Διονύσιος (όνομα)

ανδρικό όνομα From Wikipedia, the free encyclopedia

Remove ads

Διονύσιος [στα νέα ελληνικά: δionísios, δjonísios] (γενική: Διονυσίου)· καθημερινός τύπος: Διονύσης [δionísis, δjonísis], Υποκοριστικά:Διώνης, Διόνης Διονυσάκης Ντένης. ελληνικό αντρικό κύριο όνομα (βαφτιστικό όνομα).

Ετυμολογία του ονόματος Διονύσιος

Thumb
Διόνυσος με πάνθηρα και Σάτυρο.
(2ος αι. μ.Χ.)
Thumb
Ο Διόνυσος πάνω σε πάνθηρα.
Μωσαϊκό δάπεδο της «Οικίας του Διονύσου» στην Πέλλα, 2,70 × 2,65 μ. (330–300 π.Χ.).

Το αρχαιοελληνικό όνομα Διονύσιος, προέρχεται από το Διόνυσος, το όνομα του θεού του οίνου και της γονιμότητας, γιου του Δία και της θνητής Σεμέλης στην αρχαιοελληνική μυθολογία, σχηματισμένο με τρόπο ανάλογο με άλλα θεοφόρα, λ.χ. Αρτέμιος, Δημήτριος κ.ά., και σημαίνει «αφιερωμένος στον Διόνυσο». Το ίδιο το θεωνύμιο Διόνυσος, επίσης Διόννυσος και Ζόννυσος, από το *Διόσ-νυσος, είναι αβέβαιου ετύμου. Σύμφωνα με τον Γ. Μπαμπινιώτη, αν για το πρώτο συνθετικό του ονόματος είναι βέβαιο ότι προέρχεται από το Ζεύς, γενική Διός, για το δεύτερο συνθετικό, από τις πολλές υποθέσεις οι οποίες έχουν διατυπωθεί, η πιο αληθοφανής το συνδέει με το Νῦσα / Νῦσσα, όνομα νυμφών οι οποίες θεωρούνταν από τη μυθολογία ως τροφοί του Διονύσου. Η αναγωγή του θεού σε θρακικές και λυδικές πηγές δεν ευσταθεί μετά τη διαπίστωση της ύπαρξής του ήδη στη μυκηναϊκή εποχή (πβ. μυκηναϊκό di-wo-nu-so-jo, τύπος γενικής).[1]

Οι Ρωμαίοι αποκαλούσαν τον Διόνυσο Bacchus (Βάκχος). Τα ίχνη της καταγωγής και αυτού του ονόματος χάνονται στο χώρο του αρχαίου μύθου. Σύμφωνα με τον Γ. Μπαμπινιώτη, το λατινικό Bacchus προέρχεται από το ελληνικό Βάκχος, και είναι άγνωστου ετύμου, πιθανό δάνειο ανατολικής προέλευσης.[2] (Βλ. όνομα Βάκχος.) Από το Βάκχος έρχεται το αρχαιοελληνικό Βακχυλίδης (βλ. τον χορικό ποιητή Βακχυλίδη), Βάκχος + επίθυμα -υλ- (πβ. Αισχ-ύλος, Κρατ-ύλος) + παραγωγικό επίθημα -ίδης, αλλά και ο άγιος Βάκχος, που στην Κύπρο λέγεται Βάκκος.[3]

Με τον Διόνυσο από πολύ νωρίς ταυτίστηκε ο Λίμπερ, αρχαία λατινική αγροτική θεότητα, που το όνομά του σημαίνει «ελεύθερος» και θυμίζει τις συνηθισμένες επωνυμίες του Διονύσου, Λυαῖος, Ἐλευθέριος «αυτός που απελευθερώνει».

Από το πρώτο συνθετικό Δίας παράγονται πολλά άλλα ονόματα, λ.χ. Διόδωρος, Διογένης, Διομήδης, Διοκλητιανός κ.ά. Τέλος, από το Διόνυσος παράγονται τα ονόματα: Διονυσοφῶν,[4] Διονυσοφάνης,[5] Διονυσόδωρος,[6] / Διονυσοδώρα,[7] Διονυσόδοτος,[8] Διονυσογένης,[9] Διονυσιφάνης[10] κτλ.

