Ιωάννης ο βίαιος

Ο Ιωάννης ο βιαίος είναι ασπρόμαυρη ελληνική κοινωνική ταινία του 1973 σε παραγωγή, σκηνοθεσία και σενάριο της Τώνιας Μαρκετάκη. Πρωταγωνιστεί ο Μανώλης Λογιάδης στον ρόλο του Ιωάννη Ζάχου, ενός νεαρού ψυχοπαθή που δολοφόνησε μια γυναίκα στην Αθήνα.^[1]

Ιωάννης ο βίαιος
Σκηνοθεσία	Τώνια Μαρκετάκη
Παραγωγή	Τώνια Μαρκετάκη
Σενάριο	Τώνια Μαρκετάκη
Πρωταγωνιστές	Βαγγέλης Καζάν, Μηνάς Χατζησάββας, Μαλένα Ανουσάκη και Μαίρη Μεταξά
Πρώτη προβολή	Σεπτέμβριος 1973
Προέλευση	Ελλάδα
Γλώσσα	Ελληνικά
δεδομένα (π • σ • ε )

Πλοκή

Ο Ιωάννης Ζάχος είναι ένας ψυχοπαθής που φαντασιώνεται να σκοτώνει όμορφες γυναίκες ως μέσο για να επικυρώσει τον ανδρισμό του και να νιώσει μια αίσθηση ενδυνάμωσης. Τριγυρνά στους άδειους δρόμους της Αθήνας τη νύχτα αναζητώντας θύματα. Σε μια από αυτές τις εξόδους μπαίνει σε ένα μικρό παράδρομο και γύρω στα μεσάνυχτα βλέπει μια νεαρή γυναίκα, την Ελένη Χαλκιά, στην οποία επιτίθεται και την μαχαιρώνει μέχρι θανάτου. Μετά τη δολοφονία εξαφανίζεται στο σκοτάδι.

Μια έρευνα δολοφονίας οδηγεί τελικά στη σύλληψή του. Κατά τη διάρκεια της ανάκρισης, ομολογεί πρόθυμα το έγκλημά του στην αστυνομία με μεγάλη ανακούφιση, καθώς η έρευνά τους είχε δεχθεί πυρά για τα λάθη της. Στη δίκη που ακολούθησε, ο ψυχοπαθής παραδέχεται ελεύθερα την ενοχή του αλλά κατά τη διάρκεια της κατάθεσής του πέφτει σε αντιφάσεις. Γίνεται προφανές ότι ο δολοφόνος βασίζει την κατάθεσή του σε αναφορές που διαβάζει από τις εφημερίδες που καλύπτουν την ποινική του δίκη.

Ο Ζάχος μπορεί να είναι ένας αποκλίνων ψυχοπαθής, αλλά διαθέτει ευγλωττία, χάρη και ευφυΐα άνω του μέσου όρου που τον κάνουν ελκυστικό για το ακροατήριο της δίκης, τους δικαστές, τον Τύπο και τους ψυχιάτρους. Σύντομα γίνεται «κοινωνικό είδωλο» μέσα από τα καθημερινά ρεπορτάζ του Τύπου. Είναι ευδιάκριτος στην περιγραφή των βίαιων τάσεων του στο πλαίσιο μιας αδιάφορης, ψυχρής κοινωνίας και εξηγεί ότι χρησιμοποιεί τη βία ως μέσο για να επιτύχει την κάθαρση. Παραδέχεται ελεύθερα ότι η δολοφονία ήταν παράλογη και δεν εξυπηρετούσε κανένα σκοπό, αλλά εξηγεί ότι αισθάνεται πιεσμένος και παγιδευμένος μέσα στην κοινωνία και ότι διέπραξε τη δολοφονία για να αποκτήσει μια αίσθηση ανακούφισης. Είναι ηδονιστής που είναι ένοχος και μετά ευχαρίστηση που παραδέχεται την ενοχή του, πράξη την οποία θεωρεί τρόπο να παρουσιάζει τη δική του «αλήθεια» και να είναι ειλικρινής. Τέλος, μόλις η κοινωνία αποδεχτεί την ενοχή του, νιώθει την ευχαρίστηση της εξιλέωσης.^[2]

Η έκκλησή του και οι αρθρικές και ειλικρινείς περιγραφές των κινήτρων και των πράξεών του εντός των ορίων και του πλαισίου της κοινωνίας, έχουν απήχηση στη νεολαία της εποχής. Παρουσιάζεται ως «παγιδευμένη ψυχή» που αναζητά ανακούφιση από τα βάρη της κοινωνίας. Οι νέοι πιστεύουν ότι οι περιγραφές του εκφράζουν τις βαθύτερες ανάγκες και τις απογοητεύσεις τους και μαγεύονται μαζί του.

