστρατηγική σημασία

Συνήθως, σε έναν πόλεμο η πρωτεύουσα θεωρείται ο κύριος στόχος του εχθρού. Έτσι η Γερμανία ανακοίνωσε τη νίκη τους στη Μάχη της Γαλλίας μόνο αφότου μπήκαν στο Παρίσι. Παρομοίως, στην Ελλάδα, η Γερμανία ανακοίνωσε τη νίκη, μόνο όταν τα στρατεύματα της μπήκαν στην Αθήνα.

Δείτε επίσης

• Κατάλογος εθνικών πρωτευουσών