Remove ads

Ονομαστική εορτή

Remove ads

Γυναικείος τύπος

Διάδοση του ονόματος Διονύσιος

Ο Αθ. Μπούτουρας κατατάσσει το όνομα Διονύσιος στα «Ονόματα εξ αγίων»,[18] εξαιτίας της πανελλήνιας απήχησης δύο κυρίως αγίων, καταρχάς του πολιούχου Αθήνας και συνεργάτη του αποστόλου Παύλου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου (1ος αι.) (βλ. Πράξεις των Αποστόλων, ιζ΄ 34) και ύστερα του πολιούχου Ζακύνθου αρχιεπισκόπου Αιγίνης Διονυσίου της Ζακύνθου (16ος–17ος αι.). Στη Δυτική Ευρώπη ξεχωρίζει ο πρώτος επίσκοπος του Παρισιού Διονύσιος (λατινικά: Dionysius, γαλλικά: saint Denis de Paris), που μαρτύρησε στο Παρίσι τον (3ο αι.) μαζί με τον Ελευθέριο και τον Ρούστικο, και που η εκκλησιαστική παράδοση τον συνέχεε για αιώνες με τον Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη.[19][20] Ο επίσκοπος Παρισίων διέδωσε τον χριστιανισμό στους Γαλάτες και από εκεί στη Δυτική και τη Βόρεια Ευρώπη, και μαζί διαδόθηκε και το όνομα Διονύσιος, ή Denis, Dennis, στους λαούς της Δύσης. Στην Αγγλία έφθασε με τους Νορμανδούς.

Ενδεικτικά, σήμερα στον ελλαδικό χώρο, σε μια προσπάθεια στατιστικής αποτίμησης της συχνότητας των ελληνικών ονομάτων από τον Απρίλιο του 2009, το βαφτιστικό Διονύσιος παρουσιάζεται ως το 96ο πιο συχνό όνομα (32ο ανάμεσα στα αντρικά). Το φέρουν γύρω στους 26.000 Έλληνες ή ποσοστό 2,7%.[21] Ενώ, σύμφωνα με τον Νικ. Κοντοσόπουλο, το όνομα Διονύσιος είναι το πιο συνηθισμένο όνομα στη Ζάκυνθο, όπου το φέρουν το 19,5% των Ζακυνθινών.[22] Στην Κύπρο, κατά την απογραφή του πληθυσμού το 2011, το όνομα Διονύσιος παρουσιάζεται 280ό σε συχνότητα, με 305 εμφανίσεις σε σύνολο 145.612 ή ποσοστό 2%.[23]

Ιδιαίτερα συχνό ήταν στην αρχαιότητα το όνομα Διονύσιος. Σύμφωνα με τον Βρετανό λεξικογράφο William Smith, ο πρώτος που κατάρτισε έναν κατάλογο με τα πρόσωπα που ονομάζονταν Διονύσιος στην ιστορία της ελληνικής φιλολογίας ήταν ο Μέρσιος στο Thesaurus antiquitatum Graecarum, έκδ. Gronovius, 1697–1702 (x. σ. 577, κ.ε.), ακολούθησε ο Ιόνσιος (Johannes Jonsius) στο De scriptoribus historiae philosophiae, 1659 (iii. 6, σ. 42, κ.ε.), και τέλος ο Φαβρίκιος (Fabricius) στο Bibliotheca Graeca, 1705–1728 (iv. σ. 405). Συνολικά πάνω από εκατό πρόσωπα στρατηγοί, συγγραφείς, φιλόσοφοι που ονομάζονταν Διονύσιος καταλογραφήθηκαν.[24]

Σύμφωνα με τη Θετίμα, το όνομα Διονύσιος εμφανίζεται στο Lexicon of Greek Personal Names (LGPN) να το φέρουν 4.762 διαφορετικά πρόσωπα, αριθμός που το αναδεικνύει ως ένα από τα πιο συχνά αν όχι το πιο συχνό όνομα στην αρχαία και ελληνιστική εποχή. Η πρωιμότερη βέβαιη μαρτυρία του ονόματος προέρχεται από τη Θράκη την αρχαϊκή περίοδο και γεωγραφικά απλώνεται, εκτός από τον ελλαδικό και κυπριακό χώρο, στη Δαλματία, Ιλλυρία, τη σημερινή Βόρεια Μακεδονία, τον Κιμμερικό Βόσπορο, τον Πόντο, την Ταυρίδα, την Κολχίδα, τη Σκυθία, την Τρωάδα, τη Λυκία, τη Λυδία, την Κιλικία, τη Βιθυνία, την Ιωνία, την Παμφυλία, τη Μυσία, την Καρία, τη Σικελία, τις Συρακούσες, τη Λουκανία, την Καμπανία, την Καλαβρία, την Απουλία και την Κυρήνη.[25]