Οι συγγενείς του θύματος δεν δείχνουν πρόθυμοι να υπερασπιστούν τη μνήμη του, καθώς προσπαθούν να παίξουν τον ρόλο τους στη δίκη και να διεκδικήσουν την προσοχή των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Ο δολοφόνος κρίνεται αθώος λόγω παραφροσύνης. Καταδικάζεται σε ισόβια κάθειρξη σε ψυχιατρείο.

Η ταινία στο τέλος αφήνει ένα ανοιχτό ερώτημα για το ποιος είναι ο πραγματικός ένοχος, το άτομο ή η κοινωνία. Η πλοκή βασίζεται στην πραγματική υπόθεση δολοφονίας της Μαρίας Μπαβέα το 1963.^[3]

Διανομή ρόλων

• Μανώλης Λογιάδης ..... Ιωάννης Ζάχος^[4]
• Μίκα Φλώρα ..... Ελένη Χαλκιά ^[5]
• Βαγγέλης Καζάν ..... Ανακριτής
• Νικήτας Τσακίρογλου ..... Εισαγγελέας
• Νίκος Γκλαβάς ..... Ηρακλής
• Μαίρη Μεταξά ..... γιαγιά Γιάννη
• Μαλαίνα Ανουσάκη ..... κυρία Χαλκιά, μητέρα Ελένης
• Κώστας Αρζόγλου ..... Χρήστος Χριστοφορίδης
• Γιάννης Μπακογιαννόπουλος ..... ψυχίατρος Γκιώνης
• Αντώνης Χατζόπουλος
• Δημήτρης Μπικηρόπουλος
• Φαίδων Χατζηδημήτρης
• Σωτήρης Παπαδόπουλος
• Μηνάς Χατζησάββας
• Λευτέρης Τζουλάκης
• Γιώργος Παρτσαλάκης
• Κώστας Ζιώγας
• Κώστας Παπανικολάου
• Πάνος Αναστασόπουλος
• Βαγγέλης Μανιάτης
• Ηλίας Κατέβας
• Γιώργος Μόραρης
• Δέσποινα Αμπαρζόγλου
• Αθηνά Ποντσίνου
• Γιώργος Σαμπάνης
• Ειρήνη Τζούτη
• Λήδα Πρωτοψάλτη
• Τζωτζώ Ζάρπα
• Κώστας Τσάκωνας
• Μάρθα Δρόσου
• Αντώνης Χατζηωαννίδης
• Μάνος Βενιέρης
• Ηλίας Πιταούλης
• Λευτέρης Χαρωνίτης
• Θανάσης Βαλτινός
• Μαρία Παπαδημητράκη
• Μαρίνα Κίττου
• Μαρία Νικολακοπούλου
• Βερόνικα Παπαγεωργίου
• Ιάσων Μεσθεναίος
• Κώστας Μεσσάρης
• Χρυσάνθη Κορνηλίου
• Αμαλία Γκύζα
• Δημήτρης Αστεριάδης
• Ηλίας Καμπιλάφκας
• Μπάμπης Κολώνιας
• Θανάσης Μιχαλάς
• Νίκος Σκυλοδήμος
• Λεωνίδας Βαρδάρος
• Αλεξάνδρα Παντελάκη
• Κώστας Ζηρίνης
• Δημήτρης Γκιώνης
• Ειρήνη Δάρα
• Γιάννης Ζαβάλης
• Νίκος Αναστασόπουλος
• Βασίλης Τσιπίδης
• Γιώργος Πανουσόπουλος
• Κώστας Κουλουφάκος
• Γιώργος Μιχαηλίδης
• Νίκος Σμαραγδής
• Αλέξης Αργυρίου
• Τάκης Παπαγιαννίδης
• Βασίλης Σολωμός
• Νίκος Χανδέλης
• Γιώργος Κυρίτσης
• Ελένη Φραντζεσκάκη
• Νίκος Μιμίνος
• Λούης Δάνος
• Κώστας Σφήκας
• Τάκης Δουκάκος
• Πόλη Μένιου
• Νίκος Μπακατσέλος

Υποδοχή

Κριτικές

Ο Άγγελος Ρουβάς στο βιβλίο του Ελληνικός Κινηματογράφος αναφέρει ότι η ταινία της Τόνιας Μαρκετάκη διερευνά τους βαθύτερους λόγους που κάνουν τους αποξενωμένους και μοναχικούς ανθρώπους που ζουν σε μεγάλες πόλεις να γίνονται ψυχολογικά διαταραγμένα άτομα που μπορούν στη συνέχεια να διαπράξουν βίαια εγκλήματα.^[6]

Ο κριτικός κινηματογράφου Αχιλλέας Κυριακίδης συγκρίνει τις τεχνικές της Μαρκετάκη στην ταινία, με τη σκηνοθεσία του Ρίτσαρντ Μπρουκς στο Εν ψυχρώ.^[2] Ο Κυριακίδης περιγράφει πώς ο φακός της Μαρκετάκη κινείται στην αρχή της ταινίας σαν «φάντασμα στους δρόμους μιας άσχημης πόλης, που αναρωτιέται ανάμεσα στα διαμερίσματα μιας κοινωνίας χωρίς πηδάλιο» και το αντιπαραβάλλει με την κλειστοφοβική και ξέφρενη δράση του δεύτερου μέρους, όπου ο φακός κινείται σε αναδρομές κατά την ανακατασκευή του τόπου του εγκλήματος και οδηγεί το κοινό από το ένα μέρος στο άλλο μετακομίζοντας από το κελί της φυλακής, στο δικαστήριο, στον τόπο της δολοφονίας και στα ψυχιατρικά τμήματα.^[2]

Σχολιάζει ότι στην ταινία της Μαρκετάκη οι αλήθειες είναι παντού, αλλά ότι η Αλήθεια απουσιάζει και τη συγκρίνει με το Ρασομόν του Ακίρα Κουροσάβα.^[2] Σύμφωνα με τον Κυριακίδη, η τεχνική της Μαρκετάκη είναι να παρουσιάζει τα στοιχεία της ταινίας της σαν ένα παζλ, όπου τα κομμάτια που προμηθεύει χωρούν σε ένα μεγαλύτερο μωσαϊκό, αλλά σχολιάζει ότι η εικόνα του μωσαϊκού δεν αποκαλύπτεται ποτέ στο σύνολό της. Η ταινία τελειώνει απότομα, σαν να βάζει τέλος στη ζωή της, σε μια τελική, βίαιη πράξη.^[2]

Η Αυγή παραθέτει την κριτικό κινηματογράφου Αγλαΐα Μητροπούλου, η οποία σχολιάζει ότι η Μαρκετάκη δεν χρησιμοποιεί το έγκλημα ως αφορμή για να δημιουργήσει ένα αστυνομικό δράμα, αλλά αντιθέτως αναλύει και διερευνά ολόκληρο το κοινωνικό περιβάλλον και τους λόγους πίσω από το έγκλημα χρησιμοποιώντας την ίδια μεθοδολογία που ο Νόρμαν Μέιλερ και ο Ζαν-Πιέρ Ζενέ ακολουθεί στις ταινίες τους.^[7] Η Αυγή σχολιάζει επίσης ότι η ταινία διερευνά τις θεατρικές πτυχές πίσω από τη δικαιοσύνη και τις νομικές διαδικασίες της και την ψυχολογία του παραλόγου όπως εφαρμόζεται στην ελληνική κοινωνία της δεκαετίας του 1960.^[8]

Βραβεία

Η ταινία τιμήθηκε με τα ακόλουθα βραβεία στο 14ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης το 1973:^[9][10]

• Σκηνοθεσία
• Πλοκή
• Α' Ανδρικός ρόλος
• Τιμητική διάκριση ειδικών επιτεύξεων στον διευθυντή φωτογραφίας Γιώργο Αρβανίτη (που επιμελήθηκε επίσης τη φωτογραφία των ταινιών Τόπος κρανίου, Ο μεγάλος ερωτικός και Ο βάλτος)^[11]

Κυκλοφορία

Η ταινία κυκλοφόρησε στην Ελλάδα τον Σεπτέμβριο του 1973.