Στο LGPN καταχωρίζονται και οι τύποι:

Remove ads

Τύποι και υποκοριστικά του Διονύσιος

  • Διονύσης, κοινός τύπος σε όλο τον ελληνόφωνο χώρο.
  • Νιόνιος [ñóños], κοινός τύπος σε όλο τον ελληνόφωνο χώρο.
  • Νύσης, με αποκοπή από Διονύσης.
  • Διονυσάκης, υποκοριστικό, κοινό σε όλο τον ελληνόφωνο χώρο. Σάκης, σύντομος τύπος, κοινός σε όλο τον ελληνόφωνο χώρο.

Διαλεκτικοί τύποι

  • Διονύης [δjon(íi)s], Δονέης [δon(éi)s], στον Πόντο.[29]
  • Διόνης [δjónis], στην Καππαδοκία,[30] Διονής [δjonís], στην Κύπρο.[31]
  • Διανής [δjanís], στη Μακεδονία.[29] Το Διανής ωστόσο παρουσιάζεται στα ακριτικά άσματα ως σύντομος τύπος του Διγενής.
  • Βγενύσιος [vjenísẋos],[32] στον Πόντο και στην Τριφυλία, σύμφωνα με τον Αθ. Μπούτουρα, από παρετυμολόγηση πιθανώς προς τα ευγενής, βγαίνω.[33]
  • Νύσιος· Βγενύσιος, στην Πελοπόννησο, «εκ συσχετισμού ψευδούς προς το ευγενής».[34]
  • Διουνύης, Διουνυσάκ’ς, στη Σκιάθο.[35]

Τύποι από επίδραση άλλων γλωσσών

  • Ντένης, Ντέννης, Ντένις, από το αγγλικό Dennis ή Denis.

Το όνομα σε σύνθεση με άλλα ονόματα

  • Νικοδιονύσιος κτλ.
Remove ads

Το όνομα σε άλλες γλώσσες

Thumb
Ντενί Ντιντερώ (Denis Diderot), Γάλλος φιλόσοφος.
Remove ads

Άγιοι με το όνομα Διονύσιος

Thumb
Ο επίσκοπος Παρισίων Διονύσιος για αιώνες συγχεόταν με τον Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη.
Remove ads

Πρόσωπα

Thumb
Ο μητροπολίτης Μόσχας Διονύσιος (Митрополит Дионисий).
Μικρογραφία του 16ου αι.

Με το όνομα Διονύσιος, Διονύσης

Με το όνομα Νύσης

Με το όνομα Ντένις (Dennis), Ντενί (Denis)

Thumb
Ντένις Χόπερ
  • Ντενί Παπέν (Denis Papin, 1647–1712), Γάλλος φυσικός.
  • Ντενί Ντιντερώ (Denis Diderot, 1713–1784), Γάλλος φιλόσοφος, εγκυκλοπαιδιστής.
  • Ντένις Χόπερ (Dennis Hopper, 1936–2010), Αμερικανός ηθοποιός και σκηνοθέτης.
  • Ντένις ο τρομερός (Dennis the Menace), τίτλος σειράς κόμικς, αμερικανικών και βρετανικών, ταινιών κινηματογραφικών και τηλεοπτικών, και βίντεο γκέιμ με τον ομώνυμο ήρωα.
  • Ντένις Ρόντμαν (Dennis Rodman, 1961), Αμερικανός καλαθοσφαιριστής.
  • Ντένις Κουέιντ (Dennis Quaid, 1954), Αμερικανός ηθοποιός.
  • Ντένις Μπέργκαμπ (Dennis Bergkamp, 1969), Ολλανδός ποδοσφαιριστής.
  • Τζινίς της Πορτογαλίας (Dinis ή Diniz, 1261–1325), βασιλιάς της Πορτογαλίας.
Remove ads

Δείτε επίσης

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Παραπομπές

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads
Remove ads